Эфір 19 красавіка, субота
ЛІТПРАЦЭС
ЗЬМІЦЕР СІДАРОВІЧ: “БЕЛАРУСКІ СЬВЕТ СТАІЦЬ НА ТРОХ ЖАЛУДАХ”
Старазапаветнае паданьне сьцьвярджае, што сьвет трымаецца на трох кітах. Рок-гурт “N.R.M.” колькі гадоў таму выказаў сваю вэрсію, заявіўшы, што ў пракаветныя часы ў аснове сьветабудобы разьмясьціліся тры чарапахі. І вось днямі Зьміцер Сідаровіч адпрэчыў і гэты, ужо трывала прапісаны ў душах беларускіх мэляманаў пастулят: аказваецца, усе мы дагэтуль не абрынуліся ў касьмічныя нетры толькі дзякуючы тром жалудам. Гэтае цьверджаньне вядомы бард, дудар і этнамузыка выказаў у сваёй першай паэтычнай кнізе, якую так і назваў – “Тры жалуды”. З аўтарам гутарыць Валянціна Аксак.
Валянціна Аксак: “Вядомы музыка, адзін з удзельнікаў гурту “Камэлот”, дудар, чалавек, які займаецца зборам беларускага фальклёру, – чым толькі не займаецца цяпер Зьміцер Сідаровіч у музычнай сфэры. І раптам кніжка вершаў. Як гэта здарылася ў вашай творчай біяграфіі?”
Зьміцер Сідаровіч: “Вельмі лёгка і вельмі заканамерна. Трэба ўспомніць, што мне аж сорак два гады, і думак шмат, і ня ўсе яны ўкладаюцца ў фармат песьняў. Гэтая кніга – спроба яшчэ аднаго акна, цяпер літаратурнага, у Вялікае Княства Літоўскае, якім яно мне ўяўляецца”.
Аксак: “Тыя, хто памятае ваш гурт “Камэлот”, меркавалі, што тэксты ягоных песьняў – калектыўная творчасьць, а цяпер высьвятляецца, што ў іх ёсьць канкрэтны аўтар, і вось ён перад намі. Гэта так?”
Сідаровіч: “Я апублікаваў у кнізе толькі тое, што напісаў я сам. Тут ня ўсё з таго, што сьпяваў гурт “Камэлот”.
Аксак: “А ці сапраўды гурт “Камэлот” ужо належыць гісторыі беларускай музыкі, ці вашы прыхільнікі дачакаюцца вас у канцэртных залях з новымі альбомамі?”
Сідаровіч: “У гурце было спачатку чатыры чалавекі, а потым тры. Усе мы былі тады маладыя, а потым хто чым заняўся і аказалася, што цяпер з усіх удзельнікаў гурту адзін я займаюся тым, чым займаўся і ў маладосьці. Я думаю, што цяпер трэба зрабіць тое самае з “Камэлотам”, што ў свой час адбылося, калі зь вядомага гурту “Бонда” ўзьнікла ня менш талковая група “Крама”. Нешта падобнае, відаць, хутка будзе з “Камэлотам”, таму што знаёмых, якія хочуць гэта рабіць, мора, ідэяў шмат і слухач наш нікуды не пайшоў, а толькі пасталеў за гэты час. Так што – наперад і зь песьняй!”
Аксак: “А пакуль пішуцца ня песьні, а вершы?”
Сідаровіч: “Ды не, і песьні пішуцца. І іншае пішацца. Яшчэ адзін праект усё афармляецца, афармляецца і ўжо выпушчаны дыск, але хочацца ня толькі дыскам абмежавацца, а і рэгулярную канцэртную дзейнасьць весьці. Гэта наогул вельмі цікавы накірунак, які ў нас ня разьвіты, назавем яго фальклёрным. Сутнасьць вось у чым. Гурт выступае на пляцоўцы, у склад гурту ўваходзяць ня толькі музыкі, але і некалькі чалавек, якія паказваюць фігуры народных танцаў, і ўцягваюць гледачоў у актыўны ўдзел у гэтым дзействе. Вот яшчэ адзін накірунак маіх пошукаў”.
