Былы сакратар яшчэ савецкага гаркаму, былы міністар замежных справаў, былы старшыня міжнароднай камісіі былога Вярхоўнага Савету, былы амбасадар Пятро Краўчанка з палітычнай сцэны сыходзіць не зьбіраецца. Паводзячы сябе даволі асьцярожна, ён тым ня менш вядзе сваю палітычную гульню і прэтэндуе на ролю агульнанацыянальнага палітычнага лідэра. Розгалас у грамадзтве выклікаў яго артыкул “А ці будзем мы жыць”, апублікаваны на мінулым тыдні ў газэце “Народная Воля”.
(Міхась Скобла: ) “Пятро Кузьміч, у сваім артыкуле вы цьвердзіце, што сучасная Рэспубліка Беларусь — гэта квазі-дзяржава. “Квазі” з лацінскай мовы перакладаецца як “нібыта”. Такім чынам, паводле вас, Беларусь — несапраўдная дзяржава. Але ж усе атрыбуты дзяржаўнасьці ў нас у наяўнасьці. Дык чаму квазі-дзяржава?”
(Пятро Краўчанка: ) “У нас дзяржавы няма. Тое, што збудаваў за апошняе дзесяцігодзьдзе Аляксандар Лукашэнка, зьяўляецца дзяржавай-прывідам. Дзяржава складваецца не за адно дзесяцігодзьдзе, гэта складаны працэс. Гэта, калі хочаце, палітычная мэталюргія. Дзяржава, як і нацыя, павінна высьпець. Ня можа быць дзяржавы бяз нацыі. У той жа час і нацыі няма безь дзяржавы. Таму мы сёньня бачым толькі зьнешнія прыкметы беларускай дзяржавы. Праўда, у тым сэнсе, як дзяржаву разумелі францускія каралі, прыкладам той самы Людовік XVI Сонейка, то канечне, дзяржава ў нас ёсьць. Лукашэнка, як і Людовік, мог бы сёньня заявіць: “Дзяржава — гэта я”.
І ўся дзейнасьць Лукашэнкі скіраваная не на тое, каб склалася, высьпела беларуская нацыя, каб была сфармаваная нацыянальная ідэалёгія, каб узьніклі ўсе адпаведныя атрыбуты нацыянальнай дзяржавы: нацыянальны сьцяг, нацыянальны гістарычны гімн, канстытуцыя, якая адпавядае высокім міжнародным стандартам. Каб узьнікла цывілізаванае грамадзтва з пэўнай гульнёй палітычных сілаў, з канкурэнцыяй, з разьвіцьцём дэмакратыі, зь легальнай апазыцыяй, дзе ідзе разумнае палітычнае спаборніцтва, але дзе няма варажнечы. Вось у гэтым сэнсе дзяржава ў нас не сфармаваная. Сёньня ў Эўропе ідзе хуткі працэс глябалізацыі, і ён уяўляе для нас значную небясьпеку. Гісторыя рубам ставіць пытаньне: ці пасьпеем мы сфармавацца як нацыя, каб потым уліцца ў агульныя працэсы ўнівэрсалізацыі і глябалізацыі. Пытаньне ў тым, што ідзе хутчэй, ці згаданыя працэсы, ці працэс высьпяваньня беларускай нацыі. Я думаю, што ў нас яшчэ ёсьць адно-два дзесяцігодзьдзі, каб пасьпець. Але гэта магчыма толькі пры зьмене існай улады ў Беларусі”.
(Скобла: ) “Вы, як і некаторыя беларускія інтэлектуалы, гаворыце пра “нашэсьце”. Гэтак і адна вядомая кніга называецца. Неяк сам па сабе прыгадваецца славуты верш Канстанцінаса Кавафіса “Нашэсьце барбараў”. Але ж нас ніхто не захапіў, не акупаваў, дык пры чым тут нашэсьце?”
