Удзельнікі: каардынатар кампаніі “За свабоднае разьвіцьцё прадпрымальніцтва” па гораду Менску Аляксандар Таўстыка і актывіст прадпрымальніцкага руху Леў Марголін з Барысава.
У чым прычыны радыкалізацыі пратэсту?
Валер Карбалевіч: “Падзеі 10 студзеня ў Менску сталі кульмінацыяй акцыяў пратэсту прыватных прадпрымальнікаў (ПП). Пратэст набыў даволі радыкальны характар, людзі выйшлі на вуліцу ў літаральным сэнсе і перакрылі рух на галоўным праспэкце сталіцы. Гэта самая гучная акцыя ПП за ўсе гады прадпрымальніцкага руху.
Здаецца, гэты выбух стаў нечаканым і для ўладаў, і для саміх ПП. Дасюль пратэсты насілі не такі арганізаваны характар, мітынгі былі нешматлікія, існаваў раскол, рознагалосьсі паміж рознымі прадпрымальніцкімі арганізацыямі. Што ж здарылася цяпер? У чым прычыны выбуху, які адбыўся 10 студзеня?”
Аляксандар ТаўстыкаМы ўбачылі шмат новых прадпрымальнікаў, якія раней у акцыях ня бралі ўдзелу. Думаю, ім хапіла адрэналіну і яны гатовыя ўдзельнічаць у новых акцыях”.
Леў Марголін: “Для мяне таксама гэты выбух ня стаў нечаканым. У канцы мінулага году ў сваіх артыкулах я пісаў, што пасьля Новага году сытуацыя кардынальна зьменіцца.
Бо дасюль шмат у каго былі спадзяваньні, што ўлады адменяць пункт 1.1 указу № 760. Іншыя думалі, што калі ўказ і не адменяць, то ён застанецца на паперы, ніхто ня будзе сачыць за яго выкананьнем.
Але першыя дні пасьля Новага году паказалі, што такія спадзяваньні былі дарэмнымі. Ужо 3 студзеня на рынках пачаліся праверкі: высьвятлялі, ці працуюць у ПП найманыя работнікі.
Таму перад ПП паўстала праблема выжываньня, пытаньне жыцьця і сьмерці. Пратэсты прадпрымальнікаў – гэта ня вынік падбухторваньня лідэраў, як думаюць, мусіць, улады”.
Як ацаніць дзеяньні ўладаў?
Карбалевіч: “Падаецца, учарашнія падзеі выклікалі пэўную разгубленасьць і таму зьнешнюю нелягічнасьць дзеяньняў уладаў. Напачатку прадстаўнікоў ПП запрашаюць на перамовы ў адміністрацыю прэзыдэнта. Сэнс гэтага кроку відавочны: зьбіць накал пратэсту, супакоіць людзей на плошчы. Здавалася б, лягічна было проста паабяцаць Анатолю Шумчанку і ягоным калегам, якія вялі перамовы, ва ўсім разабрацца, вярнуцца да прэзыдэнцкага ўказу № 760, падкарэктаваць яго. Магчыма, гэта задаволіла б людзей на плошчы і яны спакойна разышліся б. Але адміністрацыя прэзыдэнта заняла жорсткую пазыцыю: маўляў, ніякіх саступак ня будзе. Тады навошта было запрашаць дэлегацыю на перамовы?
Зь іншага боку, калі ўжо ўлады ўзялі курс на жорсткую лінію, то чаму міліцэйскі спэцназ ня выцесьніў людзей з праезнай часткі праспэкту Незалежнасьці, як робіцца падчас акцыяў апазыцыі?
Але гэтым разам міліцыя не чапала маніфэстантаў. Фактычна, яна спакойна дазволіла — надзвычайная справа — перакрыць рух на галоўным праспэкце сталіцы. “Хапун” пачаўся толькі па заканчэньні акцыі. Ці ёсьць нейкая лёгіка ў дзеяньнях уладаў?”
Таўстыка: “Сапраўды, дзеяньні ўладаў былі незразумелыя. Навошта было запрашаць дэлегацыю ПП у адміністрацыю прэзыдэнта, калі яе прадстаўніца Іна Мядзьведзева нічога не магла прапанаваць?”
А спэцназ і спэцыяльныя сродкі не скарысталі таму, што Беларусь – усё ж эўрапейская краіна. Улады пасылаюць сыгнал Эўропе, што вось у нас адбываюцца акцыі пратэсту, а мы ня будзем ужываць сілу супраць сваіх грамадзян.
Акрамя таго, улады ўпершыню ўбачылі, што перад імі не “адмарозкі” і п’яніцы, а эліта грамадзтва. І ўжыўшы сілу, можна атрымаць у адказ.
Хоць мы разумеем, што ўлада таксама будзе рыхтавацца да наступных акцыяў, і тады ўжо скарыстае сілу”.
