Ужо 10 гадоў я на эміграцыі. Я зьехаў з Польшчы ў Чэхію ў 1998 г., сям’я далучылася да мяне годам пазьней.
Галоўны матыў выезду быў эканамічны — хацелася паправіць матэрыяльнае становішча сям’і. Але я ня думаю, што 10 гадоў таму я пераехаў бы ў Прагу прадаваць макароны або мабільнікі. Праца мелася датычыць Беларусі, і гэта было ня менш важнае, чым лепшая зарплата.
Наша сямейнае матэрыяльнае становішча не было зусім дрэннае і ў Польшчы — я працаваў перакладчыкам у амэрыканскай амбасадзе ў Варшаве і зарабляў даволі прыстойна, прынамсі па тадышніх польскіх мерках. Але таго польска-амэрыканскага заробку хапала толькі, каб аплаціць бягучыя выдаткі і мець у што апрануць сям’ю. Я мог адно памарыць, што калі-небудзь куплю сабе ўсе музычныя альбомы „Пінк Флойд” або ўсе раманы Грэма Грына ці Джона Ле Карэ. Бо ў Польшчы былі больш надзённыя праблемы — прыкладам, як заашчадзіць на прыстойную пральную машыну. А мне ўжо было 40 гадоў. І да таго — сям’я жыла ў Беластоку, а я туды наведваўся адно па канцатыднях. Чатыры з паловай гады такога „цягніковага” жыцьця выматала мяне псыхічна. Я фактычна ня бачыў, як падрастаюць мае сыны.
Гэта не апраўданьне сваіх „уцёкаў” з бацькаўшчыны, а проста памяшчэньне свайго эміграцыйнага лёсу ў канкрэтную сыстэму каардынат. Я лічу, што эканамічную эміграцыю ня трэба неяк апраўдваць. Але так я думаў не заўсёды. Напрыклад, у свае студэнцкія гады на зломе 70-тых і 80-тых мой погляд на эміграцыю цалкам супадаў з афіцыйнай камуністычнай прапагандай таго часу: эміграцыя за лепшым заробкам (на Захад, вядома, бо куды ж яшчэ?) — гэта сама менш ганебныя ўцёкі, калі ня здрада сваёй бацькаўшчыне. Ну й лухта, можа сказаць мне цяпер нехта з пакаленьня 20-гадовых. Згода. Але тады так думалі мільёны. Дый ня толькі ў Польшчы.
Сёньня эканамічная эміграцыя, прынамсі ў гэтай частцы сьвету, дзе я сяджу, успрымаецца амаль як неадлучны элемэнт грамадзкага і палітычнага жыцьця. Лепей жыць — ці ж ня гэта абяцае сваім грамадзянам кожны ўрад? Ды ня кожны стрымлівае свае абяцаньні. А таму некаторыя грамадзяне выбіраюць працу ў падаткавай сыстэме такога ўраду, у якога абяцанкі не разыходзяцца занадта радыкальна зь месячнай зарплатай і цэнамі на хлеб і кілбасу ў краме.
Значыць, усё для мяне так проста?
Не, ня ўсё. Бо эміграцыя, ці то палітычная, ці то эканамічная — яна заўсёды вяжацца з духоўным і сацыяльным выкараненьнем, як сваім, гэтак і сваіх нашчадкаў. Я ўжо не зусім той для людзей на Беласточчыне, кім быў 10 ці 20 гадоў таму. Мае дзеці ўжо ніколі не адчуюць таго шчымлівага халадку, які адчуваецца мне, калі паварочваю з шашы Беласток-Бельск на Плёскі, праяжджаю гэтую вёску, потым плёскаўскі лес, потым Кожына, а потым свой лес (у цалкам літаральным сэнсе — я ўласьнік гэктару лесу на Беласточчыне) і заяжджаю на свой колішні хутар.
У мяне файныя чэскія суседзі, зь якімі можна вельмі прыемна правесьці час суботнім вечарам за бутэлькай віна і пагаманіць пра сёе-тое. Але менавіта пра „сёе-тое”, бо пра „сваё” мы пагаварыць ня можам. Бо „сваё” ў нас — рознае і непераказнае.
