Зімова-вясновы сэзон вулічнай дэмакратыі

Your browser doesn’t support HTML5

Свабода на Белсаце, 23 траўня 2009. Частка 1

Свабода на Белсаце, 23 траўня 2009. Частка 1

Радкевіч: Акцыя "Маладога Фронту" 14 траўня, названая маршам "За незалежнасьць”, была надзвычай нешматлюднай – на плошчу выйшлі некалькі дзясяткаў маладых людзей. Нягледзячы на гэта, сілы правапарадку дзейнічалі даволі жорстка. Але я прапаную, адштурхоўваючыся ад гэтай рэкордна малалікай акцыі, даць ацэнку наагул усёй зімова-веснавой кампаніі вулічных акцыяў апазыцыі. Якія вынікі і якія прычыны?



Дракахруст: Вынікі, па шчырасьці, сьціплыя. І іншыя акцыі пачатку году былі адносна малалікія, скажам, той жа “Чарнобыльскі шлях”. У чым прычыны? Я мяркую, адной зь іх быў нечаканы ўплыў крызісу. Крызіс ударыў па дабрабыце літаральна ўсіх, але рэакцыяй на яго стала хутчэй яшчэ больш глыбокая атамізацыя грамадзтва, адчуваньне, што кожны за сябе.

У якасьці другога фактару я б назваў новую палітыку афіцыйнага Менску і Эўропы па нармалізацыі адносінаў. Пра карысьць ці шкоду для Беларусі гэтага можна спрачацца, але такая зьмена вех прывяла да дэзарыентацыі, магчыма, часовай, апазыцыйнага, праэўрапейскага электарату. Магчыма, наагул вулічная палітычная актыўнасьць, як спосаб рабіць палітыку ці хаця б уплываць на яе, сыходзіць у мінулае ці чакае свайго часу.

Радкевіч: Ян, Вы былі і назіральнікам, і актыўным удзельнікам польскай рэвалюцыі “Салідарнасьць”. Дарэчы, сёлета споўнілася 20 гадоў знакамітаму “кругламу сталу” польскай улады і апазыцыі, зь якога пачаўся крах камунізму ва Ўсходняй Эўропе. Але перад гэтым былі доўгія гады “ваеннага становішча”. Дык вось, у гэтыя гады ці ня ўзьнікала часам уражаньня, як у Беларусі зараз, што апазыцыя ў роспачы, што яна ізаляваная, малалікая і малацікавая грамадзтву?

Максімюк: На пачатак малое ўдакладненьне. Я быў удзельнікам рэвалюцыі „Салідарнасьцш” ў 1980-х, але, так бы мовіць — на беларускім баку. Я тады арганізаваў незалежнае ад рэжыму Беларускае аб’яднаньне студэнтаў у Польшчы — БАС, ад якога паходзіць назва „Басовішча” — і ў „ Салідарнасьці” як такой ня ўдзельнічаў. Але арганізацыя БАСу, безумоўна, была магчымая толькі дзякуючы рэвалюцыі „Салідарнасьці”, так што пэўная сувязь тут праглядваецца.

Найбольш змрочнай і безнадзейнай мне запомніліся сярэдзіна 1980-х у Польшчы, калі я вярнуўся з Варшавы ў правінцыю, а там не было відаць ніякай апазыцыі, а штодзённае жыцьцё прыгняталі вострыя эканамічныя нястачы. У той час Польшчу пакінула некалькі сотняў тысяч маладых людзей, ня бачачы для сябе ні палітычных, ні эканамічных пэрспэктываў у краіне.

Але я думаю, што нельга правесьці поўнай паралелі паміж польскай сытуацыяй 25-гадовай даўнасьці і цяперашняй у Беларусі. Я лічу, што сёньня для маладога чалавека ў Беларусі, які здольны пайсьці на палітычны канфармізм і не супрацьстаўляцца рэжыму, адкрываюцца ўсё ж пэўныя пэрспэктывы, так сказаць, чыста эканамічнай або бізнэсовай кар’еры ў сваёй краіне. Яму ня трэба эміграваць, каб пракарміць сябе. Гэта першае істотнае адрозьненьне.

Па-другое, польская апазыцыя ўвесь час на працягу 1980-х мела моцную падтрымку звонку — маральную ад Рыма-каталіцкай царквы, на чале якой стаяў папа-паляк, Ян Павал ІІ, і матэрыяльную ад заходніх прафсаюзаў, асабліва амэрыканскіх. З таго часу засталося перакананьне, ці, можа, палітычная легенда, што гэта менавіта Ян Павал ІІ і амэрыканскі прэзыдэнт Рональд Рэйган дамовіліся, што вызваляць Эўропу ад камунізму, пачынаючы з Польшчы. Беларуская апазыцыя такой падтрымкі, вядома, ня мае, ні ад рымскага папы, ні ад амэрыканскага прэзыдэнта.

