Вакол мэмарыялу «Курапаты» зноў бушуюць жарсьці. Хто парушае закон падчас гэтага супрацьстаяньня? Якія маральна-палітычныя і сымбалічныя сэнсы адлюстроўвае канфлікт вакол Курапатаў? Ці зьмяняе палітычныя акцэнты напад прарасейскіх экстрэмістаў на абаронцаў мэмарыялу?
Удзельнікі: палітоляг Юрый Чавусаў і аглядальнік нашага радыё Валер Каліноўскі.
Хто парушае закон?
Валер Карбалевіч: «Месца ўшанаваньня ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяў, мэмарыял „Курапаты“ зноў стаў месцам грамадзка-палітычнага канфлікту. Ня першы раз. Грамадзкія актывісты пратэстуюць супраць будоўлі на ўскрайку мэмарыялу бізнэс-цэнтру. І генпадрадчык будаўніцтва, і ўлады, і абаронцы мэмарыялу спасылаюцца на закон. Цікава, што ў канфлікце задзейнічаны яшчэ адзін бок — жыхары суседніх дамоў, якія таксама супраць таго, каб каля іхняга жытла нешта будавалі. Хто зь іх мае рацыю?»
Юрый Чавусаў: «Грамадзкая і палітычная значнасьць гэтай падзеі вынікае з значнасьці самога народнага мэмарыялу, месца, дзе знаходзяцца парэшткі людзей, зьнішчаных у часы сталінскіх рэпрэсій.
Калі казаць пра прававы аспэкт гэтага канфлікту, то выглядае, што ўскрыліся прававыя парушэньні ўладаў пры разьмеркаваньні зямельных участкаў. У чэрвені 2013 году на аўкцыёне быў прададзены інвэстару кавалак зямлі, які паводле ўсіх дакумэнтаў знаходзіўся ў ахоўнай зоне. Пазьней, у 2014 годзе, межы ахоўнай зоны былі зьменшаныя, у тым ліку і ў зьвязку з тым „Бульбаш-холам“, які знаходзіцца па іншы бок курапацкага мэмарыялу. І вось тады гэты ўчастак, вакол якога цяпер канфлікт, быў выключаны з ахоўнай зоны.
Выглядае, што ўлады абралі пэўную тактыку працы з курапацкім мэмарыялам. Яна палягае ў тым, каб паступова, па кавалачку адкусваць ад ахоўнай зоны тэрыторыі для разьмеркаваньня сярод інвэстараў.
Мясцовыя жыхары таксама супраць таго, каб каля іхняга жытла нешта будавалі. Яны хацелі ў гэтым месцы пабудаваць паркінг для прыватнага аўтатранспарту. Ім улады гэтага не дазволілі.
Цяперашні пратэст грамадзкасьці супраць будоўлі мае значэньне ня толькі для гэтага канкрэтнага кавалка зямлі. Ён мае значэньне ў тым сэнсе, ці здолее грамадзкасьць спыніць прынятую ўладамі тактыку паступовага адкусваньня ад народнага мэмарыялу ўсё новых тэрыторый? Ці зможа грамадзтва мець кантроль за гэтым працэсам?
Дарэчы, улады не адмаўляюць сам факт існаваньня мэмарыялу Курапаты. Але яны бачаць яго ў выглядзе нейкага помніка, які стаіць недзе ў лесе ў атачэньні офісных будынкаў і інвэстыцыйных пляцовак, якія можна выгадна прадаваць бізнэсоўцам».
Валер Каліноўскі: «Мы можам канстатаваць, што аўкцыён 2013 году быў незаконны. Бо гэты ўчастак уваходзіў у ахоўную зону і ня мог прадавацца ў прынцыпе. А рашэньне Міністэрства культуры 2014 году — гэта пераробка дакумэнтаў пад вынікі аўкцыёну. Значыць, ёсьць зацікаўленасьць нейкіх людзей ва ўладзе, якія рухалі гэтую справу.
У прававой дзяржаве гэтая справа разглядалася б у судзе, быў бы пратэст пракурора, будаўніцтва было б спынена, вынікі аўкцыёну былі б скасаваныя. І не патрэбныя былі б гэтыя канфлікты на будаўнічай пляцоўцы, якія адбываюцца цяпер. Бо гэта распальвае варожасьць у грамадзтве. Але мы жывем не ў прававой дзяржаве. Тут законы і рашэньні падганяюцца пад палітычную волю.
З гледзішча палітычнай мэтазгоднасьці варта было б прыпыніць будаўніцтва і разабрацца з гэтай сытуацыяй, таму што няма згоды ў грамадзтве. Як гэта было зроблена ў канфлікце вакол Котаўкі. Нагадаю, там улады выдзелілі пляцоўку пад будоўлю касьцёла. Юрыдычна ўсё было бездакорна. Але людзі пачалі пратэставаць, і ўлады адыгралі сытуацыю назад, знайшлі новы ўчастак. Трэба, каб і тут зрабілі тое самае».
Чавусаў: «Гэты канфлікт ускрыў фактычна махінацыі пры прыняцьці пастановы Міністэрства культуры. Бо аўтар праекту зьмены ахоўных зонаў, індывідуальны прадпрымальнік, якому ўлады даручылі гэта рабіць, пакінуў гэты кавалак землі, вакол якога цяпер адбываецца канфлікт, у ахоўнай зоне. А міністэрства без усялякіх прававых падставаў зьменшыла ахоўную зону».
