Жарсьці наконт адзінага ў БНБ: нармальны палітычны працэс ці крызіс?

Дракахруст: Летась Беларускі незалежніцкі блёк ствараўся дзеля ідэалягічнай чысьціні, некаторым палітычным сілам было брыдка засядаць у адных Аб’яднаных дэмакратычных сілах з бязбожнымі камуністамі, якія не пакаяліся, і сумнеўнымі ў сваёй прыхільнасьці нацыянальным каштоўнасьцям лібэраламі. Здавалася, што БНБ аб’яднаў аднадумцаў і прычым аб’яднаў вакол постаці Аляксандра Мілінкевіча. І вось выбараў яшчэ няма, а сваркі ў ідэалягічна аднародным БНБ – амаль такія ж, якія былі ў ідэалягічна разнастайных АДС. І лідэрства Аляксандра Мілінкевіча аказваецца, мякка кажучы, невідавочным. Чаму? Павал

Севярынец: Па-першае, мне самому сорамна, што мы, незалежнікі, ня можам дамагчыся адзінай думкі ў гэтым важным пытаньні. Тут ёсьць шмат прычынаў. Пры стварэньні БНБ магчыма нехта думаў, што гэта ствараецца пад Мілінкевіча. Але мы, БХД, стваралі БНБ пад незалежную Беларусь, стваралі тую прабеларускую сілу, якая будзе абапірацца ў першую чаргу на беларускае грамадзтва, зыходзячы з гэтага перамагаць і вяртаць незалежнасьць. Высьветлілася, што ёсьць стратэгічныя разыходжаньні, што мы ня можам адзін з адным паразумецца, хаця і з Юрасём, і з Аляксеем мы знаёмыя з 1997 году яшчэ па «Маладым фронце». Тут сапраўды шэраг аб'ектыўных і суб'ектыўных прычынаў. Што тычыцца Мілінкевіча, то для мяне гэта проста расчараваньне. На мой погляд ён проста не гатовы арганізоўваць пераможную кампанію. Колькі мы ні сустракаліся зь ім і з кіраўніцтвам руху «За свабоду», не склалася ўражаньне, што чалавек хоча перамогі ў гэтай кампаніі.

Што тычыцца мяне і маіх калегаў, то мы спадзяемся, што мы здолеем выйсьці на адзіную працэдуру абраньня кандыдата, што мы здолеем сфармуляваць адзіную пераможную стратэгію. Шкада толькі, што гэта з кожным днём абясцэньваецца. Выбарчая кампанія ўсё бліжэй і мы губляем каштоўны час.

Дракахруст: Юры, а як бы вы патлумачылі , чаму адбылася такая эвалюцыя? Летась і пасьля зьезду БФ, на якіх адбылася зьмена кіраўніцтва гэтай партыі, і пасьля Эўрапейскага форуму большасьць экспэртаў казала, што гэта перамогі Мілінкевіча. А зараз высьвятляецца, што ў ідэалягічных аднадумцаў да Мілінкевіча ня менш прэтэнзіяў, чым было ў свой час у Анатоля Лябедзькі і Сяргея Калякіна, якія тады «элегантна» арганізавалі зьмену ўлады ў АДС. А зараз тое самае адбываецца ў БНБ?

Губарэвіч: Я думаю, што першая прычына – гэта неадэкватнае разуменьне сваёй ролі ў беларускай палітыцы тых ці іншых сілаў, пераацэнка імі іх пазыцыі. Калі мы стваралі БНБ, мы аб'ядноўваліся не супраць кагосьці, не стараліся адмежавацца ад непрыемных палітычных сілаў, мы стваралі каманду аднадумцаў. Рух «За свабоду» заўсёды быў за тое, каб суб'екты блёку былі самадастатковыя ў сваіх палітычных дзеяньнях. Можа быць праблемы, якія зараз узьніклі, сталі вынікам таго, што частка арганізацый, якія ўвайшлі ў БНБ, чакала, што дзякуючы сяброўству ў блёку яны атрымаюць нейкія прапановы, магчымасьці для дзейнасьці, і пэўны час не выказвала ініцыятывы. Мы бы хацелі працаваць з тымі людзьмі, якія самі ведаюць, які ўнёсак можна зрабіць у агульную справу. На жаль гэтага не адбылося і мы бачым вось такія канфлікты. Але іх вастрыню ня варта перабольшваць. Яны, як я сказаў, альбо з-за неадэкватнай ацэнкі ўласных пазыцый альбо нейкім чынам інсьпіраваныя звонку. Бо ў мяне няма нармальнага тлумачэньня, чаму так адбываецца, чаму мы ня можам дамовіцца.