Радкевіч: На гэтым тыдні маладафронтаўцы, якія вялі галадоўку салідарнасьці з Мікалаем Аўтуховічам, спынілі яе пасьля таго, як Павал Севярынец, Мікола Статкевіч, Лявон Баршчэўскі, Аляксандар Мілінкевіч і Вячаслаў Сіўчык заявілі, што бяруць адказнасьць за вызваленьне ваўкавыскіх прадпрымальнікаў на сябе. Яны паабяцалі выкарыстаць усе палітычныя, міжнародныя й іншыя магчымасьці для таго, каб прадпрымальнікі як мага хутчэй выйшлі на волю. Як вы лічыце, наколькі значнай для беларускага грамадзтва зьяўляецца справа Аўтуховіча? Ці магчыма, што ён і яго калегі будуць вызваленыя з той ці іншай прычыны – ці справа разваліцца, ці ўладам не захочацца, каб чалавек памёр ад галадоўкі ў турме, ці сапраўды дадуць плён высілкі лідэраў апазыцыі?

Дракахруст: Пакуль гэта ўяўляецца малаімаверным. Тут некалькі чыньнікаў. І тое, што справа ня мае такога ўжо масавага рэзанансу, што ўскосна адлюстравана ў рашэньні маладафронтаўцаў спыніць галадоўку. І тое, што справа па сваім фармальным зьмесьце – не палітычная: хтосьці калісьці – тры гады таму – нешта падпаліў. Я ня думаю, што сытуацыя зьменіцца да суду. Пасьля – варыянты больш магчымыя, ня выключаны мяккі прысуд і нават апраўданьне, калі кампанія за вызваленьне ваўкавыскіх прадпрымальнікаў будзе дастаткова гучнай.



Максімюк: Я думаю, што ўлады не зарызыкуюць, каб даць памерці Аўтуховічу ад голаду ў турме. Але грамадзкі рэзананс ад гэтай справы — як, у сапраўднасьці, і ад іншых галадовак у мінулым — будзе невялікі. Невыпадкова, відаць, гэтым разам улады настолькі заблыталі справу і настолькі скупяцца на інфармацыю, што нават тым, хто лёсам Аўтуховіча цікавіцца, на самай справе невядома, у чым яго абвінавачваюць. Усе адчуваюць, што ўлады зьдзекуюцца над палітычным апанэнтам, але каб ясна даказаць гэты зьдзек — не хапае элемэнтарнай інфармацыі ні для беларускіх праваабаронцаў, ні, тым больш, для міжнародных. Але ясна і тое, што калі пра Аўтуховіча грамадзкасьць забудзе, ягоны лёс будзе незайздросны.

Радкевіч: Раней эксцэсы, падобныя таму, што адбылося 14 траўня ў Менску, выклікалі адпаведныя заявы дзярждэпартамэнту ЗША і кіраўніцтва Эўразьвязу. Які быў уплыў тых заяваў – асобнае пытаньне. Але ж зараз іх няма. А што ёсьць? Якой будзе ці можа быць рэакцыя Захаду, у прыватнасьці, Эўропы на такую экзатычную трактоўку “фундамэнтальных каштоўнасьцяў”, у прыхільнасьці якім Беларусь расьпісалася ў дэклярацыі аб партнэрстве?

Дракахруст: Я думаю, што час, калі пабоішчы, падобныя 14 траўня, выклікалі заяву дзярждэпартамэнту ЗША ці асуджэньне з боку кіраўнікоў Эўразьвязу, гэты час ужо (ці пакуль) скончыўся. Магчыма, эфэктыўнасьць такой рэакцыі была ўяўнай, як вы, Алена, нагадалі. Зараз магчымая “ціхая” дыпляматыя: прыедзе, напрыклад, у Менск, нарэшце, ізноў запрошаная эўракамісар Бэніта Фэрэра –Вальднэр і нешта Аляксандру Лукашэнку скажа. Магчыма, паабяцае, магчыма, патлумачыць, што Беларусь можа таго-сяго ад Эўропы не атрымаць, калі будзе паводзіць сябе так, як паводзіць.

Мяне не пакідае думка, што і ўтрыманьне за кратамі ваўкавыскіх прадпрымальнікаў, і дзеяньні сілаў правапарадку 14 траўня – своеасаблівы дыялёг наконт умоваў і межаў таго самага “Ўсходняга партнэрства”. А вось мы зробім так, і што будзе? Бо пакуль гэтая форма супрацоўніцтва яшчэ не “ўстаканілася”. І афіцыйны Менск адразу “забівае“ найбольш спрыяльныя для сябе ўмовы, каб потым было што саступаць.