(Краўчанка: ) “Не магу з вамі пагадзіцца, таму што панятак “нашэсьце” я выкарыстоўваю ў мэтафарычным сэнсе. Гаворка ідзе пра духоўнае нашэсьце, пра духоўны гвалт над людзьмі. Людзі ў нас ня могуць праявіць сваёй беларускасьці, ня могуць у многіх сфэрах карыстацца нацыянальнай мовай. І самае галоўнае, што гэты рэжым усёй сваёй дзейнасьцю прыводзіць да абмежаваньня жыцьця чалавека. Ён працуе, як Молах — толькі на сябе. Тэндэнцыі апошніх адзінаццаці гадоў сьведчаць пра тое, што ў Беларусі ідзе нябачная вайна супраць свайго народу, у выніку якой нашая нацыя можа зьнікнуць.
Я невыпадкова ўжываю мэтафарычную назву — “адзінаццацігадовая вайна”. Так, яна ідзе незалежна ад сьвядомасьці тых правадыроў, якія яе вядуць. Разумеюць яны гэта ці не? Хутчэй за ўсё, яны проста не разумеюць. А яны яе разьвязалі — вайну, скіраваную супраць беларускасьці, супраць нашых дзяржаўных каранёў, вайну, у выніку якой беларусы могуць зьнікнуць як нацыя. І гэта ў беларускай гісторыі будзе самай вялікай трагедыяй. І людзі, якія гэта разумеюць, павінны біць ва ўсе званы. Можна па-рознаму ставіцца да экс-прэм’ера Ўкраіны Юліі Цімашэнкі. Але калі яна прыйшла да ўлады, то адразу падпісала распараджэньне, якім дзяржаўная выплата маці пры нараджэньні дзіцяці павялічылася ў 11,2 разу і склала 1500 даляраў. Вось як дзяржава стымулюе сваю будучыню, свой чалавечы патэнцыял, які ёсьць асноўным багацьцем нацыі”.
(Скобла: ) “Вядомы ангельскі палітоляг Пітэр Экерман напісаў цэлую кнігу, у якой падсумаваў досьвед адхіленьня ад улады аўтарытарных рэжымаў у 67 краінах за апошнія 30 гадоў. Экерман вызначае пяць неабходных умоваў дзеля гэтага: згуртаваньне апазыцыі вакол адзінай мэты, наяўнасьць стратэгіі негвалтоўных дзеяньняў, нэўтралізацыя сілавых структураў, навязаньне кантактаў з замежнымі СМІ, пазбаўленьне грамадзтва страху. Якіх з гэтых умоваў можна дасягнуць у Беларусі?”
(Краўчанка: ) “Зь пералічанага самае галоўнае — пераадоленьне страху. Таго сталінскага страху і жаху, які ў беларусаў знаходзіцца на генэтычным узроўні. І галоўны кірунак дзейнасьці ў гэтым кірунку — гэта стварэньне дэмакратычнага тэлебачаньня. Я год свайго жыцьця патраціў на тое, каб ня толькі я асабіста як палітык, але й мае калегі, якія стаяць на дэмакратычных пазыцыях, атрымалі тэлевізійную трыбуну. Без свайго тэлебачаньня мы нічога ня зробім. На вялікі жаль, у Эўразьвязе мы не знайшлі адпаведнай падтрымкі. У тым Эўразьвязе, які мае бюджэт 4 мільярды эўра, і ў яго штогод застаюцца нявыкарыстанымі і пераходзяць на другі год 400 мільёнаў! Эўрапейская бюракратыя, якая выкарыстоўвае велізарныя сродкі на любыя мэты, не знайшла некалькі дзясяткаў мільёнаў, каб стварыць адпаведныя дэмакратычныя каналы ўплыву на Беларусь. Я прапаноўваў у якасьці сталіцы тэлевяшчаньня нашу духоўную сталіцу — Вільню. Спрыяньне нашых літоўскіх сяброў было”.
(Скобла: ) “Вы пра пераадоленьне страху... Я ня бачу палітыка, які б знайшоў агульную мову з тым жа Паўлічэнкам ці Навумавым — кіраўнікамі сілавых структураў”.
(Краўчанка: ) “Празь нейкі час, я ў гэта веру, на нашых плошчах будзе стаяць не 500 чалавек і не 2 тысячы, а 25 тысяч — 50 тысяч. І вось тады ці Краўчанку ці другому палітычнаму дзеячу ня будзе складана правесьці перамовы зь сілавымі структурамі. Яны будуць з народам, калі яны ўбачаць, што народ супраць рэжыму. Гэта справа палітычнай тэхналёгіі, ня больш за тое”.
