Сытуацыя на беларускім рынку крэдытаваньня — у стане няпэўнасьці. Першыя дні новага 2009 году азмрочыліся 20-працэнтнай дэвальвацыяй беларускага рубля, што прымусіла банкі на неакрэсьлены час спыніць выдачу новых крэдытаў.
Зрэшты, яшчэ пры канцы мінулага году фінансавыя структуры ў пераважнай бальшыні радыкальна перагледзелі крэдытную палітыку — найперш абмежавалі выдачу пазыкаў і павялічылі працэнтныя стаўкі. Нацбанк за апошнія месяцы чатыры разы ўздымаў стаўку рэфінансаваньня, якая служыць для падпарадкаваных яму ўстановаў адпраўным пунктам пры вызначэньні працэнтаў па крэдытах. Якія ж пэрспэктывы мае крэдытная сфэра?
Паводле зьвестак фінансавага парталу www.infobank.by, ад верасьня да канца сьнежня 2008 году агульная колькасьць крэдытаў, якія прапаноўвалі беларускія банкі, кардынальна зьменшылася. Калі восеньню прапановаў з апісаньнямі крэдытаў было амаль паўтысячы, то цяпер іх 295 — памяншэньне ажно на 40%. Прычым гэтыя дадзеныя ня ўлічваюць тую частку крэдытаў, якія часова прыпыненыя або выдаюцца з затрымкай у сувязі зь недахопам рэсурсаў. Як кажа кіраўніца аналітычнай групы згаданага парталу Кацярына Сьмірнова, 5 студзеня — фактычна першы дзень працы банкавых установаў у 2009 годзе, таму ніякай пэўнасьці наконт бліжэйшай пэрспэктывы няма:
“Пакуль нічога невядома, банкі фактычна зь сёньняшняга дня толькі пачалі працаваць пасьля выходных. Таму мы за сёньня-заўтра будзем сытуацыю аналізаваць і, магчыма, толькі да 8 студзеня нешта ўцямнае зьявіцца. Хутчэй за ўсё, пасьля Калядаў будзе выпрацаваная кансалідаваная пазыцыя. Але рэальна пакуль яшчэ нічога не зразумела — за 5 хвілінаў да новых умоваў не прыстасуесься”.
Тое, што ў першыя дні новага году атрымаць крэдыт практычна немагчыма, пацьвярджаюць і іншыя спэцыялісты. Аляксандар Валадзько, дырэктар дэпартамэнту банку “Масква-Мінск”, лічыць: у лепшым выпадку штосьці стане зразумела пры канцы тыдня. Але чаго менавіта варта чакаць?
“Магчымыя новыя ўмовы крэдытаваньня, але да прыняцьця пэўных рашэньняў мы не крэдытуем у прынцыпе. Бліжэйшыя некалькі дзён крэдытаваньня ня будзе. Гэта завязана на тое, што трэба даводзіць поўную працэнтную стаўку. Пакуль мы ня высьветлім, як гэта будзем рабіць, у якой форме, — нічога ня зрушыцца. Дакладней, формула ёсьць, але да моманту разуменьня — што будзе гэтая формула сабой уяўляць — мы ня маем права падпісваць крэдытныя дамовы. Адзінае, што калі вы аформілі крэдыт раней, то і ўмовы па ім застаюцца ранейшыя. Што будзе пасьля чарговага сьвята — сказаць не бяруся, таму што звычайна падчас сьвята адбываюцца цуды. І мы гэта ўжо зразумелі. Прынамсі да сьвята мы выдаваць крэдыты ня будзем”.