Максімюк: Гэткія падзеі ў Беларусі павінны стацца і, напэўна, стануцца тэмай у размовах паміж прадстаўнікамі Эўразьвязу і Беларусі ў рамках праграмы Ўсходняга партнэрства. Фактычна, кожная размова з боку прадстаўнікоў Брусэлю павінна ад гэтага пачынацца. А чаму няма заяваў цяпер, пакуль яшчэ такія размовы не пачаліся? Магчыма, Брусэль хоча неяк задобрыць афіцыйны Менск, каб той стаў больш згаворлівы. Па-мойму, гэта памылковая тактыка.

Радкевіч: Яшчэ адно пытаньне з жыцьця апазыцыі – пра новую ініцыятыву Аляксандра Мілінкевіча. Старшыня Руху “За свабоду” рассылае лісты палітычным актывістам па ўсёй краіне, запрашаючы іх на Кангрэс праэўрапейскіх сілаў. Адрасатаў – блізу 5-6 тысяч, пераважна гэта ўдзельнікі прэзыдэнцкай выбарчай кампаніі 2006 году (сябры розных арганізацый, партый, беспартыйныя).

У сваім лісьце Аляксандар Мілінкевіч выкладае сваю пазыцыю наконт новай палітыкі Эўразьвязу, якая сутыкаецца з жорсткай крытыкай у апазыцыйным асяродзьдзі. Ён, у прыватнасьці, піша: “Падзел унутры сёньняшняй беларускай апазыцыі палягае на тым, што адны працягваюць змагацца выключна супраць Лукашэнкі, а другія – перадусім за Беларусь і яе эўрапейскі выбар”.

Паведамленьне пра гэтую ініцыятыву выклікала гарачыя дыскусіі ў палітычным асяродзьдзі і ў віртуальнай прасторы, у прыватнасьці, і на нашым сайце.

Вітаўт

Эўропа дала грошы калабрацыяністу Мілінкевічу, то зараз іх трэба "спісаць". А на такіх "акцыях" можна спісаць вялізаарныя грошы. Куды, як, што? Дзе мільёны эўра. "А на кангрэс" пайшлі. Вось гэта змаганьне! наперад таварышы!

Ліс

Разумныя Мілінкевіча разумеюць. А артадоксы пужаюцца сваіх ценяў. Наспелая ініцыятыва. Чым быць у дрыгве з АДС, то лепш працаваць на еўрапейскі выбар Беларусі...

Сяржук

Каб зьлiць наступныя, мабыць вызначальныя выбары i вызначальны палiтычны момант, трэба зноў нешта прыдумаць. Прыдуманы вось цiпа "эўрапейскi кангрэс". Пасьля 2010 беларускi рух будзе зьнiшчаны канчаткова, а выбары прызнаны цiпа дэмакратычнымi, лукашэнка ж прызначаны легiтымным кiраўнiком.

Belarusevich

Дарэчы, бачна, што працоўнае лета будзе толькі ў Мілінкевіча, ён сабе занятак знайшоў. А што будуць рабіць астатнія "дзеячы", зноў праседзяць ці па адпачынкам адкатаюць? Мі рэспект!

А як Вы ацэньваеце пэрспэктывы ідэі Аляксандра Мілінкевіча?

Дракахруст: Я б вітаў гэтую ідэю, бо гэта хоць нешта на тле той разгубленасьці, якую мы зараз назіраем у апазыцыйным асяродзьдзі. Зразумела, Мілінкевіч перасьледуе свае палітычныя мэты – ну дык на тое ён і палітык. У, так бы мовіць, “бітве за Эўропу” ён аказаўся адзіным апазыцыянэрам, які па меншай меры не прайграў. І зараз ён спрабуе надаць арганізацыйныя формы гэтай сваёй умоўнай перамозе, узяць рэванш за мінулы кангрэс дэмакратычных сілаў, калі ён быў зьняты з пасады кіраўніка палітрады АДС.

Ну, а наконт плёну... Ведаеце, у свой час Рух “За свабоду” утвараўся у падобнай сытуацыі і паводле падобнай схемы: была новая сытуацыя, якая стварылася пасьля прэзыдэнцкіх выбараў, было пэўнае расчараваньне ў партыях, быў лідэр – той жа самы, што і зараз. Вынік атрымаўся ня надта натхняльным.

Але мне здаецца, што ў любым выпадку ініцыятыва Мілінкевіча карысная хаця б тым, што нагадвае, што тэмы: у “Партнэрстве” Беларусь ці не, паедзе Лукашэнка ў Прагу на саміт ці не – гэта ўжо мінулае, гісторыя, “праехалі” , як кажуць, і трэба думаць над тым, што рабіць у новых умовах.