Аксак: “Вы ня толькі ствараеце музыку ў сярэднявечных рытмах, ня толькі складаеце ў сярэднявечных матывах вершы, але яшчэ і вучыце сучасную беларускую публіку таньчыць старасьвецкія беларускія танцы. Разам з тым вы – інжынэр па мэталяканструкцыях. Як у гэтай вашай прафэсійнай колаверці ўзьнікае тонкая лірыка?”
Сідаровіч: “Як гэта ўсё суіснуе ў маёй галаве, я ня ведаю. Відаць, гэта ад прыроды. У мяне сапраўды тэхнічная адукацыя, толькі не па мэталяканструкцыях, але я працую цяпер у такой фірме зь імі. А тэматыка маіх навуковых дасьледаваньняў – я ж дысэртацыю пісаў – будаўнічая мэханіка, тэорыя пругкасьці, інтэгралы і ўсё такое. І сапраўды з гэтым я магу спалучаць паэзію альбо прозу. Спрабаваў гадоў пяць зарабляць напісаньнем бэлетрыстычных раманаў для маскоўскіх выдаўцоў, і высьветлілася, што мае паўшар’і ўладкаваныя так, што калі пішу расейскамоўную прозу, то беларускамоўная паэзія не прыходзіць. За той пэрыяд мала што напісаў па-беларуску. Вярнуўся ў матэматыку – і ўсё стала на свае месцы. Растлумачыць, чаму так, не магу”.
Аксак: “Вернемся да назвы вашай кніжкі. Старазапаветнае паданьне цьвердзіць, што сьвет трымаецца на трох кітах. Колькі гадоў таму рок-гурт “N.R.M.” у сваёй вядомай кампазыцыі “Тры чарапахі” абвясьціў, што менавіта гэтыя тры кволыя істоты трымаюць усю сьветабудову. А калі ўчытацца ў вашу кніжку, то вынікае, што сьвет, прынамсі, старабеларускі, трымаецца на трох жалудах. Чаму?”
Сідаровіч: “А чаму не? Усе думаюць пра адно і тое ж, хаця і не згаворваліся. Усе шукаюць падмуркаў. Ну, відаць, робяць яны гэта для таго, каб уведаць як, якім чынам далей існаваць. Тры – лічба тры магічная. А жалуды – гэта такія маленькія, накшталт яек, утварэньні, зь якіх вырастаюць вялізныя і магутныя дрэвы, якія ўяўляюць зь сябе сымбалі нечага такога трывалага, на што можна абаперціся. Хіба ж ня так?!”
АЎТАР І ТВОР
БАРЫС ПЯТРОВІЧ: “ПАЧЫНАЮЧЫ З 1994 ГОДУ, Я НЕ ВЫДАВАЎСЯ Ў ДЗЯРЖАЎНЫХ ВЫДАВЕЦТВАХ”
З празаікам, галоўным рэдактарам часопісу “Дзеяслоў” сустрэўся Міхась Скобла.
Міхась Скобла: “Барыс, паколькі мы спаткаліся ў “Доме літаратара” ў красавіку, напярэдадні дваццаць другой гадавіны Чарнобыльскай катастрофы, то й гаворку нашу, відаць, пачнем з гэтай тэмы. Пасьля ўсіх заклінаньняў улады да народу (“сеяць і пасьвіць, вяртацца і жыць” на забруджанай, як раней лічылася тэрыторыі) што там сёньня адбываецца?”
Барыс Пятровіч: “Там жывуць мае бацькі, я там часта бываю. Мая вёска знаходзіцца зусім недалёка ад калючага дроту – кілямэтраў 25–30. Што там адбываецца? Сеюць, жнуць, ходзяць у лес па грыбы ды ягады. Прытупілася трошкі гора тое, забылася небясьпека. Страшна тое, што жывуць там маладыя людзі, якія нараджаюць дзяцей, а дзеці корпаюцца ў радыяцыйным пяску, гуляюць у радыяцыйнай траве, купаюцца ў радыяцыйных рэчках. А што будзе зь імі праз дваццаць-трыццаць гадоў, калі гэтыя дзеці падрастуць і захварэюць тымі страшнымі хваробамі, якія прадказваюць замежныя вучоныя, ня нашы”.