Дракахруст: Аляксей, а можа вы можаце патлумачыць, чаму вы ня можаце дамовіцца? Я паўтаруся – пасьля леташняга зьезду БНФ, на якім вы сталі старшынём партыі, многія назіральнікі называлі ягоным сапраўдным пераможцам Аляксандра Мілінкевіча. Шмат сябраў новага кіраўніцтва БНФ мелі дачыненьне да яго каманды, а кулюарах многія казалі “Мілінкевіч – наш кандыдат”. А вось прайшоў час і высьветлілася, што “наш кандыдат” – зусім іншы. Чаму, што зьмянілася за гэты час?

Янукевіч: Аналізы кшталту «на зьездзе БНФ перамог Мілінкевіч», «БНБ ствараўся пад Мілінкевіча» былі досыць прымітыўнымі. Яны былі інсьпіраваныя прыхільнікамі тэорыі змовы, паводле якіх адбывалася скупка структураў ці нешта такое. БНБ ад пачатку быў аб'яднаньнем структураў, у значнай ступені самадастатковых, як пра гэта сказаў Юрась Губарэвіч. І зьмены, якія адбываліся ў палітычным полі, адбываліся натуральным чынам, яны не былі інсьпіраваныя. Тыя, хто казаў, што суб'екты БНБ губляюць самастойнасьць, ад пачатку ня мелі рацыю ў сваіх ацэнках. Безумоўна, пазыцыі Мілінкевіча былі і застаюцца найбольш моцнымі, але з гэтага не вынікала, што не давядзецца весьці перамовы і часам складаныя. Гэтыя перамовы ідуць і гэта цалкам нармальны палітычны працэс, і нельга казаць, што з камуністамі мы б спрачаліся наконт адзінага кандыдата, а сярод арганізацый, якія вызнаюць супольныя каштоўнасьці, такіх спрэчак ня будзе. Заўсёды ёсьць спрэчкі, бо ёсьць розьніца падыходаў. У некаторых суб'ектаў БНБ ёсьць праблемы росту, калі трэба неяк сьцвярджацца. Мне здаецца, што перабольшанымі зараз падаюцца праблемы, якія існуюць у БНБ у сувязі з вызначэньнем адзінага кандыдата. Хачу зьвярнуць увагу, што нягледзячы на нейкія дэклярацыі, па-за БНБ ніякага аб'яднаньня і выхаду на супольнага кандыдата не адбываецца наагул. Працэдура ў межах Рады інтэлігенцыі ўжо цяпер пацьвердзіла сваю недзеяздольнасьць, праймэрыз у межах АДС праваліліся яшчэ год таму. Як ні круці, БНБ застаецца лідэрам у працэсе выхаду на супольнага кандыдата.

Дракахруст: Аляксей, а вось як раз да працэдуры, да канфлікту, які разгарэўся ў межах БНБ на гэтым тыдні. Працэдура вылучэньня адзінага ў межах блёку па вэрсіі адных была зацьверджаная, па вэрсіі іншых – толькі прынятая за аснову. Імпэт, зь якім бакі адстойваюць свае пазыцыі, сьведчыць, што справа зусім не ў словах. А ў чым?

