Новая перадача сэрыі “Дом літаратара”. Эфір 14 лютага
ЛІТПРАЦЭС
АЛЕСЬ КУДРЫЦКІ: “ХАЧУ, КАБ ДЗЕЦІ РАСЬЛІ ТВОРЦАМІ”
Бібліятэка беларускай дзіцячай літаратуры папоўнілася нядаўна адметным выданьнем. “Прыгоды капітана Танакі” – так называецца кніжка, якая выйшла ў Менску ў выдавецтве І. Логвінава. Яе склалі выбраныя творы, што друкаваліся цягам апошніх трох гадоў на дзіцячай старонцы тыднёвіка “Наша Ніва”. Аўтар тэкстаў і мастацкіх выяваў – журналіст тыднёвіка Алесь Кудрыцкі, зь якім гутарыць Валянціна Аксак.
Валянціна Аксак: “Вы працуеце ў тыднёвіку “Наша Ніва”, які мае невялікі штат прафэсійных журналістаў, што вымагае ад іх поўнае творчае самааддачы. Аднак у адным з інтэрвію вы прызналіся, што “Прыгоды капітана Танакі” нарадзіліся ў такую сумную хвіліну, калі не было чым заняцца. Ці так гэта?”
Алесь Кудрыцкі: “Мая праца ў “Нашай Ніве” ідзе хвалямі. Часам даводзіцца сябе трохі падштурхоўваць, каб нешта больш актыўна рабіць, але часам і стамляесься. Таму што творчая праца вельмі моцна вымотвае. Ну і была такая хвілінка, калі я трохі адпачываў ад працы, а душа і мозг, відаць, у гэты самы момант запрацавалі. І вось мне гэтую творчую энэргію захацелася кудысьці скіраваць. Так мой Танака ня з пальца высмактаўся, а аднекуль нарадзіўся”.
Аксак: “Цікава, што гэты Танака – не чалавечак і нават ня хохлік, а сьлімак. Чаму?”
Кудрыцкі: “Узяў у рукі кавалачак плястыліну, і нехта зь яго на маіх вачах нарадзіўся. І гэта быў сьлімак. Чаму сьлімак? Сьлімак – гэта вельмі цікавая істота. Яна вельмі плястычная і вельмі добра зь плястылінам спалучаецца. Ну і сьлімак – істота вельмі ціхая, але адначасова харызматычная, эмацыйная, калі паназіраць за сьлімакамі, як яны рухаюць сваімі рожкамі. Таксама сьлімак здаецца вельмі павольным, але ён рухаецца дастаткова хутка. Калі мець сьлімака за хатняга гадаванца, то трэба за ім сачыць, а то можа і зьбегчы”.
Аксак: “А як узьніклі прыгоды ў вашых сьлімачкоў?”
Кудрыцкі: “Танака – гэта маё трохі alter ego, той я, якім я быў у дзяцінстве і застаюся цяпер. Якому хочацца прыгодаў. І, напэўна, шмат тых прыгодаў, якіх мне хацелася ў дзяцінстве, яны трапляюцца на шляху капітана Танакі. Часта – гэта паветраныя падарожжы, марскія, па рэчках, сустрэчы з драконамі, зь піратамі”.
Аксак: “Прыгоды капітана Танакі” – у поўным сэнсе аўтарская кніга. Вы ствараеце герояў зь плястыліну, вы іх потым размалёўваеце, фатаграфуеце і пераносіце на паперу, прыдумляеце ім дыялёгі і маналёгі і пускаеце ў сьвет. Спачатку, наколькі мне вядома, рабілі гэта праз свой жывы дзёньнік у інтэрнэце, а цяпер вось у выглядзе кнігі”.
Кудрыцкі: “Так, спачатку я рабіў забаўку для дарослых, рабіў трохі з гумарам і нават з палітычнай сатырай. А потым у мяне зьявілася думка: а чаму б не прапанаваць гэта для дзяцей? Так сталася, што цяпер дзіцячая частка “Прыгодаў…” адбірае фактычна ўсе мае сілы. Я не пераймаюся з-за гэтага, бо для дзяцей гэтыя прыгоды больш патрэбныя, чым для дарослых”.
Аксак: “Прэзэнтуючы кніжку, вы заклікалі дарослых прыводзіць дзяцей з запасамі плястыліну, каб дзеці паспрабавалі самі нешта стварыць пад вашым кіраўніцтвам. Як прайшлі гэтыя майстар-клясы?”
