Маленькая хата Ніны Станіславаўны Стасевіч абкружаная будоўлямі новых фазэндаў. Пані Ніна, невысокая жанчына з кароткай гарадзкой стрыжкай і прыроднай беларускай мовай, усё жыцьцё прапрацавала лябаранткай у менскім «Водаканале». Яна найдаўнейшая старажылка Ржаўца і памятае навакольле зусім іншым.
— Была вёска невялікая. 11 хат. Былі хаты параскіданыя. Тут хата, на горцы хата. У канцы майго гарода быў лес. Падчас вайны немцы нашых палонных прыгналі і прымусілі лес высечы. А на гары стаяў пражэктар нямецкі. Нават былі дзьве магілы салдацкія ў канцы майго гарода. Пасьля, у 50-я, гэтыя магілкі кудысьці забралі, парэшткі перавезьлі. Тут дзьве і дзе сажалка, унізе. Цагельня. Там некалі цэглу здабывалі. На гэтай сажалцы.
— А гэтая сажалка засталася?
— Засталася. Цяпер рынак там яе спаганіў. Раней там і купаліся, і тапіліся. Пасьля, у 60-я, панаехала людзей і стала большая вёска. Але магазына ў нас ні тады, ні цяпер не было і няма. І мы ўсё жыцьцё гаравалі і гаруем.
Дзіўна. Ледзь ня самая блізкая да гораду вёска пакутавала ад адсутнасьці цывілізацыі больш за іншыя. І праблемы тут людзі вырашалі самі.
Дык пакуль дабяжыць нехта — то хата згарыць. А калі захварэе нехта, то паміралі людзі, пакуль нехта дазвоніцца
— Так гаравалі мы, што плакаць хочацца ад крыўды. Сьвятла не было. Пры керасінках сядзелі да 55-га года. Тады людзі склаліся самі. Купілі слупы, купілі праводку. Сьвятло правялі. Тэлефона таксама не было. Самі правялі. А было так. Чалавек захварэе ці трэба пажарныя — то трэба бегчы, дзе цяпер «Мінск-Арэна». Толькі адтуль можна было выклікаць хуткую ці пажарную. Дык пакуль дабяжыць нехта — то хата згарыць. А калі захварэе нехта, то паміралі людзі, пакуль нехта дазвоніцца.
— Гэта вы былі пры самым горадзе!
— Так. І ніхто пра нас ня ведаў. А пасьля асушылі балота. Тут жа было балота ўнізе. Сажалка была і балота. Мы торф некалі нават рэзалі ды ў печах палілі. А як асушылі балота, вады ня стала ў калодзежах. Дык сьнег таялі зімой, каб скаціне нешта наліць. І калі ноччу ня ўстанеш гадзіне а трэцяй, не набярэш вады добрай, каб есьці зварыць сабе, дык усё, збаламуцяць.
І цяпер карэнныя ржаўцы вырашаюць свае праблемы самі. Не спадзеючыся на дзяржаву. Вось гоніць дзьве каровы былы будаўнік Віктар. Абурана паказвае на навюткія катэджы за непрыступным плотам.
— Хіба гэта справядлівасьць? Пракаповіч, банкір, — яму за год газ правялі. А мы, мясцовыя, як гаротнікі. А яму за год. Пяць дамоў! Усё агароджана плотам, як на Драздах. Вось так, таварыш журналіст. А мы — гаварылі: на Новы год будзеце з газам. Каб было па паўтара мільёна, пачнём капаць. Летам сабралі — ужо па пяць мільёнаў. Тыдзень таму сабралі — ужо шэсьць трыста.
— Паўтара мільёна ператварыліся...
— Цудоўным чынам у шэсьць трыста. Усе згодныя. Колькі ж мучыцца. Вядуць у тундрах. А тут — побач з горадам! Магазына няма.
— А куды вы ходзіце купляць?
— Усе ж працуюць у горадзе. Гэта я не здаюся, каровак трымаю.
— На халеру вы іх трымаеце?
— Малако люблю. Цешча любіць малако. Я працую. Якая праца, такія і грошы. На рынку прыбіральшчыкам. Сямсот тысяч. Хіба гэта грошы? А каб не малачко, не сьмятанка, не тваражок... Налета задумаў сьвіньні купляць. Таму што гэта труба.
— Вы будзеце выжываць сваёй гаспадаркай...
— Так.