Іншыя банкіры таксама сьведчаць: мінімум першую студзеньскую дэкаду крэдытаатрымальнікі могуць быць спакойныя за ўмовы выплаты працэнтаў. Перадусім гэта тычыцца юрыдычных асобаў, для якіх дадатковыя выплаты пачалі расьці яшчэ ў мінулым годзе. Фізычных асобаў банкі абяцалі не чапаць. Прынамсі, пакуль. Менскі прадпрымальнік Ягор Калюжны расказвае, што ўжо істотна адчувае рост працэнтнай стаўкі на ўзяты крэдыт і перакананы: у студзені лічбы возьмуць новую вышыню:
“Справа ў тым, што зьнятыя для банкаў абмежаваньні па маржы. То бок раней як было: ёсьць стаўка рэфінансаваньня Нацбанку, і можна было нацэньваць па крэдытах, прыкладам, два пункты. Калі стаўка рэфінансаваньня 14%, то ім можна было ставіць ня больш за 16% пад крэдыты. А зараз Нацбанк зьняў ранейшыя абмежаваньні, і банкі могуць сваю маржу нацэньваць такую, якую захочуць. Прыкладам, у мяне працэнтная стаўка цяпер 18. А было спачатку 12%, потым 13%, 14%. Вось так расло”.
У адсутнасьць вольных сродкаў беларускія банкі істотна скарацілі лінейку крэдытных прапановаў. Паводле зьвестак на канец 2008 году, усяго некалькі структураў працуюць з папулярнымі крэдытамі на спажывецкія патрэбы. Але сумы, яшчэ нядаўна амаль не лімітаваныя, цяпер зьніжаныя да 3 тысяч даляраў, а прапанаваныя працэнты наводзяць на роздум пра мэтазгоднасьць такой апэрацыі. Прыкладам, спажывецкі крэдыт да 3 гадоў у “Белаграпрамбанку” выдаецца пад 20% гадавых, у “Парытэтбанку” — пад 23%, у “Белінвэстбанку” — пад 27,5%. Лідэрам — “Альфабанк”, дзе стаўка сягае да 40%.
Паслугу аўтакрэдытаваньня на канец 2008 году захавалі 10 банкаў. Аднак умовы атрыманьня крэдыту сталі больш жорсткія: акцэнт робіцца на рублёвых крэдытах, патрабуюцца даведкі аб сукупным прыбытку мужа ці жонкі за апошнія паўгода ці тры месяцы, а таксама парука мінімум дзьвюх платаздольных асобаў. Да таго ж шэраг банкаў бяруцца крэдытаваць ня больш як 60% ад кошту аўтамабіля.
Незайздросныя справы з крэдытаваньнем пад нерухомасьць. “Беларусбанк” спыніў выдачу крэдытаў на куплю жыльля, пакінуўшы толькі крэдытаваньне будаўніцтва для тых, хто стаіць у чэргах на паляпшэньне жыльлёвых умоваў (у беларускіх рублях пад 15% гадавых тэрмінам на 15 гадоў). Трэці па велічыні беларускі банк, “Прыёрбанк”, увёў ліміт на выдачу крэдытаў на набыцьцё жыльля — ня больш як 35 тысяч даляраў пад 17% гадавых. У зьвязку зь нядаўняй дэвальвацыяй відавочна: такія ўмовы патрабуюць грунтоўнай рэвізіі. Гаворыць фінансавы аналітык Кацярына Сьмірнова:
“Нельга сказаць, што ўсё гэта адбылося толькі зараз. Пагаршэньне сытуацыі на рынку крэдытаваньня пачалося дзесьці з кастрычніка. І тое, што „Беларусбанк“, напрыклад, прыпыніў крэдыты на набыцьцё — таксама не якаясьці катастрофа, якая здарылася тыдзень ці два таму. Таму я б не сказала, што ў адзін момант „Беларусбанк“ перастаў выдаваць крэдыты і раптам усім ня стала дзе атрымаць крэдыт. Усё разьвіваецца паступова”.