Янукевіч: Перадусім хачу падкрэсьліць, што гэты, як вы кажаце, крызіс перабольшаны. Я б сказаў, што на гэтым тыдні ў БНБ адбыўся не чарговы віток спрэчак, а істотны крок наперад. Нарэшце прыняты за аснову нейкі дакумэнт, гэта дакумэнт, прапанаваны партыяй БНФ. Ёсьць аснова для далейшай працы наперад. Вакол працэдуры заўсёды будуць ісьці спрэчкі, бо кожны бачыць свае моцныя бакі
і ён імкнецца гэтыя бакі закласьці ў працэдуру. Гэта абсалютна нармальны палітычны працэс.

Дракахруст: Аляксей, а што значыць – за аснову? У якой частцы, у якой ступені гэтыя прапановы могуць зьмяніцца?

Янукевіч: За аснову – гэта азначае, што ніякі іншы праект не можа і не павінен абмяркоўвацца. Асноўныя лініі, пункты, этапы ўжо вызначаныя. Праўкі могуць уносіцца, але ў тэхнічныя моманты. Стратэгічнае бачаньне зацьверджанае. На бліжэйшым пасяджэньні БНБ праўкі, якія будуць прапанаваныя, будуць абмеркаваныя і альбо ўнесеныя альбо ня ўнесеныя. Аднак абмеркаваньне робіцца больш прадметным.

Дракахруст: Павал, дык са словаў Аляксея я зразумеў, што гарачая спрэчка з узаемнымі абвінавачваньнямі, якую ўсе мелі асалоду назіраць на гэтым тыдні, тычылася насамрэч тэхнічных момантаў.

Севярынец: Аляксей, магчыма, недакладна выказаўся – у гэты тэкст могуць уносіцца не тэхнічныя, а любыя прапановы, у тым ліку і стратэгічныя. Аляксей, як тэкставік, добра працаваў у Сойме, Юрась Губарэвіч таксама мае такі досьвед і можа пацьвердзіць, што дакумэнты мяняліся дастаткова сур'ёзна.

Вы, Юры, маеце рацыю – гэта сьведчыць пра больш глыбокія разыходжаньні, чым здаецца на першы погляд. Бывае так, што ў сям'і дамовіцца складаней, чым са староньнім чалавекам. Такі выпадак і тут. Што тычыцца боку Аляксандра Мілінкевіча, зь якім асноўная спрэчка, мы некалькі разоў сустракаліся зь ім, прапаноўвалі самыя розныя варыянты кампрамісу, каб выходзіць на адзінага кандыдата бяз гэтых спрэчак і дыскусіяў, без «вынясеньня сьмецьця з хаты», якое выглядае непрыгожа, каб не было сорамна за нас усіх.

І тое, што ў некаторых кандыдатаў у БНБ няма жаданьня арганізоўваць моцную камбінацыю, а ёсьць жаданьне правесьці хай сабе і слабую, але сваю кампанію, каб цалкам яе кантраляваць – у гэтым карані ўсіх праблемаў.

Губарэвіч: Гэта вельмі добра, што Паўлу сорамна за дзеяньні яго аднапартыйцаў, таму што ад пачатку мы сутыкнуліся зь не зусім сумленнай гульнёй з боку партыі БХД альбо Віталя Рымашэўскага, які яе прэзэнтаваў. Калі мы падышлі да выпрацоўкі адзінай працэдуры вылучэньня кандыдата ад БНБ, мы казалі, што гэта мусіць быць кандыдат ад тых сілаў, якія аб'ядналіся ў межах блёку. Але ў працэсе, калі стала бачна, што рашэньне, калі яно атрымаецца, ня дасца нам лёгка, мы ўбачылі, што распачаліся паралельныя перамовы паміж прадстаўнікамі БХД і прадстаўнікамі іншых блёкаў, якія займаюцца выпрацоўкай працэдур вылучэньня адзінага кандыдата, падпісваліся палітычныя дамовы адносна працэдуры вылучэньня адзінага паміж БХД і арганізацыямі, якія не ўваходзяць у БНБ, такімі як АГП і «Народная грамада». На нашу думку гэта спроба саскочыць у зручны момант. Калі працэдура, якую прапанавала БХД, не прымаецца, то застаецца шмат запасных пляцовак, куды можна сысьці, заявіўшы, што ў БНБ канфлікт, што БНБ прыняў нешта не зусім добрае.

