«Свабода слова і свабода алоўка павінны пераважаць над іншымі меркаваньнямі», — Аляксей Кароль, заснавальнік газэты «Згода», закрытай беларускімі ўладамі за перадрук дацкіх карыкатур на Мухамэда, распавядае, што такое «свабода слова» па-беларуску і чаму на вуліцах Менску не пратэстуюць супраць закрыцьця газэт.
Пры нападзе на рэдакцыю францускага сатырычнага часопіса Charlie Hebdo («Шарлі́ Эбдо») загінулі 12 чалавек. Напад зьвязваюць з публікацыяй карыкатур на тэмы ісламу. Гісторыя беларускіх СМІ мае свой прыклад, калі «антыісламскія» карыкатуры сталі падставай для разгрому выданьня.
Незалежную газэту «Згода» афіцыйна закрылі ў сярэдзіне 2006 году, скарыстаўшыся тым, што рэдакцыя перадрукавала карыкатуры з дацкага выданьня Jullands-Posten. Выпускаючы рэдактар газэты Аляксандар Зьдзьвіжкоў быў асуджаны на тры гады зьняволеньня ў калёніі ўзмоцненага рэжыму за «распальваньне нацыянальнай і рэлігійнай варожасьці». Пазьней прысуд замянілі на тры месяцы зьняволеньня, спаслаўшыся на ўзрост маці журналіста.
Выйшаўшы з турмы ў 2008-м, Зьдзьвіжкоў абвясьціў, што хоча зьехаць зь Беларусі. З таго часу ён не падтрымлівае кантактаў са сваімі былымі калегамі, і даведацца, дзе і як ён цяпер жыве, пакуль не ўдалося.
Цяперашні рэдактар газэты «Новы час» і колішні заснавальнік газэты «Згода» Аляксей Кароль лічыць, што нельга праводзіць паралелі паміж выпадкамі перасьледу рэдакцыяў за друк крытычных да ісламу карыкатур:
— Наш разгром на той час адбыўся не з-за перадруку карыкатур, а з-за тых канкрэтных палітычных падзеяў і той сытуацыі, якая была напярэдадні выбараў. Перадрук карыкатур быў толькі падставай.
Калі праз пэўны час Зьдзьвіжкоў вярнуўся сюды і яго судзілі, адзін з ініцыятараў нашага перасьледу, адзін з муфціяў папрасіў прабачэньня і сказаў, што яму проста паклалі на стол той ліст, які ён быццам бы накіраваў для праверкі.
Гэта чыста тэрарыстычны акт, які нясе ў сабе пагрозу для самога ісламу
І яшчэ адна прычына: у выпадку з «дацкімі карыкатурамі» мы мелі справу зь незадаволенасьцю шараговых вернікаў, якія палічылі гэта абразай іхніх пачуцьцяў.
Цяпер гэта чыста тэрарыстычны акт, які нясе ў сабе пагрозу для самога ісламу. Пагрозу ўспрыняцьця яго неісламскім насельніцтвам як агульнай пагрозы міру і спакою. Думаю, што рэакцыя ў ісламскім сьвеце будзе таксама адмоўная.
— Досыць упэўнена гучаць меркаваньні пра тое, што журналісты Charlie Hebdo самі справакавалі напад і ня мелі права рабіць аб’ектам сатыры рэлігійныя тэмы. Як журналісту вырашаць гэтую дылему?
— Такі выбар паўстае перад усімі, і асабліва ў нашых умовах, калі няма свабоды слова ў тым разуменьні, якое прынятае ў цывілізаваным сьвеце. Вядома, маё стаўленьне да гэтага такое: «патрабуем свабоды слова», «няма забароненых тэмаў для крытыкі».
Але гэта не выключае асьцярожных адносін самога мастака да тых, хто робіцца аб’ектам ягоных карыкатур. Тут працуюць даўно сфармуляваныя прынцыпы: нічога асабістага, ніякіх абразаў асобы і пачуцьцяў.
Але калі ідзе размова пра рэлігію і цэрквы, пра арганізацыі, то тут павінны працаваць палітычныя крытэры. І крытэры свабоды слова і свабоды алоўка павінны пераважаць над меркаваньнямі іншага кшталту.
— Таксама часта даводзіцца чуць захапленьне салідарнасьцю і францускіх выданьняў і міжнародных, якую яны выказалі ў трагедыі Charlie Hebdo, а таксама ўчынкамі дзясяткаў тысяч французаў, якія выйшлі на вуліцы сваіх гарадоў, каб заявіць: «Мы не баімся». Адначасна гучыць і жаль, што ў Беларусі гэтага не адбываецца. Чаму?
— Прычыны вядомыя. У Беларусі на працягу 20 год ідуць абмежаваньні, перасьлед і рэпрэсіі. І ўсе мы жывем на тым падмурку, які быў закладзены гадамі таталітарнага савецкага рэжыму. І гэта нельга скідаць з рахунку. Такое сыходзіць праз гады паўнавартаснай свабоды, а ў Беларусі гэтага не было.
Гэтая асьцярожнасьць і адстароненасьць культывуецца кожным чалавекам. «Лепш на гэта не зьвяртаць увагі — так спакайней». Спрацоўвае эгаізм самазахаваньня, які, на мой погляд, нельга асуджаць. Рыса самазахаваньня ўласьцівая ўсяму жывому.
У нашым грамадзтве няма традыцыі пратэстаў. На Захадзе пратэст — гэта пратэст свабоднага сьвету, які ня можа ўспрыняць, што ёсьць пэўныя забароны ад улады, якія нельга пераступаць, супраць якіх нельга пратэставаць. Гэта рэакцыя свабоднага грамадзтва. У Беларусі рэакцыя грамадзтва — зацуглянага яшчэ ў таталітарныя рамкі.
