Шчыра кажучы, я меў невялікую надзею, што ў пачатку сваёй прамовы Алексіевіч сымбалічна прывітаецца ці скажа адно-два словы па-беларуску. Аднак не. Шкада.
Я ня памятаю мужчын пасля вайны ў нашай вёсцы. У Другой усясьветнай вайне ў Беларусі на фронце і ў партызанах загінуў кожны чацьвёрты беларус. Наш дзіцячы сьвет пасля вайны — гэта быў сьвет жанчын. Больш за ўсё мне запомнілася, што жанчыны гаварылі не пра сьмерць, а пра каханьне — апавядалі, як разьвітваліся ў апошні дзень зь любімымі, як чакалі іх, як да гэтага часу чакаюць. Ужо гады прайшлі, а яны чакалі.
Сьвятлана Алексіевіч адной фразай тлумачыць свой творчы мэтад: «Флабэр гаварыў, што ён чалавек-пяро. Я – чалавек-вуха».
Зло бязьлітаснае. Да яго трэба мець прышчэпку. Мы вырасьлі сярод катаў і ахвяр. Хай нашы бацькі жылі ў страху і ня ўсе нам апавядалі, а часьцей — нічога не апавядалі. Але само паветра нашага жыцьця было атручана гэтым. Зло ўвесь час падглядвала за намі. Я напісала пяць кніг, але мне здаецца, што ўсё гэта адна кніга — кніга пра гісторыю адной утопіі.
У 1980-85 гады пішу кнігу пра вайну. Чаму пра вайну? Таму што мы — ваенныя людзі. Мы ці ваявалі, ці рыхтаваліся да вайны. Калі прыгледзецца, то мы ўсё думаем па-ваеннаму. Дома, на вуліцы. Таму ў нас так танна каштуе чалавечае жыцьцё — усё, як на вайне.
Да Аўганістана я верыла ў сацыялізм з чалавечым тварам. Адтуль вярнулася свабоднай ад усіх ілюзій. «Прабач мне, бацька, — сказала я пры сустрэчы. — Ты выхаваў мяне зь верай у камуністычныя ідэалы, але дастаткова адзін раз убачыць, як нядаўнія савецкія школьнікі, якіх вы з мамай вучыце (мае бацькі былі сельскія настаўнікі), на чужой зямлі забіваюць невядомых ім людзей, каб усе твае словы ператварыліся ў пыл. Мы забойцы, тата, разумееш?». Бацька заплакаў.
«Рускі чалавек заўсёды хоча аднаго — каб хтосьці іншы ня стаў багатым... Рускі чалавек не разумее свабоду, яму патрэбны казак і пуга». Нават страшна ўявіць сабе, як пракамэнтуюць у Расеі гэтыя выказваньні Алексіевіч.
Чырвоны чалавек так і ня змог увайсьці ў тое царства свабоды, пра якое мы марылі на кухні. Расею падзялілі безь яго, ён застаўся ні з чым — зганьбаваны, абакраны, агрэсіўны і небясьпечны. Я зноў стала шмат езьдзіць па Расеі і вось што я чула: мадэрнізацыя ў нас магчымая толькі шляхам шарашак і расстрэлаў. Рускі чалавек, здаецца, і ня хоча быць багатым, нават баіцца. Чаго ж ён хоча? А ён заўсёды хоча аднаго: каб нехта іншы ня стаў багатым, багацейшым за яго.
Запіс жывой трансьляцыі Нобэлеўскай лекцыі Сьвятланы Алексіевіч
Магчыма, хтосьці чакаў, што Сьвятлана Алексіевіч скажа ў сваёй лекцыі нешта пра цяперашнія беларускія рэаліі. Але яна палічыла, што Нобэлеўская трыбуна больш пасуе для сусьветных і “рэгіянальных” праблемаў. У любым выпадку, паказальна, што расейская тэматыка гучала ў прамове значна часьцей за беларускую. Як паказвае рэакцыя сацыяльных сетак, некаторых беларусаў гэта зачапіла.
Найлепшае, што магла паказаць і паказала Сьвятлана Алексіевіч у сваёй Нобэлеўскай лекцыі, гэта сябе такую, якая яна ёсьць, а не такую, якую нехта хацеў пабачыць.
Яна сапраўды савецкі чалавек, як і яе героі. Яна толькі перастала ці перастае быць «чырвоным чалавекам». Зь лекцыі мы так і не зразумелі, ці мае для яе сэнс незалежная краіна Беларусь, якую яна прадстаўляе.
Яна не разьвіталася з Расеяй, каб цалкам прыйсьці да Беларусі. Яна і не плянуе гэтага рабіць, бо «русская культура» яе стварыла, а Беларусь — толькі «мая зямля». …
Аляксандар Мілінкевіч: «Я вельмі шчасьлівы, што яна паднялася над дробнымі праблемамі і казала аб праблемах чалавецтва. Гэтай праблемай на нашай вялікай постсавецкай тэрыторыі зьяўляецца той камунізм, зь якім мы не разьвіталіся, той „чырвоны чалавек“, пра якога яна ўвесь час кажа. Здаецца, можна проста не гаварыць аб гэтым, забыцца... Не, гэта зацягвае нас назад, калі мы ня ведаем гэтай гісторыі, калі мы ня хочам яе аналізаваць, яна будзе паўтарацца і паўтарацца, і гэта вельмі сур’ёзны выклік для постсавецкага грамадзтва. І хаця ўсе постсавецкія рэспублікі розныя, гэтыя праблемы вельмі падобныя. Я лічу, што гэта погляд вельмі мудрага чалавека».
Мілінкевіч: Алексіевіч паднялася над дробнымі праблемамі і казала аб праблемах чалавецтва
Як Нобэлеўскую лекцыю Сьвятланы Алексіевіч глядзелі ў бары
Нобэлеўскую лекцыю Сьвятланы Алексіевічы глядзелі ў бары
Прагляд зладзіў бар «Хуліган».