Кудрыцкі: “Цудоўна прайшлі! Як выявілася, у капітана Танакі ёсьць ужо шмат сапраўдных фанатаў сярод дзяцей. Яны ведаюць напамяць гэтыя вершыкі, вывучылі дні тыдня з дапамогай аднаго з вершаў кнігі. Мне хацелася б адзначыць, што дадатковая задача капітана Танакі – ня проста забаўляць дзяцей, але і разьвіваць іх. Дробная маторыка, праца пальчыкамі вельмі добра ўплывае на іх разьвіцьцё. Я хачу праз гэтую кнігу заахвочваць дзяцей быць творцамі і заахвочваць бацькоў разам зь дзецьмі ствараць нешта. Проста даць дзіцёнку кніжку – адна справа, іншая справа – сесьці разам і нешта вылепіць зь плястыліну. Мне здаецца, што вельмі важна, каб дзеці нашы расьлі не пасіўнымі спажыўцамі інфармацыі, а творчымі людзьмі”.
Аксак: “Я ведаю, што вы працягваеце ствараць новыя прыгоды капітана Танакі. Калі чакаць наступных кнігаў гэтай сэрыі, і ці будзе сэрыя?”
Кудрыцкі: “Калі глядзець на справу рэальна, то калі праз год зьявіцца новая кніжка, я буду вельмі задаволены. А задума ў мяне – зрабіць кніжку пра капітана Танаку і прафэсіі, то бок, пра тое, як ён вывучае розныя прафэсіі. Ну і таксама хачу зрабіць нешта кшталту энцыкляпэдыі капітана Танакі, як ён вывучае ўсялякія цікавыя беларускія зьявы. Паглядзім, як яно будзе рухацца далей. Але я ў любым выпадку гэтую справу кідаць ужо не зьбіраюся, бо калі яна вырасла з хобі ў кніжку, то трэба гэта працягваць”.
Аксак: “А тым часам у інтэрнэце ўжо зьявіліся і вашы мульцікі, у якіх капітан Танака дзейнічае ва ўсю”.
Кудрыцкі: “Так, ёсьць парачка. Дарэчы, іх больш па-за інтэрнэтам. Усяго ў мяне сем караценькіх мульцікаў пра капітана Танаку і яго сяброў. Спроба рабіць нешта мультымэдыйнае для дзяцей выклікана часам. Сучасныя дзеці гэта вельмі добра ўспрымаюць”.
Аксак: “Ці зьбіраецеся выпускаць дыск вашых мульцікаў?”
Кудрыцкі: “Для гэтага трэба зрабіць яшчэ больш грунтоўны мультфільм з закручаным сюжэтам, такі мультыплікацыйны блёкбастар беларускі. Але гэта вымагае вельмі шмат працы”.
Аксак: “А ці не прапаноўвалі вы гэтыя мульцікі на беларускае тэлебачаньне, скажам, для праграмы “Калыханка”?
Кудрыцкі: “Проста прапанаваць – гэта трохі ня мой падыход. Трэба прапаноўваць тое, што ты робіш і будзеш рабіць. А каб рабіць мульцікі рэгулярна, а “Калыханка” ж выходзіць кожны дзень, трэба мець каманду людзей, і гэта ўжо абсалютна іншая сфэра дзейнасьці. А мне пакуль што хочацца рабіць мульцікі ў свой вольны час, але паглядзім, як яно будзе потым”.
АЎТАР І ТВОР
ДЗЬМІТРО ПАЎЛЫЧКА: “МЕСЦА ПАЭТА – НАД УЛАДАЙ”
Нядаўна Беларусь наведалі слынныя ўкраінскія літаратары Дзьмітро Паўлычка і Раман Лубкіўскі. Яны пабывалі на радзіме ўкраінскага гетмана Піліпа Орліка ў вёсцы Касута на Вялейшчыне, сустрэліся з украінскай грамадой у Лідзе, узялі ўдзел у супольнай беларуска-украінскай літаратурнай вечарыне ў сталічным Палацы мастацтва. Перад ад’ездам у Кіеў на пытаньні Міхася Скоблы адказаў паэт Дзьмітро Паўлычка.