Скобла: “Памятаю, наш слынны мовазнаўца прафэсар Павал Сьцяцко, які шмат зрабіў дзеля ачышчэньня беларускай мовы ад непатрэбных пазычаньняў, прапаноўваў замяніць слова “радый” (ад якога й “радыяцыя”) на “ліхань”. Як ты ставісься да падобных заменаў? Ці павінна гучаньне слова адпавядаць ягонаму сэнсу?”
Пятровіч: “Для мяне асабіста ў слове “радыяцыя” ніякай радасьці няма. Я ня бачу кораню “рад” у гэтым слове. Я, калі чую слова “радыяцыя”, адразу бачу свае родныя, забруджаныя радыёнуклідамі мясьціны. Усё ж ня словы вінаватыя ў тым, які ім сэнс надаецца, вінаватая зьява. Хоць у цэлым я бачу рацыю ў тым, каб некаторыя замежныя словы, якія забруджваюць, як тая радыяцыя, нашу мову, замяняць на свае, спрадвечныя ці новаўтвораныя на базе беларускай лексікі. Напрыклад, мне недаспадобы некаторыя новыя словы, зьвязаныя з інтэрнэтам ці мабільным тэлефонам. Леанід Дранько-Майсюк прапанаваў замест мабільніка слова “далькажык”. Я спачатку ўспрыняў яго скептычна. Але чым больш яго чую, чым больш да яго звыкаюся, тым больш яно мне падабаецца”.
Скобла: “Нядаўна трапіла мне на вочы адно выданьне зь нечаканымі творамі. Альманах “Словы і фарбы”, яго аўтары – беларускія, польскія ды літоўскія паэты й мастакі. А нечаканыя творы ў ім – вершы Барыса Пятровіча. Як табе ўдавалася столькі гадоў хаваць у сабе паэта?”
Пятровіч: “Я не лічу гэтыя творы вершамі. І калі некалі Тургенеў прыдумаў новы жанр “вершы ў прозе”, то ў мяне, хутчэй, “проза ў вершах”. Ну а тое, што мне давялося нібыта раскрыцца, – гэта чыстая выпадковасьць. Я ехаў на той пленэр у Ніду нібыта на адпачынак. А калі прыехаў, то высьветлілася, што там сабраліся паэты й мастакі, якія будуць творча працаваць, перакладаць адзін аднаго і маляваць краявіды Ніды. І мне нічога не заставалася, як упершыню паказаць там свае паэтычныя спробы”.
Скобла: “А прачытай свой невялікі твор з гэтага аб’ёмнага фаліянту, які называецца “Словы і фарбы”.
Пятровіч: “Добра, але ўсё ж я не паэт, а празаік. І празаік, хутчэй, кароткіх формаў. Я спрынтэр, а ня стаер.
КОЛА ЗА КОЛАМ
Сёньня мне падабаецца слова празрысты –
Колькі ў ім чысьціні і глыбіні.
А туман, між тым, тугі, нібы малако,
І машына прабіраецца ў ім навобмацак,
Кола за колам.
І нехта рукою працірае табе шкло,
Каб фары сустрэчных мільганулі
І праехалі паўз…”
Скобла: “Ужо больш за пяць гадоў ты рэдагуеш часопіс “Дзеяслоў” – выйшла 32 нумары гэтага цікавага й патрэбнага нашай культуры выданьня. Калі выйдзе 33-ці нумар, і што добрага чакае нас на ягоных старонках?”
Пятровіч: “Трыццаць трэці нумар выйдзе літаральна днямі. І ў ім будзе такая міні-анталёгія сучаснай аўстрыйскай літаратуры. Мы паспрабавалі летась зрабіць міні-анталёгію швэдзкай літаратуры й пераканаліся, што гэта сапраўды вельмі цікава й вельмі патрэбна сёньня. Бо нам трэба ведаць ня толькі, што мы зь сябе ўяўляем, але каб была магчымасьць параўнаць сябе зь іншымі. А такую магчымасьць якраз і даюць падобныя публікацыі”.
