Сьвятлана нядаўна нарадзіла чацьвёртае дзіця. Муж працуе на ільнозаводзе. Дзеці ходзяць у школу. Старэйшы сын ужо падумвае пра жаніцьбу.
Я сваю краіну вельмі люблю. Беларусы — вельмі добры народ. Гэта як браты нашы. Слава Богу за нашага Лукашэнку.
Сьвета: «Я сваю краіну вельмі люблю. Беларусы — вельмі добры народ. Гэта як браты нашы. Слава Богу за нашага Лукашэнку. Дай людзям магчымасьць падняцца на ногі. Цыганскай нацыянальнасьці. І вашай, канечне, але і цыганам».
Карэспандэнт: «У вас чацьвёра дзяцей. А дзяржава неяк дапамагае?»
Сьвета: «Узялі крэдыт і будуемся. Крэдыт узялі пад адзін працэнт».
У доме Сьвятланы ёсьць кніга на цыганскай мове. Гэта Біблія. Мая суразмоўца, як і большасьць ашмянскіх цыганоў, — верніца-пратэстантка.
Сьвета: «Якія кнігі ёсьць па-цыганску? Біблія. Там чыста цыганская мова. Царква эвангелісцкая выпускае цыганскія кнігі. Ёсьць цыгане, якія крадуць у рускіх. Але гэта вельмі рэдка, што тычыцца Ашмян. Большасьць працуе. А каторыя крадуць, закон ніхто не пераскоча. Хто крадзе, тыя сядзяць».
Артур Ягораў — чалавек у цыганскай грамадзе вельмі аўтарытэтны. Ён не цыганскі барон. Ён старшыня грамадзкай арганізацыі «Ашмянская цыганская абшчына». Гэты сярэдніх гадоў падцягнуты мужчына частуе мяне гарбатай у сваім новым доме.
Артур: «Асноўная дзейнасьць гэтай грамады — каб інтэгравацца ў цывільнае грамадзтва. Каб прынялі як нацыю. А то былі як ізгоі нейкія. Пачалі працаўладкоўвацца, пачалі працаваць людзі».
Карэспандэнт: «Была дыскрымінацыя?»
Артур: «Была. Калі званілі. «Так. Патрэбны на работу». Прыходзілі. Бачылі, што цыган. «Ужо не патрэбны». Зараз у Ашмянах з гэтым праблем няма. Нам дапамагае райвыканкам. Звоняць на заводы. Пад гарантыю. Я нават зьяўляюся гарантам.
Цыганы — гэта лякмусавая папера той моўнай сытуацыі, якая пануе ў краіне. І адсутнасьць у цыганскім побыце беларушчыны лепш за ўсё кажа пра стан беларускай мовы. Для цыганоў мы — «рускія».
Артур: «Гэта закладзена ў генах. Дзіця ў дасканаласьці валодае цыганскай і рускай моваю. У нас адразу ідуць дзьве мовы. Гэта наша культура. Бо калі гэтага ня будзе, як нацыя мы ня будзем існаваць. Проста вымрам».
Ансамбаль «Джама рома» — калектыў, вядомы далёка за межамі Ашмянаў. Кіруе калектывам малады чалавек Васіль Касьпяровіч. Гледзячы на яго, адразу згадваеш, што цыгане прыйшлі зь Індыі. Васіль вельмі падобны да зоркі індыйскага кіно.
Васіль: «Бацька, маці, дзядзя родны і я, кіраўнік ансамбля».
Карэспандэнт: «І як даўно ён існуе?»
Васіль: «Дзесяць гадоў. Мы ляўрэаты Другога фэстывалю нацыянальных культур у Гродне».
Карэспандэнт: «І дзе вам прыходзіцца выступаць?»
Васіль: «Паўсюль. Жыцьцё гастрольнае. Карпаратывы. Вясельлі. Прафэсійныя канцэрты. Былі ў Маскве адзін раз. Па Гарадзенскай вобласьці, па Менскай».
Карэспандэнт: «Ці можна з гэтага жыць, з цыганскай песьні?»
Васіль: «Жыць і выжыць? Канечне. Я гэтым жыву з 14 гадоў. На вясельлях любяць цыганскія песьні. Марыць можна пра многае. Але я вам скажу сваю мару. Калі выйдзе мая сольная кар’ера, я хачу адкрыць у Менску беларускі тэатар «Рамэн».
Роза Марцінкевіч — старая цыганка. Сівая, прыгожая, мудрая, шмат чаго ў жыцьці пабачыла. Нарадзілася спадарыня Роза ў кібітцы. У тыя далёкія часы, калі цыганы качавалі па прасторах былога Вялікага Княства. І шмат што памятае.
Роза: «Весела было. Станеш пад любы куст. Спадабаецца месца, шатры робім. Увечары зьбіраецца моладзь. Каля вогнішча песьні, скокі. Я падлеткам была, але ўсё памятаю. Весела было, добра».
Карэспандэнт: «А з чаго жылі?»
Весела было. Станеш пад любы куст. Спадабаецца месца, шатры робім.
Роза: «Ну як з чаго? Варажба. Дзе кралі. Цыганкі ў вёсцы курэй крадуць. Бацькі то коней мяняюць, то ў калгасе скрадуць бараноў. Так і жылі. Зараз, як успомню, ажно сорамна».
Карэспандэнт: «І як вас сустракалі тыя вяскоўцы, той вёскі, дзе вы ўставалі?»
Роза: «Вяскоўцы? Нармальна. Некаторыя баяліся. «Ой, цыганы прыехалі. Будуць красьці». Але там, дзе мы начуем, ніколі ня крадзем. Ніколі. Ідуць у іншыя вёскі. А зімой у дамах. Прыедзем, папросімся зімой. Бацькі папросяцца. Мы галовы схаваем. Бацька: «Хавайце галовы, а то не пусьцяць нас начаваць. Бацька пойдзе. „Колькі ў вас дзяцей?“ „Ай, нямножка“, — падмане. — „Ну, заяжджайце на двор“. Сані заедуць. А мы басанож з гэтых пярын па сьнезе бяжым і на печ. „А колькі ж вас, мае вы дзетачкі! А колькі шмат!“ Але ж мы такія спакойныя былі. Бацька: „Ціха, каб вашага голасу не чуваць было!“ І сядзім ціхенька, як мышы ў нары».
Як я ні ўпрошваў цётку Розу паваражыць мне на руцэ ці на картах, нічога не атрымалася.
Роза: «На хлебазаводзе працавала. І ў канторы ўсе бухгальтары, усе — Ігнацьеўна, зайдзіце, паваражыць трэба. А я варажу ўсім. І дырэктарцы, і бухгальтаркам, усім варажыла. І ўсё ўгадвала. Зараз зьдзіўляюцца ўсе. „Чаму не варожыш? Іншы ж раз і ў госьці прыйдзеш, і вып’еш сто грам. І пела так добра“. Я цяпер Богу пяю. Праслаўляю Госпада. І не варажу».
Карэспандэнт: «Цёця Роза. На руку зірнуць, на лініі. Гэта ж не гаданьні. Проста сказаць, што за лініі…»
Роза: «Нельга! Хоць абзалаціце мяне. Ні за што не паваражу».
Але тут прачнулася ўнучка спадарыні Розы, і размова пайшла на незнаёмай, жывой, не дзяржаўнай, але спрадвечнай на Беларусі мове…