Максімюк: Гэта ход спрактыкаванага палітыка, які ўжо ведае, як утрымацца на плыву ў нечым так эфэмэрным, як беларуская апазыцыя. Як падаецца, Мілінкевіч цьвяроза ацэньвае шанцы змаганьня з рэжымам і разумее, што ў блізкай ці нават сярэднетэрміновай пэрспэктыве ўзяць уладу для апазыцыі не атрымаецца. Таму ён ухапіўся за ідэю, якая будзе працаваць на будучыню, незалежна ад таго, хто будзе пры ўладзе. Ну і трэба сказаць, што ўрэшце ягоны рух „За свабоду” атрымаў нейкую ўцямную ідэалягічную характарыстыку ці, калі хочаце, надбудову. Вось зараз іншыя апазыцыйныя сілы лічаць, што Мілінкевіч скраў у іх, так бы мовіць, “эўрапейскую ідэю”. Гэта несправядлівае абвінавачаньне. Прыгадайма, як яшчэ нядаўна Мілінкевіч ішоў уразрэз амаль з усімі апанэнтамі Лукашэнкі, выступаючы за ўдзел Беларусі ва Ўсходнім партнэрстве нават за цану пэўнай міжнароднай легітымізацыі рэжыму Лукашэнкі. І ці не таму якраз некаторыя інтэрнэтныя выданьні цяпер выліваюць вёдры памыяў на яго, абвінавачваючы ў падыгрываньні Лукашэнку, змове зь ім, і ўсяму такому.

Свабода на Белсаце, 23 траўня 2009. Частка 2

Свабода на Белсаце, 23 траўня 2009. Частка 2

Радкевіч: Зараз калі мы запісваем гэтую перадачу, мы яшчэ ня ведаем вынікаў падзеі, але іх ужо ведаюць гледачы Белсату. На зьезд Партыі камуністаў беларускай, прызначаны на 23 траўня, вынесенае пытаньне аб зьмене назвы партыі. А чаму ў шэрагах камуністаў наагул узьнікла такая ідэя? Камуністычная сыстэма абрынулася, здаецца, даўнавата – 18 гадоў таму, абвінавачваньні на адрас ПКБ у адказнасьці за злачынную спадчыну гучаць таксама колькі гадоў. І чаму менавіта зараз узьнікла ідэя, што назву трэба мяняць?

Дракахруст: Ну, я думаю, што тут шмат фактараў. Усё ж час ідзе, камуністычнае мінулае менавіта ў такой выразна палітычнай форме застаецца прыцягальным для ўсё меншай колькасьці людзей. Калі зьвярнуцца да досьведу суседзяў – Украіны і Расеі, то ўбачым, як няўхільна зьніжаецца там электаральная папулярнасьць камуністаў.

Адбываюцца зьмены і ў самой кампартыі. Ужо нават у 1996 годзе , падчас супрацьстаяньня Вярхоўнага Савету і прэзыдэнта, было бачна і вынікала з выступаў лідэраў ПКБ, наколькі ім абрыдлі гэтыя старыя ідэалягічныя догмы.

Да таго ж у ПКБ зьявіліся і адносна маладыя людзі, новае пакаленьне палітыкаў, у якіх няма ўжо і той эмацыйнай сувязі з камуністычным мінулым, якая ёсьць у старэйшага пакаленьня. А нейкага новага, сучаснага прачытаньня марксізму, таго ж Леніна не назіраецца ні ў старых, ні ў маладых камуністаў.

Пэўную ролю могуць адыгрываць і зьнешнія сувязі кампартыі. Ня тое, каб ім зусім не было ходу ў Эўропу пад чырвоным сьцягам, але неяк няёмка, неяк глыбока старамодна там гэта выглядае.

Цыганкоў: А я думаю, што галоўным чыньнікам ёсьць набліжэньне прэзыдэнцкіх выбараў 2010-11 году. Няма ніякай таямніцы ў тым, што цяперашні і безагаворачны лідэр ПКБ Сяргей Калякін мяркуе вылучацца на гэтых выбарах. І адна справа – вылучацца як лідэр парты Камуністаў, што адразу абмяжоўвае патэнцыйны электарат і выклікае нэрвовую рэакцыю ў некаторых партнэраў па АДС, зусім іншая – ісьці на выбары ад пэўнай кааліцыі левых сілаў. І ў выходных дадзеных кандыдата будзе напісана зноў-такі: лідэр “партыі левых”, напрыклад, ці там дэмакратычнага сацыялізму. Камуністы глядзяць наперад, думаючы пра тое, якую нішу заняць у палітычным спэктры. Кіраўнікі ПКБ за апошнія гады – з некаторымі зь іх я добра знаёмы, разам гуляем у футбол – скажам так, набылі сьвецкі лоск, яны заўсёдныя госьці на ўсіх дыпляматычных прыёмах, у замежных паездках – і магчыма, падчас гэтых паездак у іх сто разоў пыталіся: а чаму ў вас такая назва, няўжо вы сапраўды мяркуеце будаваць камуністычнае грамадзтва? А паколькі яны прызнаюцца, што будаваць камунізм не зьбіраюцца, то лягічнай выглядае і зьмена назвы.