Міхась Скобла: “Пане Дзьмітро, кожная краіна ў нашай сьвядомасьці пэрсаніфікуецца з кімсьці, асацыюецца з чымсьці. То бок – зь нейкімі людзьмі, з архітэктурай, з прыроднымі ляндшафтамі. Што ўзьнікае перад вашымі вачыма, калі вы чуеце слова Беларусь?”
Дзьмітро Паўлычка: “Калі гаварыць пра постаці, то я ніколі ня бачыў, як выглядаў Францішак Скарына, толькі намагаюся ўявіць. Я некалькі разоў бачыў Янку Купалу. А літаральна ўчора я быў на магіле Васіля Быкава, зь якім мы бачыліся рэдка, але кожная сустрэча была такой сардэчнай, быццам мы былі братамі. Калі ён жыў у Празе, мы там зь ім сустракаліся і гаварылі пра долю Беларусі і Ўкраіны. Перада мною заўжды ўзьнікаюць мае сябры-сучасьнікі: Генадзь Бураўкін, Ніл Гілевіч, Рыгор Барадулін, Сяргей Законьнікаў, Сяргей Панізьнік. А Янка Брыль быў маім кумам – хрысьціў маю дачку Саламею! Так што ўсё гэта мае сваякі, калі хочаце. Што да беларускай архітэктуры, то літаральна днямі я наведаў вашу Нацыянальную бібліятэку, і яна зрабіла на мяне вялікае ўражаньне. Можа, яна камусьці і не падабаецца сваім празьмерным мадэрнізмам, але бібліятэка – элемэнт дзяржаўнасьці беларускай. Там – ваша повязь з Эўропай. Вось я прыйшоў і кажу – хачу замовіць першае выданьне санэтаў Шэксьпіра 1616 году! А мне – калі ласка, трохі пачакайце”.
Скобла: “Вы згадалі пра сваё наведваньне магілы Быкава. Вы там напісалі верш пра маланку ў камені. Я прачытаў яго, і мне здалося, што гэта не экспромт. Прызнайцеся, што нейкая задумка верша ў вас ужо была, калі вы сабраліся на Ўсходнія могілкі”.
Паўлычка: “Не, я не задумваў загадзя той верш. Мы праяжджалі каля могілак, і наш амбасадар Ігар Ліхавы кажа: “Тут недалёка Васіль Быкаў пахаваны”. І я адразу кажу: “Стойце, ідзем да Васіля”. Быў сьнег тады, і сьнег ляжаў на надмагільным камені Быкава. І я пачаў страсаць той сьнег, і ён раставаў у мяне пад рукою. І я пабачыў белую жылу на тым камені, нібы маланку застыглую. І я зразумеў, што маланка тая ня зь неба ўпала, а ідзе яна зь зямлі, ад сэрца Васіля Быкава. Уся драматургія верша ў гэтым палягае. Адзінае, што я хацеў бы сёньня дапісаць у тым вершы: быў удар энэргіі праўды ў маю руку і ажно ў маё плячо. І я шчасьлівы, што я тую маланку ў камені адкрыў. Я думаю, што многія беларусы яе пабачылі, але ніхто не здагадаўся, адкуль яна ідзе”.
Скобла: “Паспрабую працытаваць вас у арыгінале: “Хочу тебе цілувати. Рятунок е в поцілунках від смерті”. А што яшчэ дапамагае паэту адчуваць сябе несьмяротным?”
Паўлычка: “Я часам думаю: што застанецца на зямлі пасьля мяне, што са зробленага мною будзе памятацца людзьмі? Мяркую, пасьля мяне застанецца некалькі песьняў, якія сьпявае Ўкраіна. Я не лічу сябе вялікім пісьменьнікам, я – звычайны працаўнік, хоць чалавек і публічны, я намагаўся ва ўсіх гістарычных абставінах быць прысутным ва ўкраінскім жыцьці. Мне часам даводзілася ісьці на кампраміс з камуністычнай уладай. Ведаю, што я рабіў правільна, бо мне трэба было зьберагчы хоць адну школу ўкраінскую, хоць адно слова! І я ішоў, і я дыскутаваў, і я пытаўся ў нашых камуністычных лідэраў: “Чаму мы любім Украіну менш, чымся Расею?!” І я быў шчасьлівы тады, калі сядзеў за плячыма Леаніда Краўчука ў Вярхоўнай Радзе. Я прынёс яму Акт аб абвяшчэньні незалежнасьці Ўкраіны, мною адрэдагаваны. Прынёс і кажу – чытай. І ён прачытаў. І мы прагаласавалі. І я падумаў, што тады мне добра было б памерці. Але я не памёр, я мушу жыць пасьля найвышэйшай хвіліны свайго жыцьця”.