На мой погляд у палітыцы гэта не зусім сумленныя крокі, калі дамовы, заключаныя ў межах блёку, пасьля не вытрымліваюцца. Мне незразумела, чаму ідзе такая крытыка працэдуры, наконт якой здолела дамовіцца большасьць суб'ектаў БНБ – гэта працэдура, прапанаваная БНФ. Для нас гэтая працэдура таксама ў некаторых момантах не зьяўляецца прымальнай, хаця я хачу зазначыць, што яна ўлічвае большасьць прапановаў, якія гучалі падчас абмеркаваньняў. І мы пагаджаемся дзейнічаць і працаваць паводле яе. Гэта ёсьць кампраміс і мне падаецца, што надалей раскачваць човен – гэта дзейнічаць не на карысьць нашых супольных інтарэсаў.

Дракахруст: Павал, я прасіў бы вас пракамэнтаваць словы Юрыя, але ў больш шырокім гістарычным кантэксьце. Калі мне ня здраджвае памяць, то ў 2002 годзе вы ўручалі Анатолю Лябедзьку квіток да Масквы ў якасьці сымбалічнага асуджэньня ягонай здрады Радзіме. А зараз менавіта БХД заключае пагадненьне з АГП пра вылучэньне адзінага кандыдата. А як жа прынцыпы, у тым ліку і хрысьціянскія?

Севярынец: Прынцыпы, асабліва хрысьціянскія – гэта не адштурхоўваць чалавека і ставіць на ім крыж. кажучы "здраднік", а гэта спроба апэляваць да яго сумленьня і спроба зьмяніць гэтага чалавека. Што тычыцца камуністаў, якія не раскаяліся, то я хачу нагадаць, што камуністаў ужо ў дэмакратычным руху Беларусі няма. Дзякуй Богу, і ў нечым дзякуючы прынцыповай пазыцыі БХД, яны памянялі назву. І шмат у чым гэта ўжо іншыя людзі і іншая партыя.

Што тычыцца АГП, то прайшло 8 гадоў. Пры стварэньні БНБ мы накіроўвалі АГП афіцыйнае запрашэньне да ўступленьня ў блёк. Калегам таксама варта гэта памятаць. Мы зьяўляемся паплечнікамі АГП па Эўрапейскай Народнай партыі, на сустрэчах у межах гэтай партыі мы сустракаемся і з БНФ, і з рухам "За свабоду", і з АГП. Таму, па вялікім рахунку, гэта спроба пашырэньня блёку незалежніцкіх сілаў. І заключэньне дамовы пра працэдуру – ад безвыходнасьці. На што я чалавек схільны да кампрамісу і да таго, каб прымушаць сябе прымаць пункт гледжаньня іншага чалавека, але я ня бачу гатоўнасьці з боку Аляксандра Мілінкевіча і яго каманды ствараць моцную сілу, моцную камбінацыю, моцную каманду на гэтай прэзыдэнцкай кампаніі.

Дракахруст: Аляксей, а які ваш прагноз далейшых крокаў? Вы з усіх калег найбольшы аптыміст, але калі нават у межах БНБ будзе дасягнутая згода, наколькі імаверна, што будзе адзіны кандыдат ад усёй беларускай правай? Ёсьць яшчэ АГП, Андрэй Саньнікаў, Алесь Міхалевіч, невядомы пакуль кандыдат ад “Гавары праўду” – хіба можна прапанаваць працэдуру, зь якой пагодзяцца яны ўсе?

Янукевіч: Зараз, калі 10 ці нават пад 15 чалавек, як прадстаўнікі арганізацыяў, гэтак і самавылучэнцы, абвясьцілі пра свае прэзыдэнцкія амбіцыі, казаць пра тое, што ўсе будуць аб'яднаныя, абсалютна нерэальна. Больш за тое – на маю думку патэнцыйны падзел і аб'яднаньне будзе адбывацца не па прынцыпу "правы-левы", а па прынцыпу гэта прабеларуская сіла, ці сіла, якая падтрымае прарасейскага кандыдата. Я перакананы, што на гэтых выбарах Расея будзе разыгрываць альтэрнатыўны сцэнар, яна ня будзе падтрымліваць Аляксандра Лукашэнку і нацыянальна-дэмакратычным сілам давядзецца змагацца на 2 франты – з Лукашэнкам і з прарасейскім кандыдатам.