Скобла: “Нядаўна ў Акадэміі навук склалі “Сьпіс сацыяльна значнай літаратуры”, мы пра гэта ўжо згадвалі ў “Доме літаратара”. Цытую з таго сьпісу пазыцыю пад нумарам 108: “Барыс Пятровіч. Празаік. Аўтар кніг “Ловы”, “ Сон між пачвар”, “Фрэскі”, аповесьці “Пуціна”. Тэмы сучасныя, героі сучасныя, манэра пісьма сучасная. Да 60-годзьдзя зь дня нараджэньня пісьменьніка ў 2019 годзе мэтазгодна выдаць “Выбраныя творы”. Даўгавата чакаць – ажно адзінаццаць гадоў… Ці ў цябе свой плян выданьня ўласных кніг?”
Пятровіч: “Мне сьмешна было слухаць… Што ж, дзякуй роднай дзяржаве за клопат і за слова “сучасны”, якое тройчы там прагучала. Я даўно не спадзяюся, што нехта мяне выдасьць. Пачынаючы з 1994 году, я не насіў нічога свайго ў дзяржаўныя выдавецтвы. Ад тае пары ў мяне там нічога не выходзіла і не плянуецца да выданьня. Я сабраў усе свае фрэскі, напісаныя за апошнія дзесяць гадоў, сюжэтныя і несюжэтныя, рэалістычныя і мадэрновыя, фрэскі празаічныя і падобныя да вершаў, і хачу выдаць іх асобнай кніжкай. Думаю, што яна да лета зьявіцца на сьвет”.
БАРЫС ПЯТРОВІЧ. ПАХАВАНЬНЕ ВЁСКІ
Як для Палесься, вёска была зусім маленькай: хатаў з дваццаці. А цяпер засталася ад яе адна. Стаяла яна крыху наводшыбе, паводдаль ад вуліцы, агароджаным астраўком у полі, пры балотцы – гэтакім хутарком аднаасобным. Але прыйшоў і яе чарод.
Першым да селішча падшкробся экскаватар. Аб’ехаў вакол, ломячы платы, і, быццам саромеючыся, прыладзіўся з тыльнага боку хаты, дзе не было вокнаў. Мяккая, дагледжаная гадамі працы зямля, лёгка аддавалася заграбастай лапе. Экскаватар ківаўся мерна, нібыта кіраваў ім не чалавек, а нейкая бяздушная істота.
Яміна за хатай была ўжо ладнай, калі падцёгся бульдозэр. Зашчарбіў, выбіў сабою яшчэ кавалак плоту і суцішыўся ў цяньку высачэзнай, тоўстай, мо стогадовай, таполі, пасаджанай ці не за панамі яшчэ.
– Ну і парыць… – сказаў сам сабе бульдазэрыст, хлопец гадоў дваццаці двух, узяў расьпіратар, што падрогваў побач на сядзеньні і падбіраўся да краю, абяцаючы вось-вось зваліцца пад ногі, выцерся ім – размазаў на твары і грудзях шэра-чорны бруд. – Ох і парыць жа…
Неба і сапраўды, як шкляное: ні хмаркі. Трэці месяц ужо ні дожджыку. Кажуць, з Масквы самалёты прылятаюць і нешта сыплюць, каб ападкаў не было.
Хлопец вылез з кабіны, прайшоўся па двары. Ад кворткі да весьнічак вяла ўжо ледзь прыкметная ў траве сьцежка. Падняўся на невысокі драўляны ганак. Дзьверы ў сенцы зачыненыя. Але не на замок. Клямка проста накінутая на прабой. У гэтай вёсцы, відаць, яшчэ й ня ведалі, што такое замкі. Штурхануў плячом дзьверы – не паддаюцца, штурхануў зноў. Зь іржавым скрыпам яны прачыніліся, клямка жаласна бразнула па цьвіку ў дошцы. З хаты патыхнула сырасьцю, плесеньню, як пахне застаялае без людзей жыльлё. Увайшоў, агледзеўся. Чыста, прыбрана. Але на ўсім пыл і смуга. Жыла тут, пэўна, бабулька. Жыла адна. Бедна. У хаце на адзін пакой стаялі печ, ложак, стол, шафа… Іконы ў куце няма (толькі прасьветлы цень ад яе): адзінае, што, мусіць, забрала бабулька ад’яжджаючы. На сьценах – рамкі з фатаграфіямі дзяцей, унукаў і, пэўна ж, недзе тут і бабулі з мужам у маладосьці. Такое бачыў ён ледзь ня ў кожнай хаце з пахаваных у гэтай вёсцы. Праўда, тыя былі багацейшымі: з тэлевізарамі, халадзільнікамі, радыёламі.