(Скобла: ) “Нядаўна мне давялося быць у Польшчы на міжнароднай літаратурнай сустрэчы “Пабочча”. Там я і прачытаў адрасаваны беларусам ліст падтрымкі, падпісаны найвядомейшымі ў Польшчы людзьмі, сярод якіх кінарэжысэр Анджэй Вайда, ваш калега, экс-міністар замежных справаў Польшчы Ўладзіслаў Барташэўскі. Як вы лічыце, замежная Эўропа нас разумее?”
(Краўчанка: ) “На жаль, пакуль што палітычная Эўропа нас не разумее. Пра гэта сьведчаць дзеяньні эўрапейскай бюракратыі. 120 мільёнаў эўра за дзесяць гадоў патрачаныя на гэтак званыя дэмакратычныя інстытуцыі ў Беларусі. 120 мільёнаў, як пыл, аселі ў Беларусі, прайшлі праз рукі пэўных людзей, і хто сёньня бачыў гэтыя грошы? Якія мы бачым вынікі па стварэньні дэмакратыі? Я, выступаючы за мяжой, неаднаразова крытыкаваў эўрапейскую бюракратыю за гэта. Таму што менавіта мне даводзілася быць ля пачаткаў многіх эўрапейскіх праграмаў у Беларусі, той жа праграмы TAСIS, многія дакумэнты я падпісваў як міністар замежных справаў.
Сёньня эўрапейская бюракратыя не разумее, што яшчэ дзесяць-дваццаць гадоў можна ствараць дэмакратычныя інстытуцыі ва ўмовах таталітарнага рэжыму. І тут узьнікае пытаньне: што зьяўляецца першасным, а што другасным? Ці трэба спачатку памяняць правілы гульні, зьмяніць палітычную сытуацыю, і тады аўтаматычна будзе высьпяваць дэмакратычнае грамадзтва, ці выкідаць велізарныя грошы эўрапейскіх падаткаплатнікаў на стварэньне неэфэктыўных структураў. Сёньня ў многіх краінах, што зьяўляюцца нашымі суседкамі, склаліся палітычныя кланы, якія асядлалі фінансавыя патокі, якія ўступаюць часам у адпаведныя адносіны з прадстаўнікамі нашай апазыцыі. І для іх галоўнае — ня зьмена палітычнай сытуацыі ў Беларусі, а сам працэс. Яны гатовыя яшчэ дзесяцігодзьдзямі цярпець рэжым Лукашэнкі. Таму што за гэтым стаіць іх асабістая зацікаўленасьць. І вы разумееце — якая”.
(Скобла: ) “Неўзабаве мае адбыцца Кангрэс дэмакратычных сілаў. Чакаецца, што на ім будзе абраны адзіны кандыдат на прэзыдэнцкія выбары. Памятаецца, гады тры таму журналісты называлі вас магчымым нацыянальным лідэрам. Ці не зьбіраецеся прапанаваць сябе Кангрэсу ў гэтай якасьці?”
(Краўчанка: ) “Нацыянальныя лідэры не прапануюць сябе самі, яны зьяўляюцца ў працэсе палітычнай барацьбы. І сёньня сытуацыя ў Беларусі такая, што працэс пошуку такога лідэра будзе праходзіць вельмі складана. На Кангрэсе будзе вызначаны гэтак званы адзіны кандыдат. Але трэба прызнаць, што гэта будзе кандыдат толькі ад пэўнай часткі беларускага грамадзтва. А гаворку трэба весьці пра агульнанацыянальнага кандыдата. Хто ім будзе, Краўчанка, Вайтовіч ці яшчэ нехта, выявіцца ў працэсе. Адказ на гэтае пытаньне дасьць само жыцьцё, палітычная барацьба. Я да гэтай барацьбы гатовы.
