Неяк “тэма выбараў” у нас цалкам затуліла сабою “праблему выбару”. Сумленныя-несумленныя, ісьці-здымацца, назіраньне-падтасоўкі... – усе гэтыя складнікі “тэмы”, напэўна, важныя. Але сёньня яны такія, заўтра іншыя. Важна, каб за імі не згубілася “праблема” – навык шараговага выбарца, які складаецца ў навык усяго народу. Гаворачы толькі й выключна пра рыштаваньні, мы рызыкуем забыцца пра дом, для якога тыя рыштаваньні ўзводзяцца.
Выбары – рытуал як для тых, хто галасуе, так і для тых, хто падлічвае галасы. Рытуал – гэта адзінае, што можа спыніць падтасоўкі галасоў, ня сёньня, дык у будучыні. Бо казаць праўду і не падманваць – гэта таксама рытуал, які мы выносім са свайго выхаваньня, а выхаваньне – гэта і ёсьць навыкі. Людзі ведаюць, што сёньня выбарчы рытуал носіць фармальны характар, як за савецкім часам. Але рытуальнасьць працэдуры дазваляе спадзявацца, што ў іншых гістарычных умовах выбары могуць адбыцца справядліва. Спадзявацца на тое, што застрашальную ролю тут адыграе крымінальная адказнасьць за падтасоўку вынікаў, не выпадае, інакш падтасовак не было б і сёньня. Таму зусім не такім пустым выглядае антураж рытуалу выбараў – сьвята, урачыстасьць, буфэт... ВЫБАРЫ.
Вось мы надумаліся 28-га выканаць свой грамадзянскі абавязак. На шчасьце, сярод цалкам невядомых і нецікавых кандыдатаў на нашым участку знайшлося імя Валянціны Палевіковай. На Плошчы ў 2006-м яна паводзіла сябе сапраўды гераічна, значыць, з выбарам у нас праблем ня будзе.
Стоп! Аказваецца, Валянціна Палевікова зьнялася з выбараў.
Разумею, што ў апазіцыйных кандыдатаў шмат прычын, каб пакрыўдзіцца на ўладу. Але ўладзе ад таго, што яны здымаюцца з выбараў... Можа быць, камусьці наверсе гэта й нявыгадна, але што выбарчым камісіям прасьцей, дык пэўна. Атрымліваецца, што нашага выбару спн. Палевікова пазбавіла нас, сваіх выбарцаў. Бо галасаваць за іншых кандыдатаў, якіх нам прапануюць, – усё адно, што супраць сябе.
Заўважу, тут гаворка не пра тое, ці прайшла б яна ў парлямэнт. І не пра тое, што адмовілася ад свайго права “быць выбранай”. Яна пакінула нас бяз нашага права выбіраць, адчуваць, што не пакрывіў душой, згадваць на працягу наступных гадоў: “А мы галасавалі за Палевікову, гэта такая і такая ёсьць у Беларусі жанчына, яна, вядома, не прайшла, але ж вы разумееце, што гэты парлямэнт нічога не вырашае” – “Сапраўды, не вырашае. Як, вы кажаце, завуць тую жанчыну? Палевікова Валянціна? Трэба запомніць, за каго галасаваць”...
За каго ж галасаваць?
Ні ў якім разе нельга аддаваць голас за кандыдатаў, якія не валодаюць беларускай мовай. Па-першае, гэта сьведчыць пра іх агульны інтэлектуальны ўзровень, па-другое, – пра вартасьць іх патасных словаў пра Радзіму і патрыятызм, па-трэцяе – пра адносіны да беларускага парлямэнту, як да чыста бутафорскага ўтварэньня. Яны могуць не карыстацца моваю (кар’еры сёньня на ёй ня зробіш), але валодаць абавязаныя. Урэшце беларускамоўны выбарац – не іншаплянэтнік на сваёй зямлі і павінен мець магчымасьць размаўляць з дэпутатам на адной мове.
Цяпер – пра навык, пра самую сутнасьць выбарчага працэсу, пра “праблему выбару”. Гэта ўнівэрсальны прынцып, калі наш выбар тлумачыцца тым, што мы галасуем за сябе.
Напрыклад. Праз год мне спатрэбіцца жытло для майго дарослага дзіцяці. Праз два гады я мяркую абнавіць свой аўтамабіль, пляменьніца хоча паступіць у музычную школу, а дзядуля скардзіцца, што яму няма як дабірацца да ягоных сотак... Тысячы й тысячы прыватных патрэбаў, якія мы плянуем сабе на наступныя гады, нібыта ніяк не зьвязаныя з палітыкай, але залежаць ад таго, якія рашэньні будзе прымаць парлямэнт. Таму наш выбарчы навык мусіць базавацца ня столькі на палітычных дэклярацыях кандыдата і не на тым, хто зь іх прыгажэйшы з аблічча, а на нашых уласных плянах. Калі кандыдат абяцае спрасьціць крэдытаваньне жыльля, пазбавіць старыя аўтамабілі зь Нямеччыны непасільнага мыта, адкрыць музычную школу і прачысьціць грэйдэрам дарогу да дзядулевых сотак, значыць, галасуючы за яго, я буду галасаваць за сябе.