Выйшаў з хаты, падышоў да экскаватара. З боку Хойнікаў па дарозе пыліў легкавік. Бег хутка. Жоўты хвост лёгкага пяску ў паветры цягнуўся за ім мо на кілямэтар. Ці не начальства якое? Хвіліна і “жыгулі” спыніліся каля хаты. З іх вылез невысокі, мажны і пузаты, але надзіва рухавы мужчынка. Выцер пот з твару крысом кашулі, падняў галаву да кабіны экскаватара і крыкнуў:
– Гэй, хлопцы! На продаж нічого ні маеце?
Экскаватаршчык ужо вылез з кабіны і нібыта чакаў гэтага пытаньня. А пачуўшы, адразу выдыхнуў радасьцю:
– Як жа, ёсьць! Ёсьцека! Тэлевізар возьмеш?
– Які?
– “Гарызонт”.
– Каляровы?
– Не, чорна-белы. Але вялікі, чорт…
– За колькі?
– А колькі дасі?
– Такса. Як усягда – дзьве пляшкі рускагоркай.
Экскаватаршчык ведаў: рускагоркай мясцовыя называюць крамную гарэлку. Самагонка была б лепей – яе тут гоняць градусаў пад пяцьдзесят і больш. Але і гэта ня кепска.
– Пятро, – скамандаваў экскаватаршчык бульдазэрысту, – зьбегай да схованкі, прынясі “Гарызонт”, і спытаў, кіўнуўшы на весьнічкі хаты: – А тут нічога цікавага няма?
– Няма, – адбягаючы крыкнуў Пятро, – пуста...
Абмен адбыўся хутка. Праз хвіліну дзьве пляшкі – рыльца ў рыльца – ляжалі падзынькваючы на сядзеньні бульдозэра. Тэлевізар у дзьверцы “жыгулёў” ня ўлез. Рухавы таўстун прыладзіў яго на верх і, пасьвістваючы ад задавальненьня, прывязваў лейцамі: “навар” абяцаў быць добрым.
Павеселяла на душы і ў Пятра. Праца заканчвалася, сёньня якраз апошні дзень вахты – добра яны разьлічылі з гэтаю вёскаю, цяпер дадому на тыдзень, да жоначкі… А ўвечары, перад дарогаю, выпіць ёсьць што... Добра-а-а!.. І захацелася бульдазэрысту залезьці на гэтую высачэзную таполю, каб работу сваю паглядзець. Падагнаў трактар, упёрся задам у дрэва. Праз вакно вылез на гарачы, як патэльня, матор – яйкі смажыць можна, зь яго на ня менш гарачую кабіну, і ступіў проста на першую галіну таполі. Абхапіў дрэва рукамі, бы мядзьведзь лапамі, і палез, палез у самы вільчык. Вецярок лашчыў ягоны твар – тут, на версе, было прахалодней. Добра-а-а! Пятро агледзеўся – прастора вакол, пустэча… І сапраўды – пустэча, нават, калі вочы долу апусьціць: месяцовы пейзаж проста пасьля іхняе працы застаецца – маляваць можна на спадарожнік не лятаўшы. Да лесу кілямэтраў пяць, а за ім – вёска нейкая відаць. Мо іхняя наступная праца? Але – як добра, як прахалодна тут! І захацелася Пятру закрычаць: “О-го-го-го-го!”
Экскаватаршчык высунуўся з кабіны пераляканы, зірнуў на Пятра і прыклаў брудную руку да віска: “Ты што, здурнеў?”