Радкевіч: Плюсы зьмены назвы партыі, здаецца, навідавоку. А якія мінусы? Пра электарат у сучасных беларускіх умовах гаварыць не зусім выпадае, бо выбараў, як такіх, няма, але ці ня згубіць ПКБ такім рашэньнем сваіх прыхільнікаў, ці ня згубіцца ў плойме разнастайных сацыял-дэмакратычных партыяў?

Дракахруст: Я мяркую, што гэта сапраўды праблема. Грамадзкія ўяўленьні маюць калясальную інэрцыю. Хаця кола прыхільнікаў кампартыі, магчыма, і зьмяншаецца, але гэта верныя людзі – верныя слову, назьве, успамінам. Для кагосьці гэтае слова і гэтая назва – сынонім пекла, але я не стаўлю ацэнак: ёсьць тыя, каму гэта дорага. Зьмяніць назву, сьцерці зь сябе гэтую метку – гэта магчыма згубіць гэтых людзей, стаць у іх вачах здраднікамі. Можна, зразумела, вярнуць сымпатыі і іх, і значна больш шырокага кола людзей, але вось як? Чым?

І тут, мне здаецца, ёсьць больш шырокая праблема невыразнасьці, няпэўнасьці беларускіх левых. Любы чалавек, хоць крыху абазнаны ў палітыцы, ведае, што па той ці іншай палітычнай, эканамічнай, сацыяльнай праблеме скажа бнфавец, лукашыст, нават беларускі лібэрал. А што скажа сацыял-дэмакрат? І што ў ягоных ацэнках будзе такога ўласна сацыял-дэмакратычнага? Вось Казулін быў лідэрам БСДП, зараз выйшаў з партыі. А ў чым такім ягоная прыхільнасьць менавіта да сацыял-дэмакратыі праяўлялася, хто-небудзь заўважыў? Кампартыя рызыкуе, страціўшы адну, хаця і вельмі кантравэрсійную, але выразную і пэўную метку, не набыць ніякай. А гэтыя, левыя, супраць усяго кепскага, за ўсё добрае? Я ўжо не кажу пра банальную пагрозу расколу – далёка ня ўсе ў ПКБ ухваляюць ідэю зьмены назвы і ня надта разумеюць матывы гэтай прапановы.



Цыганкоў: Наконт цьвёрдых прыхільнікаў я хачу запярэчыць Юру – а куды яны падзенуцца? Пойдуць да БНФ? Наўрад ці. Я памятаю, як Ельцын на выбарах 1996 году выказаўся ў тым сэнсе, што, маўляў, дэмакраты за мяне ў любым выпадку прагаласуюць, мне трэба іншы электарат заваёўваць. Так у пэўнай ступені і тут. Камуністы разумеюць, што большасьць іхніх трывалых прыхільнікаў усё ж наўрад ці пабяжыць да сацыял-дэмакратаў Ляўковіча ці Шушкевіча. Да таго ж астатнім патлумачаць, што на самой справе камуністычныя ідэалы застаюцца, толькі пад іншай назвай.

Ты ня менш, я не адмаўляю, што можа быць нэгатыўны ўплыў на адданасьць партыі самых зацятых прыхільнікаў камуністычнай ідэі, магчыма, хтосьці зь іх гучна пакіне партыю, хтосьці будзе супраціўляцца зьмене назвы. Але гэтае рашэньне, паміж іншым, паказвае на сьмеласьць кіраўнікоў ПКБ, якія, разумеючы ўсе магчымыя нэгатыўныя наступствы, пайшлі на такі крок.

Радкевіч: У Эўропе, на захад ад Беларусі, больш-менш уплывовых камуністычных партыяў засталося няшмат, па меншай меры такіх паводле назвы. Хаця ёсьць і выключэньні – чэская кампартыя, якая мае ладнае прадстаўніцтва і ў нацыянальным парлямэнце і ў эўрапарлямэнце. Але сярод суседзяў Беларусі – у Расеі, ва Ўкраіне камуністы застаюцца сіламі даволі ўплывовымі. Ну, а ў Малдове дык наагул – камуністы выйграюць трэція парлямэнцкія выбары запар. Малдаўскім камуністам іх назва не перашкаджае, чаму беларускім пачала перашкаджаць?