Пойдуць, каб дубінай атрымаць. Разумны чалавек ня пойдзе. Ізноў смаркачоў назьбіраюць. Даляраў падкінуць
— 8 кастрычніка будзе Народны сход. Вы ведаеце пра гэта ці не?
— Пойдуць, каб дубінай атрымаць. Разумны чалавек ня пойдзе. Ізноў смаркачоў назьбіраюць. Даляраў падкінуць.
— А вы думаеце, яны ідуць за даляры?
— А за што яны ідуць?
— Проста надакучыла.
— Надакучыла? А нічога не пераменіцца. Ну, атрымаюць дубінай, пойдуць за краты. Разумны чалавек ня пойдзе. Я не пайду. Што на гэтага Лукашэнку гнаць? Калі б ня ён, ягоныя смаркачы б задушылі. Яны людзі, а мы ня людзі.
Зразумець такую лёгіку, прызнацца, мне не пад сілу. Лукашэнка добры таму, што не дае сваім, як кажа Віктар, смаркачам, задушыць народ. Прычым «смаркачы» ўжо з газам, а Віктару, каб той газ аплаціць, трэба працаваць не адзін месяц. Калі расейская душа загадкавая, дык беларуская нейкая парадаксальная.
Мацьвей Якаўлевіч Скок праз пару гадоў справіць 80-гадовы юбілей. Гэты жвавы і гаваркі дзядок вельмі адпавядае свайму прозьвішчу. Скок. Скача ён апошнім часам па сталічных канторах сацыяльнай дапамогі. У 44-м Мацьвей правёў разам з маці і сястрой тры месяцы ў беластоцкім працоўным лягеры. За гэта атрымаў ад Нямеччыны грашовую кампэнсацыю. Але даведаўся, што на гэтым нямецкі доўг ня скончаны. Можна раз на год лячыцца ў санаторыі. Але старыя Скокавы дакумэнты сацыяльныя службы не прызнаюць. Спадар Мацьвей нават дабраўся да самой міністаркі Мар’яны Шчоткінай.
— У яго сьведкі былі. Але яны памерлі. Яны зараз патрабуюць — прывядзі іх жывых!
— Я ў міністэрства пайшоў да гэтай Шчоткінай. Яна сядзіць у крэсьле. Вось мае намесьнікі, мужыкі. Яны ўсё ператруць, перамелюць і табе адказ дадуць.
Скокава жонка ўстаўляе:
— Я ўгаворваю дзеда: кінь, здароўя няма.
— Наадварот. Мускулы качаю. Каб іх правучыць!
Жонка Скока вельмі яскрава жывапісала стаўленьне дактароў хуткай дапамогі, якія вымушаныя дабірацца да Ржаўца.
— Прыехала хуткая. Ляжыць хворы, не размаўляе. А яны кажуць — ты што, сталінскі пэнсіянэр, нас трывожыш? Мы з-за цябе павінны ехаць. Мы сталінскія, мы загартаваліся. А вы чые будзеце?
— А гэта лукашэнкаўскія дактары. Няправільна кажу?
— Правільна.
Западозрыўшы мяне ў нелюбові да першага прэзыдэнта, спадар Скок вырашыў сказаць сваё слова на адрас апазыцыі.
— Апазыцыю я не люблю. Бо яны не прыходзяць у народ. Яны баяцца народу. Прыйшоў бы тут, заступіўся б за мяне. Мы б за яго ў агонь і ў ваду. Езьдзяць па сьвеце і кажуць — беларускі народ... не гандлюйце зь ім. Ну што гэта такое? Ты ж жывеш тут! Гэта не па чэснасьці. Апазыцыя павінна зь людзьмі жыць і зь людзьмі дзяліцца.
А тым часам Ніна Станіславаўна Стасевіч сабрала прыгожую горку гарбузоў на сваім падворку. І прысела адпачыць. Вось толькі, дзе раней была неаглядная далечыня да Драздоў, цяпер позірк упіраецца ў бэтонныя канструкцыі нейкага будучага палаца.
— Дзяржава ня думала пра нас. А цяпер нас усе бачаць! Цяпер Ржавец — такое месца элітнае! Тут будзе «Лябяжы»! Лятаюць на крутых машынах і ўсё пытаюць — дзе купіць зямлі? Каб пабудавацца.
— Вам не прапаноўвалі?
— Прапаноўвалі таксама і нам.
— І што вы ім сказалі?
— Не хачу нікуды адсюль ехаць. За любыя грошы. Што мне тыя грошы?