А бульдазэрыст палез вышэй, у самы вільчык, зусім забыўшыся пра асьцярожнасьць. Галіна ўверсе пад рукой і ўнізе пад нагой зламаліся адначасова. Імгненьне, і Пятро паляцеў уніз. Дых захапіла ад падзеньня, а ў вачах – толькі зеляніна куляецца…
Ачуўся Пятро – сядзіць ён ледзь не на самай ніжняй галіне таполі, абхапіўшы яе нагамі, як каня. Яшчэ б трохі – і ляжаў бы ён на маторы бульдозера… І касьцей не сабраў бы…
Чапляючыся дрыготкімі рукамі за дрэва, Пятро зьлез на кабіну, сеў на яе цяпло. Памацаў твар – мокрая кроў на руцэ: абадраўся увесь падаючы.
Экскаватаршчык ужо скончыў капаць яміну. Што ж – магіла гатовая. Пятро сеў за рычагі, вывернуў трактар да хаты. Упёрся ў сьцяну. Хата, нібы жывая, задрыжэла, застагнала, трымаючыся за зямлю, чапляючыся за жыцьцё з апошніх сілаў, а потым з трэскам – быццам косьці ламаліся – і стогнам – шух-х-х! – ссунулася ў яміну.
КРЫТЫКА
АЛА СЯМЁНАВА. “І ДАЛЕЙ! ДАЛЕЙ! ДАЛЕЙ!..”
Андрэй Хадановіч. Бэрлібры. Выдавецтва “Логвінаў”, 2008
Андрэй Хадановіч… Калі ўпершыню прачыталася гэтае прозьвішча, дык узгадаўся таленавіты празаік канца 50–пачатку 60-х гадоў – Ігар Хадановіч… Цікава пачынаў – трагічна загінуў зусім маладым у 1966 годзе…
Але год нараджэньня Андрэя Хадановіча – 1973 – адназначна сьведчыў: не, ніякага крэўнага дачыненьня гэты талент да таго мець ня мог. Але гэта да слова…
Новыя публікацыі творцы… Паэта, перакладчыка, эсэіста Андрэя Хадановіча…У якога ў актыве – ангельская, француская, польская, украінская мовы. Менавіта – у актыве. Пакаленьне няпростай пары (хаця – дзе яна простая?), яно ня ведае цэнзуры, шматлікіх умоваў і перадумоваў для выезду ў замежжа, дыктату дзяржаўных выдавецтваў… Паэту – 35 гадоў. Пара зьдзейсьненых геніяў… Сярэдзіна зямнога шляху паводле вялікага (і гнанага) флярэнтыйца… Квітнеючы ўзрост… І новая кніга паэзіі – “Бэрлібры”.
Як пазначае аўтар, тэрмін “бэрлібры” ўзьнік дзякуючы літаратурнай фантазіі Ўладзімера Арлова і Марыйкі Мартысевіч. Урэшце – гэты жанр і гэты тэрмін выдатна стасаваліся і да створанага ў Польшчы і ў Менску. Паэтычны інструмэнтар выяўляў сваю трываласьць і рабочую надзейнасьць. Ну, а перажываньні сьветапарадку… Яны мяняюцца ў залежнасьці ад нашага месцазнаходжаньня. І застаюцца нязьменнымі. Культуралягічны, літаратурны код: “Вось і цяпер / уключаю вечаровыя навіны / і адразу згадваю, / хто там ідзе, / хто сьмяецца апошнім, хто вінаваты…” Або: “аўтобус пралятае над гняздом зязюлі, канцавы прыпынак над прорвай у жыце”…
Самасьвядомасьць, мысьленьніцкі лад, што за стагодзьдзе (нават больш), па сутнасьці, стаўся звычаем, а тое, што лічылася клясычным канонам і паводле сэнсу, і паводле формы (клясычная прасодыя) ці ня сталася выключэньнем. Прынамсі, у краінах заходняй культуры. І ў тых пакаленьняў беларускіх літаратараў, якія пазначылі сябе ў творчасьці ў 80-я гады мінулага стагодзьдзя і ў пост-савецкую пару. (Наўмысна пазьбягаю досыць умоўных і ці
не састарэлых сваёй сэмантыкай паняткаў “мадэрнізм” і “пост-мадэрнізм”.)