Ад няпэўнасьці на фінансавым рынку церпяць ня толькі фізычныя асобы. Усё больш праблемаў звальваецца на прамысловы сэктар, дзе даступнасьць крэдытаваньня — зарука няспыннага вытворчага працэсу. Дырэктар Агенцтва дзелавых сувязяў Валянцін Лопан канстатуе: цяпер у закладніках амаль увесь прамысловы сэктар, які завязаны перадусім на Расеі:
“Штосьці, канечне, рэалізуецца. То бок спажыўцы, якія за свае грошы жывуць, а не за крэдытныя, — у іх збольшага сродкі ёсьць. А той, хто ўвесь час прызвычаіўся жыць і працаваць у крэдыт, у таго, натуральна, складанасьці з атрыманьнем новых крэдытаў і вяртаньнем старых. У выніку гэта выклікае ланцуговую рэакцыю. Бо на ўзятых у крэдыт грашах трэба зарабіць і ўжо з заробленага разьлічвацца за прадукцыю. І пры гэтым, само сабой, выплачваць працэнты банку ці лізінгавай кампаніі. Але паколькі цяпер узяць крэдыты надзвычай складана, то замежнікі нічога ня могуць набыць, хоць у іх, можа, нават ёсьць аб’ём працы, прыкладам, пад беларускую тэхніку”.
Старшыня Асацыяцыі беларускіх банкаў Фэлікс Чарняўскі прагназуе: сытуацыя з крэдытаваньнем будзе наўпрост залежаць ад сымптомаў на фінансавым рынку — прычым ня толькі ў Беларусі, але і ў сьвеце. Аднак на тле апошніх падзеяў ён не чакае, што варта разьлічваць на нейкія крэдытныя палёгкі — прыкладам, зьніжэньне працэнтных ставак:
“Ёсьць эканамічная тэорыя, якая сьведчыць пра тое, што зьмяншэньне крэдытаваньня прыводзіць да зьніжэньня крэдытнага мультыплікатара і зьмяншэньня грашовай масы. Таму тут цэлы ланцужок выбудоўваецца. Але трэба мець на ўвазе: усё гэта нарадзілася не ў Беларусі. І нам таксама фактычна даводзіцца адказваць за тое, што колісь была збудаваная гіганцкая фінансавая піраміда, якая ўрэшце абрынулася. І вось цяпер мы, як і ўвесь сьвет, сталі закладнікамі абвалу гэтай звычайнай фінансавай піраміды”.
Пры канцы мінулага году Нацбанк распаўсюдзіў ліст, у якім рэкамэндаваў камэрцыйным банкам прыпыніць выдачу валютных крэдытаў фізычным асобам і ўзмацніць кантроль за мэтавым выкарыстаньнем спажывецкіх крэдытаў — па сутнасьці, выдаваць сродкі ў рублях пад набыцьцё тавараў беларускай вытворчасьці. Аднак ініцыяваны самім жа Нацбанкам абвал рубля фактычна заваліў ідэю падтрымкі беларускіх вытворцаў.
Зрэшты, яшчэ пры канцы мінулага году фінансавыя структуры ў пераважнай бальшыні радыкальна перагледзелі крэдытную палітыку — найперш абмежавалі выдачу пазыкаў і павялічылі працэнтныя стаўкі. Нацбанк за апошнія месяцы чатыры разы ўздымаў стаўку рэфінансаваньня, якая служыць для падпарадкаваных яму ўстановаў адпраўным пунктам пры вызначэньні працэнтаў па крэдытах. Якія ж пэрспэктывы мае крэдытная сфэра?
Паводле зьвестак фінансавага парталу www.infobank.by, ад верасьня да канца сьнежня 2008 году агульная колькасьць крэдытаў, якія прапаноўвалі беларускія банкі, кардынальна зьменшылася. Калі восеньню прапановаў з апісаньнямі крэдытаў было амаль паўтысячы, то цяпер іх 295 — памяншэньне ажно на 40%. Прычым гэтыя дадзеныя ня ўлічваюць тую частку крэдытаў, якія часова прыпыненыя або выдаюцца з затрымкай у сувязі зь недахопам рэсурсаў. Як кажа кіраўніца аналітычнай групы згаданага парталу Кацярына Сьмірнова, 5 студзеня — фактычна першы дзень працы банкавых установаў у 2009 годзе, таму ніякай пэўнасьці наконт бліжэйшай пэрспэктывы няма:
“Пакуль нічога невядома, банкі фактычна зь сёньняшняга дня толькі пачалі працаваць пасьля выходных. Таму мы за сёньня-заўтра будзем сытуацыю аналізаваць і, магчыма, толькі да 8 студзеня нешта ўцямнае зьявіцца. Хутчэй за ўсё, пасьля Калядаў будзе выпрацаваная кансалідаваная пазыцыя. Але рэальна пакуль яшчэ нічога не зразумела — за 5 хвілінаў да новых умоваў не прыстасуесься”.