Леў МарголінДумаю, што ўнутраная лёгіка ў паводзінах улады была. Нічога канкрэтнага ўлады прапанаваць не маглі, бо рубікон пяройдзены. Каб саступіць, трэба, каб нейкі важны чыноўнік пайшоў да Лукашэнкі і сказаў, што ўсё, што рабілі ўлады цэлы год, было няправільным, а трэба было рабіць нешта іншае.
А не скарысталі сілу таму, што не хацелі сварыцца з асноўнай масай прадпрымальнікаў. Улады ўсё яшчэ спадзяюцца дамовіцца з ПП, прымусіць іх перайсьці ў прыватныя ўнітарныя прадпрыемствы. Дзеля гэтага падоўжана дзеяньне ўказу № 302”.
Як далей можа разьвівацца канфлікт?
Карбалевіч: “Што будзе далей? Пратэстны рух ПП будзе нарастаць? Ці наадварот, сутыкнуўшыся зь бясплённасьцю пратэстаў, рух пойдзе на спад?
І другі аспэкт. Як павядуць сябе ўлады? Будуць толькі рэпрэсіі ці будуць і саступкі? Тут дарэчы ўзгадаць падзеі 2005 году. Тады пасьля вялікага мітынгу на Кастрычніцкай плошчы Лукашэнка пачакаў некалькі дзён, а потым паехаў на адзін з рынкаў, сустрэўся з ПП і пайшоў на саступкі, адмяніў уведзены раней падатак на даданую вартасьць. Наколькі верагодны падобны сцэнар цяпер?”
Таўстыка: “Дзеяньні ўладаў у 2005 годзе былі пэўнай рэпэтыцыяй перад прыняцьцем указаў №№ 760 і 302. Чынавенства імкнецца вызваліць прастору для буйнога бізнэсу, да якога мае шчыльны інтарэс.
Цяпер пра пэрспэктывы прадпрымальніцкага пратэсту. Першая хваля моцнага пратэсту была 10 сьнежня мінулага году. Учора, 10 студзеня, — другая хваля, мацнейшая. Вось такая тэндэнцыя.
ПП, можа, і ня вераць, што ўлады саступяць. Але людзі пачынаюць верыць у сілу свайго аб’яднаньня для змаганьня за свае правы, чалавечую годнасьць.
Спадзяюся, што да 21 студзеня мы зможам лепш падрыхтавацца, давесьці інфармацыю да большай колькасьці людзей і правесьці яшчэ буйнейшую акцыю. Таму, можа, мы атрымаем станоўчы адказ уладаў пасьля 21 студзеня альбо перад гэтай датай”.
Марголін: “Для ПП нічога не застаецца, толькі альбо дамагчыся адмены пункта 1.1 указу № 760, альбо памерці. А для ўладаў лепш было б пайсьці на саступкі, бо ў іншым выпадку да ПП могуць далучыцца іншыя слаі насельніцтва.
27 сьнежня я ўдзельнічаў у перамовах дэлегацыі ПП з чыноўнікамі ўраду і дэпутатамі Палаты прадстаўнікоў. Мы прапанавалі абвясьціць мараторый на выкананьне пункту 1.1 указу № 760, а потым сесьці разам і ўзважыць усе плюсы і мінусы гэтага ўказу.
Галоўнае пытаньне, якое падымаюць ўлады ў гэтым пляне, – гэта неабходнасьць роўных умоваў для ПП і юрыдычных асобаў. Але для яго вырашэньня ёсьць шмат іншых мэтадаў, а ня толькі забарона ПП мець найманых работнікаў”.
Таўстыка: “Ёсьць частка ПП, якія лічаць, што пераход у прыватныя ўнітарныя прадпрыемствы іх выратуе. Я прапаную ім зьвярнуцца да вопытных бухгальтараў. І тыя раскажуць, што першая ж квартальная праверка прывядзе іх да дрэнных наступстваў”.
Марголін: “Думаю, нават значна раней. Ужо 20 лютага, калі кіраўнікі новых прыватных унітарных прадпрыемстваў панясуць свае дакумэнты ў падатковыя органы, яны шмат што зразумеюць”.
Псыхалягічны чыньнік
Карбалевіч: “Сп. Марголін, вось вы ўдзельнічалі ў перамовах з прадстаўнікамі ўладаў. Ці не падаецца вам, што галоўнае пытаньне гэтага канфлікту — ужо не палітычныя ці эканамічныя праблемы, а псыхалягічныя чыньнікі? Улады, можа, гатовыя былі б і саступіць, але як гэта зрабіць, захаваўшы твар?”
Марголін: “Думаю, так яно і ёсьць. Цэлы год чыноўнікі даводзілі, што ўказ № 760 — на карысьць ПП. Апатэозам гэтага працэсу быў выступ Лукашэнкі 30 сьнежня.
І цяпер, каб указ адмяніць, трэба адправіць некага ў адстаўку. Можна, праўда, зрабіць выгляд, што так усё і было заплянавана. Нібыта тыя, хто мог перайсьці ў статус прыватнага ўнітарнага прадпрыемства, перайшоў, а тым, хто ня змог, зробім паслабленьні”.