Скобла: “А дзе месца паэта – за плячыма ўлады, збоку ўлады ці перад уладай?”
Паўлычка: “Месца паэта – над уладай. Гэта была наша вялікая бяда, што мы так многа аддалі свайго таленту палітыцы. Сучасная заходняя літаратура даўно адкінула нацыянальныя і сацыяльныя праблемы, яна пераймаецца іншымі пытаньнямі. І тут яе можа чакаць бяда. Бо калі выключыць з чалавечага быцьця нацыянальнае і сацыяльнае, то чалавеку застаецца вельмі мала. Хоць, здаецца, і па-за тым шмат чаго ёсьць. Бо важна, як мы размаўляем з Богам, з каханаю, з ворагам… Але ўжо з часоў Гільгамэша мы зразумелі, што чалавек – складаная істота, і яна мае больш складнікаў, чым мы сабе ўяўляем. І часам мы звужваем духоўны патэнцыял чалавека. І гэта нядобра. Але чалавек заўсёды знойдзе сваё геніяльнае адлюстраваньне ў любой эпосе, ён сябе пабачыць у сваёй творчасьці”.
Скобла: “У лістападзе мінулага году мне давялося ўдзельнічаць у Кіеўскім кніжным кірмашы “Медвін”. Я абышоў увесь кірмаш і не знайшоў ні вашых кніг, ні кніг Ліны Кастэнкі, ні кніг Івана Драча. Ці азначае гэта, што сучасная выдатная паэзія ўкраінскіх выдаўцоў перастала цікавіць?”
Паўлычка: “Не, не перастала. Сёе-тое выдаецца. Але тут ёсьць іншая праблема. Мы сёньня выдаем кнігі накладам 1000 асобнікаў. На сорак сем мільёнаў насельніцтва Ўкраіны – тысячу асобнікаў! Ня толькі вы, прыехаўшы зь Беларусі, не знайшлі патрэбных кніг. Мае суседзі бегаюць па кнігарнях і ня могуць іх знайсьці! Мы давялі наша кнігавыданьне амаль да нуля. Мы вярнуліся на пачатак 19 стагодзьдзя, калі нашы клясыкі, той жа Іван Франко, выдавалі свае кнігі ўласным коштам па 100, 200, 500 асобнікаў. Вось што мне найбольш баліць. Мы ня маем ва ўкраінскім дзяржаўным бюджэце ні капейкі на тое, каб выдаць, напрыклад, кнігу паэта Багдана-Ігара Антоныча, якому сёлета спаўняецца сто гадоў. І выдаць ня толькі ва Ўкраіне, але і ў Францыі, і ў Расеі. Украіна мусіла б заплаціць перакладчыку і выдаўцу. Мы павінны самі будаваць сваю ўсясьветную літаратурную славу, ніхто гэта за нас ня зробіць. Я ўвесь час дамагаюся, каб ва Ўкраіне была свораная структура накшталт Інстытуту Гётэ ў Нямеччыне, ці Інстытуту Сэрвантэса ў Гішпаніі, якія бяруць на сябе адказнасьць за выданьне сваіх нацыянальных літаратураў за мяжой. Пакуль такой структуры ня зьявіцца – нічога ня будзе. Трэба самім прабівацца ў сьвет, а не чакаць, што нехта нам дапаможа. Не дапаможа. Таму што нацыянальны эгаізм вельмі заўважна прысутнічае сёньня ў міжнародных дачыненьнях.
ДЗЬМІТРО ПАЎЛЫЧКА. БЕЛЫЯ САНЭТЫ
Жарабё
Павольненька ідуць сівыя коні,
Упрэжаныя ў пахавальны воз.
Ім гаспадар счасаў на вочы пасмы,
Каб не запомніўся да могліц шлях.
Яны ўсё ж бачаць трохі і праз пасмы,
Але ўдаюць сьляпых – так людзям лепш.
Іх дабрата не суцяшае ў смутку,
Іх мудрасьць не разьвейвае журбы.
А каля воза жарабё малое.
То скубане люцэрну з-пад труны,
То забяжыць, каб да саскоў далезьці,
То заіржэ, то паімчыцца ўскач, –
I дзінькае пад капытом малога
Чыясь павесялелая сьляза.