Тое, што ў першыя дні новага году атрымаць крэдыт практычна немагчыма, пацьвярджаюць і іншыя спэцыялісты. Аляксандар Валадзько, дырэктар дэпартамэнту банку “Масква-Мінск”, лічыць: у лепшым выпадку штосьці стане зразумела пры канцы тыдня. Але чаго менавіта варта чакаць?
Што будзе пасьля чарговага сьвята — сказаць не бяруся, таму што звычайна падчас сьвята адбываюцца цуды. І мы гэта ўжо зразумелі.
Іншыя банкіры таксама сьведчаць: мінімум першую студзеньскую дэкаду крэдытаатрымальнікі могуць быць спакойныя за ўмовы выплаты працэнтаў. Перадусім гэта тычыцца юрыдычных асобаў, для якіх дадатковыя выплаты пачалі расьці яшчэ ў мінулым годзе. Фізычных асобаў банкі абяцалі не чапаць. Прынамсі, пакуль. Менскі прадпрымальнік Ягор Калюжны расказвае, што ўжо істотна адчувае рост працэнтнай стаўкі на ўзяты крэдыт і перакананы: у студзені лічбы возьмуць новую вышыню:
“Справа ў тым, што зьнятыя для банкаў абмежаваньні па маржы. То бок раней як было: ёсьць стаўка рэфінансаваньня Нацбанку, і можна было нацэньваць па крэдытах, прыкладам, два пункты. Калі стаўка рэфінансаваньня 14%, то ім можна было ставіць ня больш за 16% пад крэдыты. А зараз Нацбанк зьняў ранейшыя абмежаваньні, і банкі могуць сваю маржу нацэньваць такую, якую захочуць. Прыкладам, у мяне працэнтная стаўка цяпер 18. А было спачатку 12%, потым 13%, 14%. Вось так расло”.
У адсутнасьць вольных сродкаў беларускія банкі істотна скарацілі лінейку крэдытных прапановаў. Паводле зьвестак на канец 2008 году, усяго некалькі структураў працуюць з папулярнымі крэдытамі на спажывецкія патрэбы. Але сумы, яшчэ нядаўна амаль не лімітаваныя, цяпер зьніжаныя да 3 тысяч даляраў, а прапанаваныя працэнты наводзяць на роздум пра мэтазгоднасьць такой апэрацыі. Прыкладам, спажывецкі крэдыт да 3 гадоў у “Белаграпрамбанку” выдаецца пад 20% гадавых, у “Парытэтбанку” — пад 23%, у “Белінвэстбанку” — пад 27,5%. Лідэрам — “Альфабанк”, дзе стаўка сягае да 40%.
Паслугу аўтакрэдытаваньня на канец 2008 году захавалі 10 банкаў. Аднак умовы атрыманьня крэдыту сталі больш жорсткія: акцэнт робіцца на рублёвых крэдытах, патрабуюцца даведкі аб сукупным прыбытку мужа ці жонкі за апошнія паўгода ці тры месяцы, а таксама парука мінімум дзьвюх платаздольных асобаў. Да таго ж шэраг банкаў бяруцца крэдытаваць ня больш як 60% ад кошту аўтамабіля.