Каліноўскі: «І гэта падстава, каб завесьці крымінальную справу супраць чыноўнікаў, якія вінаватыя ў парушэньні закону».
Якія сымбалічныя сэнсы адлюстроўвае канфлікт вакол Курапатаў?
Карбалевіч: «Курапаты ў Беларусі — гэта ня проста месца пахаваньня ахвяраў таталітарызму. Гэта важны палітычны, маральны, нацыянальны, грамадзкі і шмат яшчэ які сымбаль. Любы канфлікт вакол яго адразу набывае нейкі нават экзыстэнцыйны сэнс. У чым асаблівасьці цяперашняга канфлікту?»
Каліноўскі: «У 2015 годзе падчас інтэрвію з Лукашэнкам я спытаў яго: вы былі за 20 зь нечым гадоў кіраваньня ў Курапатах? Ён адказаў: праяжджаў міма. Пакуль кіраўнік дзяржавы ня прыйдзе туды і не ўшануе тых ахвяраў, дагэтуль і ня будзе нармальнага стаўленьня чыноўнікаў да гэтага мэмарыялу.
Пакуль кіраўнік дзяржавы ня прыйдзе туды і не ўшануе тых ахвяраў, дагэтуль і ня будзе нармальнага стаўленьня чыноўнікаў да гэтага мэмарыялу
Думаю, і забудоўшчыкі, бізнэсоўцы, і ўлады разьлічваюць на тое, што грамадзтва стомленае, крызіс, таму ўсё пранясе, моцнага грамадзкага супраціву ня будзе».
Чавусаў: «Па пытаньні Курапатаў у беларускім грамадзтве дасягнуты кансэнсус. Значнасьць гэтага месца не аспрэчвае ніхто, ні ўлады, ні дэмакратычная грамадзкасьць. Гэта агульная спадчына. Бо ў Курапатах расстрэльвалі ўсіх, незалежна ад ідэалягічных перакананьняў. Як я ведаю, толькі прадстаўнікі праўладнай камуністычнай партыі аспрэчвалі каштоўнасьць, значнасьць і сымбалічнасьць гэтага мэмарыялу.
Аднак гэты кансэнсус фармальны. Сапраўды, вельмі важна тое, што сам Лукашэнка, як вы сказалі, „праяжджаў міма“. Хоць Курапаты наведваюць шмат якія замежныя дэлегацыі, прэзыдэнт ЗША Клінтан там быў.
Магчыма, Лукашэнка наведае Курапаты тады, калі яны зьменшацца да невялічкага лапіка зямлі, дзе будзе ўсталяваны нейкі афіцыйны знак. Цяпер для ўладаў мэркантыльны падыход засланяе сымбалічную значнасьць гэтага месца.
Добра, што ёсьць рашэньне Менгарвыканкаму спыніць будаўніцтва і правесьці праверку. То бок пратэсты ўжо далі першы плён. Але я баюся, што ўжо праводзяцца новыя аўкцыёны адносна зямлі па той бок Менскай кальцавой дарогі. Хочацца спадзявацца, што гэтыя пратэсты прыпыняць гэтую незаконную практыку».
Што азначае напад прарасейскіх экстрэмістаў на абаронцаў мэмарыялу?
Карбалевіч: «Напад на абаронцаў мэмарыялу хуліганаў, якія выкрыквалі прарасейскія лёзунгі, надае канфлікту новы сэнс. Гэта ўжо абарона мэмарыялу, сьвятыні ад занадта прагматычных бізнэсоўцаў, гэта ўжо абарона Беларусі ад „русского мира“. Ягоныя прыхільнікі актывізаваліся ў Беларусі самым апошнім часам. То нейкая акцыя на плошчы Незалежнасьці, то пэрформанс у „Прэзыдэнт-гатэлі“, то вось у Курапатах. І ўсё пры маўчаньні ўладаў. Як вы гэта пракамэнтуеце?»
Каліноўскі: «Мне гэта нагадвае падзеі Эўрамайдану ва Ўкраіне. Там так званыя „цітушкі“ выкарыстоўваліся ўладамі для барацьбы з пратэстоўцамі, праціўнікаў улады зьбівалі і нават забівалі.
Нападнікі былі добра арганізаваныя. Іх нехта выкарыстаў. Вельмі падазрона, што ў гэта час там якраз не аказалася міліцыі ці КДБ, якія за ўсім сочаць. Хто іх выкарыстаў, забудоўшчык ці ўлады? Цяжка сказаць. Яны крычалі „Слава России“. Магчыма, яны прадстаўляюць філіял расейскай нэанацысцкай арганізацыі».
Чавусаў: «Лічу надзвычай малаверагоднай вэрсію, што да гэтай правакацыі мае дачыненьне забудоўшчык ці таемныя прарасейскія групоўкі. Тое, што якраз перад нападам сышла міліцыя, дае падставу меркаваць, што гэта беларускія сілавыя структуры выкарыстоўваюць такіх „цітушак“. Ня так важна, ці гэта сапраўды прарасейскія экстрэмісты, ці пераапранутыя супрацоўнікі нейкіх органаў. Важна тое, што яны выкарыстоўваюцца для рашэньня праблем, якія афіцыйна такім чынам вырашаць нязручна. Гэта нагадвае „эскадроны сьмерці“, якія ў свой час выкрадалі беларускіх апазыцыйных палітыкаў. І вельмі верагодна, што такія дзеяньні сілавых структураў не кантралююцца з боку палітычнага кіраўніцтва».