Я прэтэндую на тое, каб стаць агульнанацыянальным лідэрам — у працэсе, магчыма, на працягу не аднаго, а двух-трох-пяці гадоў. І гаворачы пра тое, што я гатовы да палітычнай барацьбы, я яшчэ не сказаў, што буду браць удзел у кампаніі 2006 году. Гэта будзе вырашацца пры адпаведных палітычных умовах. Сёньня сытуацыя настолькі складаная… Я з павагай стаўлюся да нашай апазыцыі, але разумею яе абмежаваныя магчымасьці. Усё будзе вельмі ўзважана. Я буду паступова пераўтварацца ў сур’ёзны, стабільны палітычны фактар незалежна ад вынікаў кампаніі 2006 году. Гэта зусім іншая стратэгія. Я ня той Сусанін, які будзе вадзіць пэўную колькасьць людзей па балотах. Для мяне палітычная барацьба ня ёсьць самамэтай, ня ёсьць працэсам заробку грошай. Для мяне барацьба мае сэнс тады, калі яна скіраваная на канчатковую перамогу. Прыйдзе час, калі я вызначуся й скажу: так, я дакладна бяру ўдзел у кампаніі 2006 году. Але пакуль час гэты яшчэ не прысьпеў. Ёсьць яшчэ адпаведны запас часу”.
(Скобла: ) “Многія ведаюць вас як заўзятага кніжніка, зьбіральніка рэдкіх выданьняў. Той, хто бачыў ваш кнігазбор, лічыць яго адным зь лепшых у краіне. І раптам вы кажаце, што новая Нацыянальная бібліятэка — непатрэбная ў Беларусі піраміда Хэопса, што грошы, затрачаныя на яе збудаваньне, трэ было аддаць дзецям. Пагадзіцеся, гэта папулізм”.
(Краўчанка: ) “Гэта не папулізм, а абсалютная праўда жыцьця. Мы не такая багатая нацыя, каб выкідваць 100 мільёнаў даляраў на адзін будынак. Лукашэнку ў свой час сказалі, што той чалавек, які пабудуе бібліятэку, аўтаматычна ад ЮНЭСКА атрымае адпаведны статус. І не беларукія ўлады, а ЮНЭСКА прысвоіць гэтай бібліятэцы імя стваральніка. Падобнае было ў Францыі, калі ў цэнтры Парыжу паўстала новая супэрсучасная бібліятэка, і ёй было нададзена імя прэзыдэнта Пампіду. І вось падхалімы ўбілі гэта ў галаву Лукашэнку”.
(Скобла: ) “Новая бібліятэка будзе насіць імя Лукашэнкі?”
(Краўчанка: ) “Так, у нас будзе Нацыянальная бібліятэка імя Лукашэнкі. І Лукашэнка будзе лоўка прыкрывацца адпаведнымі рашэньнямі ЮНЭСКА. Такім чынам усё скіраванае толькі на тое, каб задаволіць асабістыя амбіцыі. І Лукашэнка рыхтуецца да таго, каб у новай бібліятэцы зь вялікім размахам, з помпай сустрэць Пуціна, Назарбаева, Карымава і другіх кіраўнікоў краінаў СНД — на травеньскім саміце. Я пра гэта добра ведаю, у адпаведных структурах ужо пішацца сцэнар. Саміт-2006 будзе праходзіць менавіта ў бібліятэцы.
Лукашэнка проста хоча ўцерці нос Пуціну, ён хоча паказаць, што Назарбаеў зь яго шыкоўнымі праектамі ў Астане — гэта дробязь у параўнаньні зь ім. Лукашэнка вельмі зацікаўлены ў такіх гігантаманцкіх праектах. А я лічу, што гэта проста звышэгаістычна — дзеля задавальненьня асабістага “я” выкідаць 100 мільёнаў даляраў з кішэняў нашых людзей. Я вельмі паважаю людзей інтэлектуальнай працы, я з шаснаццаці гадоў улюбёны ў кнігу. Але на месцы Лукашэнкі я зрабіў бы іначай. Было б выдзелена прыкладна 5—7 мільёнаў даляраў для рэканструкцыі старога будынку бібліятэкі і пара мільёнаў, каб прыбудаваць да яе некалькі новых памяшканьняў. Кнігі трэба ратаваць, але не такімі папулісцкімі крокамі”.