Нецярплівасьць
Пастух хацеў пачуць хвалу ад Бога
У вогненным кусьце і запаліў
Маленькі корч сухога ялаўца.
I полымя шугнула, як з гранаты.
I нетры хвойныя пайшлі агнём,
I стала страшна пастуху на ўзьлесьсі,
Што птушаняты пагараць у гнёздах,
Якіх было нямала навакол.
Ён кінуўся гасіць той ялавец.
Ды позна ўжо было. Усё згарэла.
А Бог маўчаў, бо іншага любіў.
Так вы, ня ўчуўшы голасу любові, –
Спалілі, цёмныя ілжэпрарокі,
Ад нецярплівасьці мільёны крыл.
Мост
Яму рака, няйначай гільяціна,
Сьцінала карак крыгай ледзяной.
Яму ламалі тараном ключыцы
У самы шал-разгул вясновых хваль.
Яму пад сэрца клалі дынаміт —
Ён узьлятаў, як зьмей дзіцячы ў неба.
I толькі палі значыліся там,
Як месяца адбіткі пад вадою.
Але ён адраджаўся кожны раз –
Бэтонам браліся быкі і бёрны,
З гнілых сьлядоў яго ўзрастала сталь!
На ім бясьсьмерця я спасцігнуў тайну:
З расьпяцьця ў неба ўваскрасае мост,
Бо ён – часьціна вечнае дарогі.
Вясна
Як чорны кнот патушанае сьвечкі,
Край шляху дрэва голае стаіць.
Пажоўкла-шэрыя, нібы дзяды,
Ляжаць сьнягі з закрытымі вачыма.
Ды ўжо сініца скрыпачку сваю
Настроіла і звонка славіць сонца,
А поверх лёду мутныя патокі
Цякуць, як воўна з брудных бараноў.
Мне лёгка, добра на душы. I я
Сьмяюся да дзяўчынкі незнаёмай;
Жыцьцё, відаць, і ёсьць вясновы посьміх.
А потым я ўзьлятаю і буслу,
Што на вярбе гняздо як храм будуе,
Галінкі урачыста падаю.
Лета
Кружэльцам ядравітага лімону
Дадолу сонца коціцца і там,
Дзе неба сходзіцца з зямлёй, гарыць,
Як на кары вішнёвай кропля клею.
Нібы з палотнаў Рубэнса багіні –
Грудастыя і голыя жанкі
Ідуць да рэчкі; плёс у сітнягу,
Як абажур, сьвіціцца зьзяньнем плоці.
Аднекуль выбег малады кентаўр –
Конь-чалавек – шалёнае стварэньне
I ўрэзаўся ў ваду, у крык і сьмех.
Зьлякаўшыся, мажныя маладзіцы
На ветразях сарочак да нябёс
Узносяцца, як русыя анёлы.
Пераклады з украінскай мовы Ніла ГІЛЕВІЧА.
КРЫТЫКА
КАЛЯРОВЫЯ СНЫ
Мікола Федзюковіч. Красадзён. Вершы і пераклады. – Мн., Мастацкая літаратура. Сэрыя “Беларуская паэзія ХХІ стагодзьдзя. – 2009.
Што такое сёньня добры паэт? Каго цяпер гэтым зьдзівіш? Сёньня, каб заняць пачэснае месца ў літаратуры мала... а зрэшты, і зусім ня трэба быць добрым паэтам. Трэба напісаць так, каб усе пляваліся, а потым праверашчаць... ці прабляяць казьліным голасам свае, выбачайце, творы. От тады месца гарантавана!
А перада мной проста кніга добрага паэта, сапраўднага лірыка – Міколы Федзюковіча. Паэта, недаацэненага пры жыццьці. А пасьля сьмерці? А пасьля сьмерці, як той казаў, жыцьцё доўгае... І ўсё можа здарыцца. Кніга вершаў і перакладаў выйшла ў гэтак званай “залатой сэрыі” выдавецтва “Мастацкая літаратура” – “Беларуская паэзія ХХ стагодзьдзя”. Гэта практычна ўвесь лірычны даробак – увесь Федзюковіч. Знаёмцеся. Маё знаёмства зь ім як з чалавекам і літаратарам пачалося даўно.