Незайздросныя справы з крэдытаваньнем пад нерухомасьць. “Беларусбанк” спыніў выдачу крэдытаў на куплю жыльля, пакінуўшы толькі крэдытаваньне будаўніцтва для тых, хто стаіць у чэргах на паляпшэньне жыльлёвых умоваў (у беларускіх рублях пад 15% гадавых тэрмінам на 15 гадоў). Трэці па велічыні беларускі банк, “Прыёрбанк”, увёў ліміт на выдачу крэдытаў на набыцьцё жыльля — ня больш як 35 тысяч даляраў пад 17% гадавых. У зьвязку зь нядаўняй дэвальвацыяй відавочна: такія ўмовы патрабуюць грунтоўнай рэвізіі. Гаворыць фінансавы аналітык Кацярына Сьмірнова:
“Нельга сказаць, што ўсё гэта адбылося толькі зараз. Пагаршэньне сытуацыі на рынку крэдытаваньня пачалося дзесьці з кастрычніка. І тое, што „Беларусбанк“, напрыклад, прыпыніў крэдыты на набыцьцё — таксама не якаясьці катастрофа, якая здарылася тыдзень ці два таму. Таму я б не сказала, што ў адзін момант „Беларусбанк“ перастаў выдаваць крэдыты і раптам усім ня стала дзе атрымаць крэдыт. Усё разьвіваецца паступова”.
Ад няпэўнасьці на фінансавым рынку церпяць ня толькі фізычныя асобы. Усё больш праблемаў звальваецца на прамысловы сэктар, дзе даступнасьць крэдытаваньня — зарука няспыннага вытворчага працэсу. Дырэктар Агенцтва дзелавых сувязяў Валянцін Лопан канстатуе: цяпер у закладніках амаль увесь прамысловы сэктар, які завязаны перадусім на Расеі:
“Штосьці, канечне, рэалізуецца. То бок спажыўцы, якія за свае грошы жывуць, а не за крэдытныя, — у іх збольшага сродкі ёсьць. А той, хто ўвесь час прызвычаіўся жыць і працаваць у крэдыт, у таго, натуральна, складанасьці з атрыманьнем новых крэдытаў і вяртаньнем старых. У выніку гэта выклікае ланцуговую рэакцыю. Бо на ўзятых у крэдыт грашах трэба зарабіць і ўжо з заробленага разьлічвацца за прадукцыю. І пры гэтым, само сабой, выплачваць працэнты банку ці лізінгавай кампаніі. Але паколькі цяпер узяць крэдыты надзвычай складана, то замежнікі нічога ня могуць набыць, хоць у іх, можа, нават ёсьць аб’ём працы, прыкладам, пад беларускую тэхніку”.
Старшыня Асацыяцыі беларускіх банкаў Фэлікс Чарняўскі прагназуе: сытуацыя з крэдытаваньнем будзе наўпрост залежаць ад сымптомаў на фінансавым рынку — прычым ня толькі ў Беларусі, але і ў сьвеце. Аднак на тле апошніх падзеяў ён не чакае, што варта разьлічваць на нейкія крэдытныя палёгкі — прыкладам, зьніжэньне працэнтных ставак:
“Ёсьць эканамічная тэорыя, якая сьведчыць пра тое, што зьмяншэньне крэдытаваньня прыводзіць да зьніжэньня крэдытнага мультыплікатара і зьмяншэньня грашовай масы. Таму тут цэлы ланцужок выбудоўваецца. Але трэба мець на ўвазе: усё гэта нарадзілася не ў Беларусі. І нам таксама фактычна даводзіцца адказваць за тое, што колісь была збудаваная гіганцкая фінансавая піраміда, якая ўрэшце абрынулася. І вось цяпер мы, як і ўвесь сьвет, сталі закладнікамі абвалу гэтай звычайнай фінансавай піраміды”.
Пры канцы мінулага году Нацбанк распаўсюдзіў ліст, у якім рэкамэндаваў камэрцыйным банкам прыпыніць выдачу валютных крэдытаў фізычным асобам і ўзмацніць кантроль за мэтавым выкарыстаньнем спажывецкіх крэдытаў — па сутнасьці, выдаваць сродкі ў рублях пад набыцьцё тавараў беларускай вытворчасьці. Аднак ініцыяваны самім жа Нацбанкам абвал рубля фактычна заваліў ідэю падтрымкі беларускіх вытворцаў.