Я перакананы, што ўсе адказныя нацыянальна-дэмакратычныя сілы аб'яднаюцца, каб мець адзінага кандыдата, бо ў адваротным выпадку адбудзецца істотная маргіналізацыя нацыянальна-дэмакратычных сілаў. І нацыянальныя інтарэсы Беларусі пацерпяць вельмі істотна.

Я сапраўды аптыміст у нейкай ступені. Але пры гэтым я рэаліст і разумею, што будуць палітыкі, будуць сілы, якія ня ставяць на гэтых выбарах задачу абарону нацыянальных інтарэсаў, а ставяць задачу раскруткі сябе як асобы, раскруткі сваёй структуры як палітычнага суб'екта. Зыходзячы з гэтай лёгікі, такім людзям непатрэбныя ніякія працэдуры выхаду на адзінага, паколькі яны ня маюць шанцаў перамагаць у такіх працэдурах. Яны ў гэтых працэдурах будуць пэўны час прысутнічаць, а потым зь іх "саскокваць", не выконваючы сваіх абавязкаў. Але ўсе адказныя нацыянальна-дэмакратычныя сілы будуць аб'яднаныя і будуць выступаць адным фронтам. Я ў гэтым перакананы.

Дракахруст: Павал, а наколькі вам падаецца імаверным адзіны кандыдат ад беларускай правай? І я папрасіў бы вас пракамэнтаваць думку Аляксея наконт прарасейскага кандыдата. Можа, сярод тых партнэраў, зь якімі вы спрабуеце заключыць пагадненьне, як раз і ёсьць такія кандыдаты?

Севярынец: Мяркую, што тут Аляксей перабольшвае. Расклад пакуль незразумелы. Тое, што Расея будзе спрабаваць прымусіць Лукашэнку рабіцца больш згаворлівым – гэта праўда. Але тое, што Расея не жадае мяняць Лукашэнку на кагосьці іншага – для мяне гэта таксама відавочна. Яны спрабуюць яго напалохаць, альбо "палепшыць", так што будзе такі кандыдат, як "джала ў плоць", як сказана ў Бібліі.

Ну а што тычыцца беларускай сытуацыі, то толькі стварэньне моцнай беларускай сілы, кропкі апоры для пераменаў, і можа стацца пераможным сцэнаром. І тут самае галоўнае – гэта дамова паміж намі, гэта моцная камбінацыя. Спроба скласьці гэтую камбінацыю шляхам кулюарных перамоваў ці махінацыяў з працэдурай ня мае жыцьця, "літара забівае, дух жыватварыць”. Духу пакуль што няма. Тут трэба ўнутранае пакаяньне лідэраў, інакш усё скончыцца як ва Ўкраіне, а тое і яшчэ горш.

Ва Ўкраіне менавіта з-за такіх пазыцый у рожкі сталіся Цімашэнка і Юшчанка. Мне Юшчанка, дарэчы, вельмі нагадвае Мілінкевіча – па складзе характару і па палітычнай ролі. Чым гэта скончылася – мы ўсе бачылі. І дамова павінна быць па сутнасьці. адтуль будуць сыходзіць і правільныя працэдуры і моцная каманда. Я асабіста сустракаўся і з Мілінкевіча, і з Янукевіча – размовы гэтыя плёну пакуль што не прыносяць.

Дракахруст: Юры, а які прагноз вашай каманды: не атрымаецца нічога нават у межах БНБ ці атрымаецца без БХД?