А таму я пакіну пытаньне, вынесенае ў загаловак гэтага тэксту, без адназначнага адказу. Хочаце зьехаць — зьяжджайце. Але ня майце прэтэнзіяў да мяне потым, калі вам прыйдзецца плаціць сваю цану за выезд. Я сваю ўжо заплаціў, хоць можа, яшчэ не да канца. Яна не вымяраецца ў далярах.
Наша сямейнае матэрыяльнае становішча не было зусім дрэннае і ў Польшчы — я працаваў перакладчыкам у амэрыканскай амбасадзе ў Варшаве і зарабляў даволі прыстойна, прынамсі па тадышніх польскіх мерках. Але таго польска-амэрыканскага заробку хапала толькі, каб аплаціць бягучыя выдаткі і мець у што апрануць сям’ю. Я мог адно памарыць, што калі-небудзь куплю сабе ўсе музычныя альбомы „Пінк Флойд” або ўсе раманы Грэма Грына ці Джона Ле Карэ. Бо ў Польшчы былі больш надзённыя праблемы — прыкладам, як заашчадзіць на прыстойную пральную машыну. А мне ўжо было 40 гадоў. І да таго — сям’я жыла ў Беластоку, а я туды наведваўся адно па канцатыднях. Чатыры з паловай гады такога „цягніковага” жыцьця выматала мяне псыхічна. Я фактычна ня бачыў, як падрастаюць мае сыны.
Гэта не апраўданьне сваіх „уцёкаў” з бацькаўшчыны, а проста памяшчэньне свайго эміграцыйнага лёсу ў канкрэтную сыстэму каардынат. Я лічу, што эканамічную эміграцыю ня трэба неяк апраўдваць. Але так я думаў не заўсёды. Напрыклад, у свае студэнцкія гады на зломе 70-тых і 80-тых мой погляд на эміграцыю цалкам супадаў з афіцыйнай камуністычнай прапагандай таго часу: эміграцыя за лепшым заробкам (на Захад, вядома, бо куды ж яшчэ?) — гэта сама менш ганебныя ўцёкі, калі ня здрада сваёй бацькаўшчыне. Ну й лухта, можа сказаць мне цяпер нехта з пакаленьня 20-гадовых. Згода. Але тады так думалі мільёны. Дый ня толькі ў Польшчы.
Сёньня эканамічная эміграцыя, прынамсі ў гэтай частцы сьвету, дзе я сяджу, успрымаецца амаль як неадлучны элемэнт грамадзкага і палітычнага жыцьця. Лепей жыць — ці ж ня гэта абяцае сваім грамадзянам кожны ўрад? Ды ня кожны стрымлівае свае абяцаньні. А таму некаторыя грамадзяне выбіраюць працу ў падаткавай сыстэме такога ўраду, у якога абяцанкі не разыходзяцца занадта радыкальна зь месячнай зарплатай і цэнамі на хлеб і кілбасу ў краме.
Значыць, усё для мяне так проста?
Не, ня ўсё. Бо эміграцыя, ці то палітычная, ці то эканамічная — яна заўсёды вяжацца з духоўным і сацыяльным выкараненьнем, як сваім, гэтак і сваіх нашчадкаў. Я ўжо не зусім той для людзей на Беласточчыне, кім быў 10 ці 20 гадоў таму. Мае дзеці ўжо ніколі не адчуюць таго шчымлівага халадку, які адчуваецца мне, калі паварочваю з шашы Беласток-Бельск на Плёскі, праяжджаю гэтую вёску, потым плёскаўскі лес, потым Кожына, а потым свой лес (у цалкам літаральным сэнсе — я ўласьнік гэктару лесу на Беласточчыне) і заяжджаю на свой колішні хутар.
У мяне файныя чэскія суседзі, зь якімі можна вельмі прыемна правесьці час суботнім вечарам за бутэлькай віна і пагаманіць пра сёе-тое. Але менавіта пра „сёе-тое”, бо пра „сваё” мы пагаварыць ня можам. Бо „сваё” ў нас — рознае і непераказнае.
А таму я пакіну пытаньне, вынесенае ў загаловак гэтага тэксту, без адназначнага адказу. Хочаце зьехаць — зьяжджайце. Але ня майце прэтэнзіяў да мяне потым, калі вам прыйдзецца плаціць сваю цану за выезд. Я сваю ўжо заплаціў, хоць можа, яшчэ не да канца. Яна не вымяраецца ў далярах.