Дракахруст: Вы маеце рацыю. Але тут справа сапраўды – ва ўпакоўцы, ў прачытаньні. Парадокс палягае ў тым, што цяперашні эканамічны крызыс, узрастаньне сацыяльнай напружанасьці, перагляд негалоснай дамовы паміж народам і ўладай – “мы вас кормім, а вы ня лезеце ў палітыку”, – усё гэта, так выглядае, пашырае прастору для левай палітыкі і нават для левага папулізму з боку апазыцыі. Улада крадзе ў яе лёзунгі – незалежнасьць, лібэралізацыя, “Беларусь – у Эўропу”, чаму апазыцыя ня можа сёе-тое скрасьці ва ўлады? Магчыма, у камуністаў ёсьць плян, як гэта зрабіць, для чаго ленінскі профіль ім перашкаджае. Але малдаўскім камуністам не перашкаджае нават у Эўропу ісьці.

Цыганкоў: У Расеі ад часоў Ельцына, ва Украіне і ў Малдове камуністы захоўваюць свае назвы і сваю папулярнасьць, бо яны процістаяць моцным правым сілам, якія альбо ва ўладзе, альбо, як у Малдове, маюць сур’ёзныя шанцы ўзяць гэтую ўладу. Таму, калі твой праціўнік палітычна выразна не такі, як ты, то мае сэнс падкрэсьліваць сваю процілеглую палітычную ідэнтычнасьць. А ў Беларусі – папулісцкі, левы прэзыдэнт – прынамсі, так ён выглядаў пераважную частку свайго кіраваньня. Ён сам абвяшчае тыя сацыяльныя лёзунгі, якімі звычайна прамаўляюць камуністы. Па сутнасьці, самы прасавецкі, самы кансэрватыўны электарат належыць Лукашэнку, а не апазыцыйным камуністам. Можна нават сказаць, што зьменай назвы ПКБ прызнае, што ня можа адваяваць гэты электарат у Лукашэнкі, і што партыя імкнецца здабыць падтрымку ў іншых пластах насельніцтва, больш маладых і адукаваных. Ну, і да ўсяго варта нагадаць, што ў Беларусі ёсьць яшчэ адна камуністычная партыя – праўладная КПБ. Калякінскім апазыцыйным камуністам таксама, відаць, надакучыла ўвесь час тлумачыць, што “мы – не яны, а яны – ня мы”

Радкевіч: Супрацоўніцтва беларускіх камуністаў з правымі партыямі , якое пачалося яшчэ ў 1996 годзе, зьява ўнікальная на ўсёй постсавецкай прасторы. У 2005 годзе Сяргей Калякін балятаваўся на пасаду адзінага кандыдата ад аб’яднаных дэмакратычных сілаў, ПКБ і цяпер – сябра АДС. Але ад некаторых палітычных арганізацыяў гучаць прапановы выключыць ПКБ з аб’яднаных дэмсілаў фактычна менавіта за назву. А зьмена назвы сьцішыць гэтыя папрокі? Можа, і сапраўды, як кажуць некаторыя, гэта – проста першы крок праекту “Калякін – кандыдат ад аб’яднаных дэмсілаў на наступных прэзыдэнцкіх выбарах”?

Дракахруст: Я ня думаю, што філіпікі наконт таго, што «Нельга сядзець на адной лаве паміж Богам і шатанам», – на адносіны ў апазыцыйным асяродзьдзі неяк істотна ўплывалі. Сярод буйных палітычных арганізацый нават прадстаўнікі БНФ – партыі, ідэалягічна найбольш далёкай ад ПКБ, выказваліся пра супрацоўніцтва зь ёй хутчэй станоўча. І наўрад ці зьмена назвы тут нешта кардынальна палепшыць. У палітычных колах сапраўды хадзілі і ходзяць чуткі, што плянаваная зьмена назвы партыі – частка пляну па вылучэньні Калякіна адзіным кандыдатам. Калі так, то шкада. Нежаданьне большасьці партыяў і іх актывістаў бачыць адзіным кандыдатам Калякіна тлумачыцца зусім ня іх кепскай рэакцыяй на назву ягонай партыі. Я асабіста ня маю ніякіх сымпатый да камуністычнай ідэалёгіі. Але губляць такую магутную і пазнавальную марку для нейкіх кан’юнктурных мэтаў... Ну, ня ведаю, наколькі гэта мудра.