(Скобла: ) “У мінулым месяцы ў Зэльве мы з вамі былі сьведкамі ганебных паводзінаў мясцовых уладаў. Калі дзясяткі людзей, у тым ліку прадстаўнікі дыпкорпусу, прыехалі ўшанаваць памяць Ларысы Геніюш і вымушаныя былі мокнуць пад дажджом, паколькі ўсе памяшканьні ў Зэльве раптоўна зрабіліся недаступнымі. Чаму сёньняшняя ўлада, у якой сіла, баіцца паэткі, якая памерла дваццаць два гады таму?”
(Краўчанка: ) “Гэта праява слабасьці ўлады. Калі ўлада не адчувае сябе моцнай у гістарычнай пэрспэктыве, яна заўсёды прыбягае да рэпрэсіяў. Рэпрэсіі — заўсёды праява непаўнацэннасьці. Жыцьцё і дзейнасьць Ларысы Геніюш непрымальныя для тых, хто сёньня кіруе ў Беларусі. А сёньня ў нашай краіне пры ўладзе нашчадкі Цанавы, і гэтыя нашчадкі ніколі ня зьмірацца з тым, што Ларыса Геніюш вярнулася на радзіму назаўсёды. Яны вельмі хацелі б выкрасьліць яе імя з гісторыі, але я перакананы, што ў іх нічога не атрымаецца. Як толькі зьменіцца палітычная сытуацыя ў Беларусі, тыя ж самыя міліцыянты, якія ў Зэльве хапалі на могілках людзей, будуць біць сябе ў грудзі і гаварыць, што яны заўсёды былі з намі, з дэмакратамі.
У пэўным сэнсе слоганам маёй палітычнай кампаніі зьяўляюцца словы нашага выдатнага паэта Максіма Лужаніна: “Каб ня Ўсходняй, не Заходняй — ты была сама сабой!”. Гэта азначае, што Беларусь павінна вызначыцца са замежнапалітычнымі арыенцірамі, займець свае ўласныя інтарэсы, стаць цэласнай, скансалідаванай дзяржавай, якая ўяўляе сабой адзінае нацыянальнае цела, якое ні нашы суседзі, ні іншыя нашы сябры-ворагі не змаглі б падзяліць па жывым, як тое неаднойчы здаралася ў гісторыі”.
(Міхась Скобла: ) “Пятро Кузьміч, у сваім артыкуле вы цьвердзіце, што сучасная Рэспубліка Беларусь — гэта квазі-дзяржава. “Квазі” з лацінскай мовы перакладаецца як “нібыта”. Такім чынам, паводле вас, Беларусь — несапраўдная дзяржава. Але ж усе атрыбуты дзяржаўнасьці ў нас у наяўнасьці. Дык чаму квазі-дзяржава?”
(Пятро Краўчанка: ) “У нас дзяржавы няма. Тое, што збудаваў за апошняе дзесяцігодзьдзе Аляксандар Лукашэнка, зьяўляецца дзяржавай-прывідам. Дзяржава складваецца не за адно дзесяцігодзьдзе, гэта складаны працэс. Гэта, калі хочаце, палітычная мэталюргія. Дзяржава, як і нацыя, павінна высьпець. Ня можа быць дзяржавы бяз нацыі. У той жа час і нацыі няма безь дзяржавы. Таму мы сёньня бачым толькі зьнешнія прыкметы беларускай дзяржавы. Праўда, у тым сэнсе, як дзяржаву разумелі францускія каралі, прыкладам той самы Людовік XVI Сонейка, то канечне, дзяржава ў нас ёсьць. Лукашэнка, як і Людовік, мог бы сёньня заявіць: “Дзяржава — гэта я”.