Губарэвіч: Я таксама ў дадзенай сытуацыі аптыміст і падтрымаў бы пазыцыю. зь якой выступаў Аляксей Янукевіч. Насамрэч сёньня ёсьць добрыя магчымасьці для аб'яднаньня і для дамоваў паміж дэмакратычнымі сіламі, праэўрапейскімі сіламі, закладзеныя пэўныя працэдуры. Я пагаджуся, што ў адрозьненьні ад мінулых выбараў будзе пазыцыянаваньне ня толькі адносна Лукашэнкі, але і далейшага геапалітычнага выбару Беларусі. І магчыма, што той раздрай, які назіраецца сёньня і паміж кандыдатамі, і паміж арганізацыямі таксама абумоўлены гэтым фактарам. Закіды з боку БХД наконт невядзеньня кампаніі, слабай кампаніі – я хацеў бы гэта аспрэчыць. Насамрэч Мілінкевічі хоча і зможа правесьці вельмі моцную кампанію. І ў яго ёсьць каманда. Ён да пэўнай ступені на гэтым этапе нават стрымлівае сваю каманду, спрабуючы да канца прайсьці шлях перамоваў, дамовіцца з усімі нашымі патэнцыйнымі паплечнікамі, каб зрабіць гэтую кампанію яшчэ мацней.

На жаль, тое што мы зараз прабуксоўваем, стаім на месцы – у гэтым часткова і віна нашых партнэраў, якія дэманструюць сваю недамоваздольнасьць. Той жа самай БХД я проста пажадаў бы вызначыцца, чаго яны хочуць, якія мэты яны ставяць на гэтую кампанію.І я думаю, што ў гэтым выпадку мы здолеем знайсьці зь імі агульную мову.

Дракахруст: Насамрэч вялікая колькасьць кандыдатаў вылучалася напачатку і ў мінулых прэзыдэнцкіх кампаній. Але варта сказаць, што прэтэндэнцкая “масоўка” тады складалася з “кандыдатаў-самаходаў”: нейкі бізнэсовец, актор ці генэрал раптам вырашаў, што і ён можа быць прэзыдэнтам, а чаму б не? А зараз большасьць прэтэндэнтаў – прадстаўнікі якіх-ніякіх, але акрэсьленых палітычных сілаў. Працэсы, якія адбываюцца ў палітычнай эліце, ёсьць адлюстраваньне працэсаў, якія адбываюцца ў грамадзтве ў цэлым. Дык што адлюстроўвае гэтая безьліч кандыдатаў – тое, што грамадзтва як ніколі гатовае да пераменаў, ці тое, што як ніколі не гатовае, і таму ў апазыцыйнай эліце кожны за сябе?

Губарэвіч: На маю думку, час пакажа наколькі рэальныя амбіцыі таго ці іншага прэтэндэнта. Я пагаджаюся з думкай, якую зараз выказваюць многія экспэрты, што сёньня апазыцыя мае рэсурсы для збору подпісаў максымум для двух кандыдатаў. І сёньня гэтае поле акрэсьліваецца, гэта будзе кандыдат прабеларускі, праэўрапейскі, і той, які будзе падтрыманы Крамлём. Для тых, хто сёньня ўступіў у гульню, хто выстаўляе свайго кандыдата – гэта пэўны элемэнт гандлю. бо ў выніку ўсё роўна будзе "зьліцьцё" на адзін ці на іншы цэнтар прыцягненьня. І час пакажа, дзе хто будзе і як будуць вызначацца гэтыя кандыдаты і палітычныя сілы.

Севярынец: "Суквецьце" кандыдатаў адлюстроўвае тое, што сытуацыя ў Беларусі пагаршаецца. 15 гадоў рэжыму дарма не праходзяць і проста гніе беларуская апазыцыйная структура. На гэтым гноі ўзыйдзе некалькі новых палітычных сілаў і ўжо зараз можна сказаць, што гэта будзе. Узьнікае правобраз нейкай прарасейскай сілы, я адношу да тых сілаў, якія ўзыйдуць на гэтым угнаеньні, і БХД, бо дынаміка за апошнія паўтара гады напэўна самая лепшая з усіх правых структураў. І хутчэй за ўсё трэба будзе проста адштурхнуцца ад дна пасьля гэтай ганебнай кампаніі, якая адбываецца зараз, зрабіць высновы, пакаяцца і працаваць абсалютна на іншым грунце. Бо тое, што адбываецца зараз, гэта непрыймальна.