Вольнае вандраваньне па гістарычнай і геаграфічнай прасторы, увядзеньне самых розных літаратурных постацяў у структурах і сутнасьцях паводле іх відавочнасьці і вызначанасьці зусім ня зрокавай, затое з абавязковай прысутнасьцю гіроніі, якая не пазначае нюансы, а выглядае стылёвым прынцыпам: “Віён напоўніцу адчуў / усемагутнасьць праваабаронцаў”,“Ганкур вядзе дзёньнік у інтэрнэце” (праўда, незразумела, які з братоў – Эдмон або Жуль?), “Фолкнэр і Маркес канкуруюць на рынку турпаслугаў, / прапануючы гарачыя туры / ў Ёкнапатофу і Маконда”.
Адвечнае і сучаснае, архетыпы (паводле грэцкага вызначэньня і паводле ўяўленьняў Юнга) і стэрэатыпы – і адзінкавае, сутнаснае існаваньне ego аўтара, дыялектыка асобы – і варыянты існаваньня. Традыцыйнае – сымболь, “прылада сьмерці” – каса, а ўцывілізаваным сьвеце замест яе – газонакасілка: “і цяпер старой прасьцей / касіць сваю канюшыну”. Зноў “перакідваньне” жанраў і стыляў: апошняя рыса, фінал жыцьцёвай драмы – а ў касца “на галаве навушнікі плэера”… (Чамусьці згадваецца таксама нетыповая Сьмерць у фільме Жана Както “Арфэй” у выкананьні Марыі Казарэс: прыгожая дама-інфэрна.
Гіронія – выратавальная, абарончая, наступальная… Нават калі гэта амаль сакральнае: “Жыве Беларусь!” – самагіронія… І надзея ўсё ж…
Увогуле, чытаючы Андрэя Хадановіча, адчуваеш гэткую Свабоду. Адчуваеш перагук, перазоў – яго душэўнай сутнасьці зь іншымі: у часе, у прасторы… Але часам губляесься ва ўяўленьнях: можа, паэтычныя галюцынацыі ў віртуальнай рэальнасьці? Вандроўка ў сеціве? Ці вяртаньне сэнсаў сэнсам? Вобраз творчых паводзінаў?
Пэўна, што гэта тая творчая прастора ў беларускай паэзіі, якая пазначана імёнамі Янкі Юхнаўца, Яна Чыквіна, Алеся
Разанава, Уладзімера Арлова, Анатоля Сыса, Адама Глёбуса, Міхася Скоблы, Алега Мінкіна…
Андрэй Хадановіч разьлічвае, безумоўна, на падрыхтаванага чытача, які пазнае яго код і адчуе ход ягоных думак. Хаця часам аўтар адкідвае дакладнасьць культуровых рэалій, складаны і віртуозны інструмэнтар і аддаецца “невыноснай лёгкасьці быцьця”: “І было возера, / канцавы прыпынак гарадзкой чыгункі. / І было неба, / канцавы прыпынак яго легкадумных мрояў, / шэсьць дзён падарожжа праз дождж, / І было сонца на сёмы дзень, / І пабачыў ён, / што шэсьць папярэдніх было горай. І было іх двое на цэлым сьвеце…” Відавочны рытмізаваны пад біблейскі памер. І ня толькі памер… Магчыма, гэта ня самы пазнавальны Андрэй Хадановіч, але ён можа быць і такім.
Сам па сабе і ў гурце літаратурным – тых, хто побач з ім. На абшарах Сусьвету. У сваім, беларускім атачэньні. Сам-насам. З Сусьветам. З чытачамі… А іх, падобна, шукаць ня трэба. Гэта яны шукаюць кнігу Андрэя Хадановіча “Бэрлібры”. Наклад 1000 асобнікаў. Па сёньняшнім часе не такі малы. Але кнігу ўдалося “злавіць” толькі ў чацьвёртай кнігарні…
Прамовіць пра свае нязгоды з аўтарам ня ўдасца – бесцэнзурны друк зрабіў дазволеным усё. Не зрабіў згоднымі ўсіх…
Аднак – “адпраўляецца аўтобус у кірунку Свана…”
Шляхамі Марсэля Пруста, Янкі Купалы, Мілаша Формана,
Франсуазы Саган, Булата Акуджавы, Джэрома
Сэлінджэра… “І далей! далей! далей!”