Цыганкоў: Паўтаруся, што, па-мойму, у рашэньні ПКБ ёсьць як тактычныя, так і стратэгічныя матывы. Тактычныя – гэта сапраўды прэзыдэнцкія выбары, пра што я ўжо казаў, і пэрспэктывы супрацоўніцтва ўнутры АДС. Да таго ж, магчыма, тут ёсьць і нейкія міжнародныя матывы, пра якія нам невядома. Напрыклад, калі пасьля зьмены назвы партыю прымуць у міжнародныя сацыялістычныя структуры і гэтак далей.

Ну, і больш стратэгічная мэта – відавочны рэбрэндынг, пераасэнсаваньне праграмы і самой ідэнтычнасьці гэтай партыі. І зьмена назвы тут – як выглядае, толькі першы крок і далёка ня самы складана, дарэчы.

Радкевіч: Ну і напрыканцы – прагноз: дык зьменіць усё ж ПКБ сваю назву на зьезьдзе ці ня зьменіць?

Цыганкоў: Я рызыкну сьцьвярджаць, што зьменяць. Камуністы – гэта такія людзі, якія ня любяць адкладаць на потым. Да таго ж, пры ўсёй сёньняшняй дэмакратычнасьці гэтай партыі ўсё-такі традыцыі цэнтралізму жывыя. І калі кіраўніцтва сапраўды рашуча настроена на зьмену назвы, то я мяркую, зьезд пойдзе насустрач свайму кіраўніцтву

Дракахруст: Я мяркую, што не. Перанясуць на восень. На мой погляд, пра, як мінімум, непадрыхтаванасьць рашэньня сьведчыць і тое, што на разгляд дэлегатаў зьезду выносіцца ажно 6 варыянтаў назвы – ад “Беларуская партыя левых” і “Радзіма” да рамантычнага “Справядлівы сьвет”. Ведаеце, калі назваў 6 – значыць, няма ніводнай, значыць, у прыхільнікаў зьмены назвы няма дакладнай самаідэнтыфікацыі, хто яны такія ёсьць. Мне здаецца, што нават гэты, толькі на першы погляд чыста тэхнічны чыньнік не дазволіць прыняць такую важную і кардынальную зьмену

Свабода на Белсаце, 23 траўня 2009. Частка 3

Свабода на Белсаце, 23 траўня 2009. Частка 3

Радкевіч: Вынікі прэзыдэнцкіх выбараў у Літве былі чаканымі, калі глядзець на хаду выбарчай кампаніі, але ўсё ж даволі нечаканымі паводле сутнасьці. У першым жа туры больш за дзьве траціны галасоў набрала незалежная кандыдатка, 53-гадовая эканамістка Даля Грыбаўскайце. Чым можна патлумачыць такую аглушальную, у беларускім стылі, перамогу на свабодных выбарах? Бліжэйшы канкурэнт пераможцы на гэтых выбарах набраў у 5(!) разоў меней галасоў, чым яна.

Мітэ: Гэта можна патлумачыць крызысам усіх літоўскіх палітычных партый, пачынаючы з кансэрватараў і сканчаючы сацыял-дэмакратамі. Ніводная зь іх ня здолела знайсьці кандыдата, які мог бы спаборнічаць з Грыбаўскайце. Я б сказаў, што ніводная партыя сур’ёзна ня ўдзельнічала ў прэзыдэнцкай кампаніі. Гэта крызыс ўсёй партыйнай сыстэмы Літвы.

Дракахруст: Як спрацаваў, а дакладней, чаму не спрацаваў на гэтых выбарах гэндэрны фактар? Літоўскае грамадзтва, як уяўляецца, даволі кансэрватыўнае і патрыярхальнае. А тут жанчына, якая да таго ж ніколі не была замужам. Сёй-той падчас кампаніі даволі празрыста намякаў на яе нетрадыцыйную сэксуальную арыентацыю. Але вось перамога, нягледзячы на пол і такі, так бы мовіць, жаночы лёс. Чаму? Што гэта гаворыць пра літоўскае грамадзтва?

Мітэ: Я не магу пагадзіцца з тым, што літоўскае грамадзтва патрыярхальнае, што яно больш патрыярхальнае, чым, напрыклад, польскае ці вугорскае. Гэта прыкладна аднолькавыя посткамуністычныя грамадзтвы і яны галасуюць менавіта як такія – галасуюць за мэсію, які ці якая прыйдзе і вырашыць усе праблемы. У Грыбаўскайце ёсьць адзін плюс, які, на мой погляд, насамрэч мала дапаможа. Яна – былая эўракамісарка. Паводле не патрыярхальнага, а савецкага мысьленьня, яна можа нешта там у Эўропе прабіць, пра нешта дамовіцца. Наўрад ці гэта адбудзецца. Яна прыехала ў Літву пасьля некалькіх гадоў працы ў Эўразьвязе, зь яе боку была суцэльная крытыка працы многіх міністэрстваў. Гэтая крытыка, магчыма, і справядлівая, але незразумела, як гэта можа зьмяніць прэзыдэнт Літвы, якая ёсьць парлямэнцкая рэспубліка. І гэта ня першы раз, калі літоўцы паверылі, што прыйдзе нейкі чалавек як бы збоку і ўсё зьменіць да лепшага. Былі і да яе.