Верагоднасьць таго, што дэпутат выканае свае абяцаньні, сёньня такая ж, як верагоднасьць сумленнага падліку галасоў. Але што ты зробіш? Галоўнае – ты ведаеш, з чым ішоў на ўчастак, ты галасаваў за сябе, ты выканаў рытуал і ня страціў навыку. Калі гэтак будуць рабіць усе і заўсёды, тады аднойчы гэты неласкавы сьвет зьменіцца да лепшага. Хоць бы крыху.
Вось мы надумаліся 28-га выканаць свой грамадзянскі абавязак. На шчасьце, сярод цалкам невядомых і нецікавых кандыдатаў на нашым участку знайшлося імя Валянціны Палевіковай. На Плошчы ў 2006-м яна паводзіла сябе сапраўды гераічна, значыць, з выбарам у нас праблем ня будзе.
Стоп! Аказваецца, Валянціна Палевікова зьнялася з выбараў.
Разумею, што ў апазіцыйных кандыдатаў шмат прычын, каб пакрыўдзіцца на ўладу. Але ўладзе ад таго, што яны здымаюцца з выбараў... Можа быць, камусьці наверсе гэта й нявыгадна, але што выбарчым камісіям прасьцей, дык пэўна. Атрымліваецца, што нашага выбару спн. Палевікова пазбавіла нас, сваіх выбарцаў. Бо галасаваць за іншых кандыдатаў, якіх нам прапануюць, – усё адно, што супраць сябе.
Заўважу, тут гаворка не пра тое, ці прайшла б яна ў парлямэнт. І не пра тое, што адмовілася ад свайго права “быць выбранай”. Яна пакінула нас бяз нашага права выбіраць, адчуваць, што не пакрывіў душой, згадваць на працягу наступных гадоў: “А мы галасавалі за Палевікову, гэта такая і такая ёсьць у Беларусі жанчына, яна, вядома, не прайшла, але ж вы разумееце, што гэты парлямэнт нічога не вырашае” – “Сапраўды, не вырашае. Як, вы кажаце, завуць тую жанчыну? Палевікова Валянціна? Трэба запомніць, за каго галасаваць”...
За каго ж галасаваць?
Ні ў якім разе нельга аддаваць голас за кандыдатаў, якія не валодаюць беларускай мовай. Па-першае, гэта сьведчыць пра іх агульны інтэлектуальны ўзровень, па-другое, – пра вартасьць іх патасных словаў пра Радзіму і патрыятызм, па-трэцяе – пра адносіны да беларускага парлямэнту, як да чыста бутафорскага ўтварэньня. Яны могуць не карыстацца моваю (кар’еры сёньня на ёй ня зробіш), але валодаць абавязаныя. Урэшце беларускамоўны выбарац – не іншаплянэтнік на сваёй зямлі і павінен мець магчымасьць размаўляць з дэпутатам на адной мове.
Цяпер – пра навык, пра самую сутнасьць выбарчага працэсу, пра “праблему выбару”. Гэта ўнівэрсальны прынцып, калі наш выбар тлумачыцца тым, што мы галасуем за сябе.
Напрыклад. Праз год мне спатрэбіцца жытло для майго дарослага дзіцяці. Праз два гады я мяркую абнавіць свой аўтамабіль, пляменьніца хоча паступіць у музычную школу, а дзядуля скардзіцца, што яму няма як дабірацца да ягоных сотак... Тысячы й тысячы прыватных патрэбаў, якія мы плянуем сабе на наступныя гады, нібыта ніяк не зьвязаныя з палітыкай, але залежаць ад таго, якія рашэньні будзе прымаць парлямэнт. Таму наш выбарчы навык мусіць базавацца ня столькі на палітычных дэклярацыях кандыдата і не на тым, хто зь іх прыгажэйшы з аблічча, а на нашых уласных плянах. Калі кандыдат абяцае спрасьціць крэдытаваньне жыльля, пазбавіць старыя аўтамабілі зь Нямеччыны непасільнага мыта, адкрыць музычную школу і прачысьціць грэйдэрам дарогу да дзядулевых сотак, значыць, галасуючы за яго, я буду галасаваць за сябе.
Верагоднасьць таго, што дэпутат выканае свае абяцаньні, сёньня такая ж, як верагоднасьць сумленнага падліку галасоў. Але што ты зробіш? Галоўнае – ты ведаеш, з чым ішоў на ўчастак, ты галасаваў за сябе, ты выканаў рытуал і ня страціў навыку. Калі гэтак будуць рабіць усе і заўсёды, тады аднойчы гэты неласкавы сьвет зьменіцца да лепшага. Хоць бы крыху.