Дракахруст: Аляксей, у сьвятле прагнозу Паўла які лёс вашай партыі, адной з самых старэйшых ці самай старэйшай у Беларусі? Яна таксама прырэчаная на зьнікненьне?

Янукевіч: Безумоўна не. БНФ знаходзіцца на пад'ёме і мы верым у тым ліку і ў гэтую кампанію. Я нязгодны з Паўлам, што пасьля гэтай кампаніі трэба будзе пакаяцца і ісьці далей. Калі ты разумееш, што потым давядзецца каяцца, дык можа адразу не рабіць таго, за што потым трэба каяцца. Тут усё ў руках БХД.

Дракахруст: Аляксей, ну ўсё наагул у руках Госпада.

Янукевіч: Ну так, але ў кожнага ёсьць свабода волі, такімі нас стварыў Пан Бог. Мы маем выбар і маем магчымасьць прымаць рашэньні за сябе.

Што да "суквецьця" кандыдатаў, то тут дзьве тэндэнцыі, абсалютна нармальныя, якія ня сьведчаць ні пра паляпшэньне, ні пра пагаршэньне сытуацыі, а проста пра тое, што наступае чарговая фаза палітычнага цыклу. Стратэгіяй апазыцыі ў мінулыя гады было аб'яднаньне супраць Лукашэнкі – няважна хто, няважна як, няважна хто будзе адзіным, абы ўсе аб'ядналіся супраць Лукашэнкі. Гэтая стратэгія грунтавалася на прыкладзе падобных стратэгій у Сэрбіі, Грузіі і Ўкраіне. Але ў Беларусі яна не спрацавала. Прычым тэхналягічна гэты сцэнар апазыцыі ў 2005-2006 гадах быў адпрацаваны проста ідэальна: быў шырокі працэс, усе – ад правых да левых – аб'ядналіся, абралі адзінага кандыдата, зрабілі кампанію, але на плошчу выйшла ня 200 тысяч чалавек, а 20 тысяч.

Ну няхай 30 тысяч. Тыя людзі, якія выйшлі – яны сапраўдныя героі, гонар беларускай нацыі. Але не было такога настрою ў грамадзтве, што хто заўгодна, абы Лукашэнку скінуць.

І амаль адразу пасьля прэзыдэнцкіх выбараў палітычныя сілы пачалі шукаць шляхі, як прыцягнуць новую падтрымку ў грамадзтве. Ня толькі пратэстную, бо пратэстная не сягае за 50%. Палітычныя сіла пачалі шукаць падтрымку не супраць, а за, падтрымку ясных прапановаў і яснага бачаньня будучага разьвіцьця Беларусі. Таму палітычныя суб'екты зараз менш схільныя гуртавацца да кучы. Яны шукаюць новых прыхільнікаў. І стварэньне БНБ на гэта і было скіраванае, гэта не выбарчы, а больш доўгатэрміновы праект. І таму я веру ў БНБ.

З іншага боку актыўную гульню тут зараз гуляе Расея і можа ў большай ступені на апазыцыйным полі. І прынцып "вораг майго ворага – мой сябра" зараз не працуе. Калі Лукашэнка з Крамлём пачынае варагаваць, то паводле гэтага прынцыпу мы з кожным зь іх павінны сябраваць. бо мы і супраць Лукашэнкі, і супраць Крамля. І гэты фактар таксама дзейнічае ў тым накірунку, каб не зьбівацца да кучы, а спрабаваць праводзіць ясную лінію і прапаноўваць яе выбаршчыкам.

Я лічу, што гэта абсалютна нармальны палітычны працэс. Пры ўсёй складанасьці ўмоваў нацыянальна-дэмакратычныя сілы могуць дасягнуць посьпеху і замяніць Лукашэнку на нацыянальна-арыентаванага прэзыдэнта, які б адстойваў нацыянальныя каштоўнасьці. Але гэта здаровы працэс і я перакананы, што гэта добра. Ісьці ў трэці раз па старой схеме і не дасягнуць посьпеху было б значна горш.