Радкевіч: Маё наступнае пытаньне – якраз пра гэта. Пры назіраньні за цяперашняй прэзыдэнцкай кампаніяй у Літве цяжка было пазбавіцца ад адчуваньня déjà vu.У 2003 годзе гэтак жа трыюмфальна прэзыдэнтам Літвы стаў Раландас Паксас, таксама нібыта “чалавек ніадкуль”, па меншай меры не прадстаўнік традыцыйных асноўных палітычных сілаў краіны. Адзін раз – выпадковасьць, другі – ужо падобна на заканамернасьць. У чым прычына і прырода гэтай заканамернасьці?

Мітэ: Я б не сказаў, што Паксас быў "чалавекам ніадкуль". Да прэзыдэнцкай кампаніі ён быў мэрам Вільні, быў прэм’ер-міністрам, раней быў адным з лідэраў кансэрватыўнай партыі. Грыбаўскайце, дарэчы, таксама была міністрам ва ўрадзе. Так што гэта не зусім "людзі ніадкуль". Але іх сапраўды нельга параўнаць, скажам, з Барака Абамам, якога вылучыла і падтрымлівала партыя.

Грыбаўскайце ішла да ўлады з даволі папулісцкімі лёзунгамі, адзін з галоўных – гэта скарачэньне бюракратыі. Людзі любяць гэта слухаць і нават за гэта галасаваць. Але звычайна ў Літве пасьля такіх аглушальных перамогаў і прыходу да ўлады збаўцаў усё валіцца.

Дракахруст: Папярэднік сп-ні Грыбаўскайце Валдас Адамкус у юнацтве са зброяй у руках ваяваў супраць савецкіх войскаў, зьбег з Літвы, быў вядомым і актыўным дзеячом эміграцыі ў ЗША. У той жа час у сп-ні Грыбаўскайце – тыповая, даволі пасьпяховая, савецкая біяграфія, занадта пасьпяхова-савецкая паводле меркаваньня некаторых. І нічога – 67% галасоў у Літве, дзе стаўленьне да савецкага мінулага адназначнае і адзінадушнае

Мітэ: Я нязгодны з тым, што ў Літве так ужо адзінадушна ацэньваюць савецкія часы. У Літве больш-менш адзінадушна ацэньваюць савецкую акупацыю. Але каб на 100% нэгатыўна ацэньвалі сацыялізм, я ў гэтым сумняваюся. Да Грыбаўскайце прэзыдэнтам быў Бразаўскас, які быў ангажаваны ў савецкую сыстэму значна глыбей, чым яна.

Радкевіч: Ну, і апошняе – чаго можна чакаць ад прэзыдэнта Грыбаўскайце , у прыватнасьці, у сфэры зьнешняй палітыкі? У інтэрвію расейскай газэце «Коммерсант» яна сказала, што мае намер працягваць і разьвіваць курс дапамогі ў справе дэмакратызацыі краінаў СНД – Украіны, Грузіі і Беларусі, распачаты яшчэ яе папярэднікам Адамкусам, а таксама спрыяць інтэграцыі гэтых краін ў ЭЗ і НАТА. “Калі, зразумела, яны самі гэтага хочуць,” – адзначыла Даля Грыбаўскайце.

Дык ці можна чакаць практычных зьменаў у двухбаковых адносінах? І, на ваш погляд, ці магчымая сустрэча Грубаўскайце і Лукашэнкі?

Мітэ: Я ня думаю, што трэба чакаць нейкіх радыкальных зьменаў у палітыцы Літвы. Літва – гэта сябра Эўразьвязу, і яна будзе весьці палітыку ў межах агульнай палітыкі зьвязу. Літва, у адрозьненьне ад некаторых іншых краінаў, падтрымлівае някепскія адносіны зь Беларусьсю, бо гэта сусед Беларусі. І я не разумею, чаму спадарыня прэзыдэнт не магла б сустрэцца з Лукашэнкам, калі ён зараз мае магчымасьць свабодна езьдзіць па Эўропе і сустракацца з кіраўнікамі Эўразьвязу. Я думаю, што такая сустрэча Грыбаўскайце і Лукашэнкі цалкам магчымая.