У 1988 годзе, перайшоўшы на другі курс філялягічнага факультэту, я кінуў студэнцкі інтэрнат і стаў жыць на кватэры. Хацелася вучыцца, а не варыцца ў кіслай інтэрнацкай атмасфэры. Гэта быў мой першы ход канём. З пачаткам другога сэмэстру я зрабіў другі ход канём: кінуў дзённае аддзяленьне, кінуў расейскі факультэт, які неяк не пасаваў да беларускай творчасьці, і, перавёўшыся на завочнае аддзяленьне (гэта сярод навучальнага году!), стаў працаваць у Бюро прапаганды мастацкай літаратуры Саюзу пісьменьнікаў. Зь першай партыяй пісьменьнікаў да мяне прыехаў Мікола Федзюковіч. Дагэтуль я нават імя такога ня чуў. Не скажу, што, пачуўшы імя, вершы, я так адразу і ўразіўся. Але й не расчараваўся. Проста тады хацелася нечага надзвычайнага, радыкальнага. Як і сёньня шмат каму хочацца...
Зь Федзюковічам у мяне склаліся добрыя, цёплыя дачыненьні. Гэта быў чалавек пакаленьня маіх бацькоў. Ён і ставіўся да мяне сардэчна, па-бацькоўску. Апошнія гады жыцьця паэт жыў, як казалі, “на літаратурным хлебе” і крыху падпрацоўваў то літкансультантам, то на радыё. Помніцца, я яму даў жмут вершаў і забыўся пра іх. А потым, некалькі гадоў узапар, усё чуў свае вершы па радыё. І здагадваўся, што траплялі яны туды стараньнямі Федзюковіча. Не забываўся дзядзька Мікола.
З расейскіх паэтаў мяне на той час найболей цікавіў Юры Кузьняцоў. Якое ж было маё зьдзіўленьне, калі я даведаўся, што Мікола Федзюковіч ня толькі вучыўся ў Маскве ў Літінстытуце разам з Кузьняцовым, але й жыў зь ім у адным пакоі. Тады я й пачуў ад беларускага паэта сьмешныя і далёка не парадныя, нават авантурныя гісторыі пра яго расейскага аднакашніка. Зрэшты, пра гэта іншым разам, а сёньня – пра творчасьць беларускага паэта.
У канцы таго ж 1988 году я трапіў на паэтычны сэмінар у Іслач. Якраз тады выйшаў чарговы альманах “Дзень паэзіі”. І неяк увечары падчас адпачынку я бавіўся сьвежым нумарам: зачытваў апублікаваныя вершы й пытаўся ў сэмінараўцаў: “Ну як?” “Адгадаце, хто гэта?” Зачытваю вершы аднаго масьцітага – Алесь Аркуш плюецца: “Абы што!..” Зачытваю яшчэ нечыя... Яшчэ. А тады зачытваю вершы Федзюковіча – усе схамянуліся: “Ой, хто гэта?” “Якія добрыя вершы!” Называю імя – і бачу кіслыя фізіяноміі. Ня ўражвае. Ніхто ня чуў такога. Затое я пераможна ўсьміхаюся, бо ведаю аўтара. Ведаю вартасьць гэтага творцы. І нават выслухаў ад яго сякія-такія зычлівыя парады.
З тае пары мінула нямала гадоў. У 1997 годзе Федзюковіч раптоўна памёр. Але завірушылася й гэтая дата ў тлуме дзён... Так, дзядзька Мікола час ад часу ўспамінаўся – я ўсё зьбіраўся глыбей пазнаёміцца зь яго творчасьцю. І вось, стараньнямі Віктара Гардзея зьявіўся падарунак для аматараў паэзіі – кніга “Красадзён”. Менавіта гэтак меўся назваць свой чарговы зборнік паэт. Даведваемся з анатацыі: “Красадзён – шматгадовая травяністая расьліна сямейства лілейных, якая на пачатку лета цьвіце прыгожымі цёмна-аранжавымі кветкамі.”
Ад каляровых сноў,
ад халастога тлуму
паеду на Палесьсе, у лясы,
дзе – ні хвалы, ні зайздрасьці, ні суму,
дзе брату брат я, а матулі – сын.
Пастаўлю хату цёплую ля гаю,
на беразе Гарыні ці Дняпра...
Так пісаў малады яшчэ Мікола Федзюковіч. Уцёкі ў прыроду, у хараство – гэта і ёсьць існасьць лірыкі. І ня трэба гэтага саромецца. Бо паэзія – ня што іншае, як сны аб страчаным раі. А рай – гэта Сад. Толькі сьніць яго кожны па-свойму:
Вясной,
калі неспадзявана-нечакана
маю душу агорне ціхі смутак,
я ў яблыневую квецень выйду,
і белы сад мяне разьвесяліць. <…>
А восеньню <…>
Я ў сад пайду –
і сад мяне накорміць.
Паэзія дазваляе цешыцца малым, у дробязях бачыць вялікую радасьць, а ў дэталях і падрабязнасьцях адкрываць глыбіні філязофіі. Вось просты факт:
У сухую, рыжую траву
выкінулі пчолы трутня.
Колькі, здаецца людзі лаялі тых трутняў! Але... для паэта – гэта нагода стварыць, новую візію, новы сюжэт, які спасьцігаеш з трывогаю, з чаканьнем: чым скончыцца? Чым для нас абернецца трутнева доля?
Як паэт Мікола Федзюковіч вельмі ўважлівы да дэталі. У гэтым сэнсе ён поўны антыпод свайго калегі Юр’я Кузьняцова. Затое, здавалася б, сымбаль, стыхія Кузьняцова яму зусім непадуладныя. Аж не! Вершы “Шыпшына”, “Вагон” сьведчаць пра адваротнае. Цікава, што нават тэмы кан’юнктурныя, як на наша сёньняшняе разуменьне, прыкладам, у тэксьце “Вежа”, паэт напаўняе нейкім надпрыродным, містычным трымценьнем. У выніку можна спрачацца пра вартасць тых ці іншых паэтавых твораў, але выпадковых сярод іх практычна няма. Ці то даніна часу, асяродку, ці то прыватныя прысьвячэньні – усё прапушчана праз сэрца.
У Федзюковіча мы ня знойдзем вычварных рымаў, дысгарманічных мэтафараў. Усё тут калі й яркае, дык неяк ладна дапасаванае адно да другога так, што ня кідаецца ў вочы. З маладых гадоў і да канца дзён яму была ўласьцівая пэўная філязафічнасьць, але й гэтая якасьць ніколі не даходзіла да мэнтарства, да рэзанэрства, да сухога разумаваньня. Хутчэй парадокс, загадка. Скажам, вось гэта – пра што? Пра дабро ці зло?
На вуснах у цябе – аса!
Такая тонкая і злая,
што аж зьіначылася ўся
твая цнатлівая краса –
наўзьдзіў і неспазнана.
З гадамі толькі напруга трагізму ўзрастала – часамі напаўняючы кожны радок. Усё часьцей разважаў паэт пра сьмерць, нібы прадчуваючы заўчасны скон:
Няхай ляцяць імгненьні, як часіны.
Учора – ты, назаўтра я памру...
І з гадамі райсло паэтава майстэрства. Менавіта ў апошні пэрыяд жыцьця Мікола Федзюковіч зьвяртаецца да жанру санэту, і практычна кожны зь іх уражвае як паэтычнасьцю, так і паэтычнай культурай.
Але, бадай што, ні ў чым так яскрава не праяўляецца майстэрства літаратара, як у перакладах. Апошні разьдзел кнігі прысьвечаны перакладам. І тут паэт паказаў сябе бліскучым, густоўным майстрам. Я б ня стаў сьцьвярджаць, што ўсе пераклады беззаганныя. Такога наагул не бывае. Уражвае іншае: калі чытаеш ці Пушкіна, ці Блока, ці Рэмбо ў пераказе Федзюковіча, застаецца ўражаньне, што гэтыя паэты й напісалі свае вершы па-беларуску.
У кнігу не ўвайшлі яшчэ досыць шматлікія пераклады паэтавых сучасьнікаў. Апрача таго, наколькі мне ведама, Мікола Федзюковіч быў таленавітым парадыстам. Да гэтай пары ўспамінаю, як рэагавала публіка, калі ад імя лірычнай гераіні Раісы Баравіковай гучалі заклікі кінуць яе ў травы, парваць на ёй сукенку... Дарэчы, з пэўных прычынаў паэт не імкнуўся публікаваць свае пародыі. Я нават ня ведаю, ці друкаваліся яны наагул. Так што – адкрываць ёсьць што.
Але галоўнае зроблена. Ладны тамок вершаў – добрая нагода адкрыць для сябе проста добрага лірыка Міколу Федзюковіча. Адкрыць наноў ці адкрыць упершыню.
Юрась ПАЦЮПА