І ўся дзейнасьць Лукашэнкі скіраваная не на тое, каб склалася, высьпела беларуская нацыя, каб была сфармаваная нацыянальная ідэалёгія, каб узьніклі ўсе адпаведныя атрыбуты нацыянальнай дзяржавы: нацыянальны сьцяг, нацыянальны гістарычны гімн, канстытуцыя, якая адпавядае высокім міжнародным стандартам. Каб узьнікла цывілізаванае грамадзтва з пэўнай гульнёй палітычных сілаў, з канкурэнцыяй, з разьвіцьцём дэмакратыі, зь легальнай апазыцыяй, дзе ідзе разумнае палітычнае спаборніцтва, але дзе няма варажнечы. Вось у гэтым сэнсе дзяржава ў нас не сфармаваная. Сёньня ў Эўропе ідзе хуткі працэс глябалізацыі, і ён уяўляе для нас значную небясьпеку. Гісторыя рубам ставіць пытаньне: ці пасьпеем мы сфармавацца як нацыя, каб потым уліцца ў агульныя працэсы ўнівэрсалізацыі і глябалізацыі. Пытаньне ў тым, што ідзе хутчэй, ці згаданыя працэсы, ці працэс высьпяваньня беларускай нацыі. Я думаю, што ў нас яшчэ ёсьць адно-два дзесяцігодзьдзі, каб пасьпець. Але гэта магчыма толькі пры зьмене існай улады ў Беларусі”.
(Скобла: ) “Вы, як і некаторыя беларускія інтэлектуалы, гаворыце пра “нашэсьце”. Гэтак і адна вядомая кніга называецца. Неяк сам па сабе прыгадваецца славуты верш Канстанцінаса Кавафіса “Нашэсьце барбараў”. Але ж нас ніхто не захапіў, не акупаваў, дык пры чым тут нашэсьце?”
(Краўчанка: ) “Не магу з вамі пагадзіцца, таму што панятак “нашэсьце” я выкарыстоўваю ў мэтафарычным сэнсе. Гаворка ідзе пра духоўнае нашэсьце, пра духоўны гвалт над людзьмі. Людзі ў нас ня могуць праявіць сваёй беларускасьці, ня могуць у многіх сфэрах карыстацца нацыянальнай мовай. І самае галоўнае, што гэты рэжым усёй сваёй дзейнасьцю прыводзіць да абмежаваньня жыцьця чалавека. Ён працуе, як Молах — толькі на сябе. Тэндэнцыі апошніх адзінаццаці гадоў сьведчаць пра тое, што ў Беларусі ідзе нябачная вайна супраць свайго народу, у выніку якой нашая нацыя можа зьнікнуць.
Я невыпадкова ўжываю мэтафарычную назву — “адзінаццацігадовая вайна”. Так, яна ідзе незалежна ад сьвядомасьці тых правадыроў, якія яе вядуць. Разумеюць яны гэта ці не? Хутчэй за ўсё, яны проста не разумеюць. А яны яе разьвязалі — вайну, скіраваную супраць беларускасьці, супраць нашых дзяржаўных каранёў, вайну, у выніку якой беларусы могуць зьнікнуць як нацыя. І гэта ў беларускай гісторыі будзе самай вялікай трагедыяй. І людзі, якія гэта разумеюць, павінны біць ва ўсе званы. Можна па-рознаму ставіцца да экс-прэм’ера Ўкраіны Юліі Цімашэнкі. Але калі яна прыйшла да ўлады, то адразу падпісала распараджэньне, якім дзяржаўная выплата маці пры нараджэньні дзіцяці павялічылася ў 11,2 разу і склала 1500 даляраў. Вось як дзяржава стымулюе сваю будучыню, свой чалавечы патэнцыял, які ёсьць асноўным багацьцем нацыі”.
(Скобла: ) “Вядомы ангельскі палітоляг Пітэр Экерман напісаў цэлую кнігу, у якой падсумаваў досьвед адхіленьня ад улады аўтарытарных рэжымаў у 67 краінах за апошнія 30 гадоў. Экерман вызначае пяць неабходных умоваў дзеля гэтага: згуртаваньне апазыцыі вакол адзінай мэты, наяўнасьць стратэгіі негвалтоўных дзеяньняў, нэўтралізацыя сілавых структураў, навязаньне кантактаў з замежнымі СМІ, пазбаўленьне грамадзтва страху. Якіх з гэтых умоваў можна дасягнуць у Беларусі?”
(Краўчанка: ) “Зь пералічанага самае галоўнае — пераадоленьне страху. Таго сталінскага страху і жаху, які ў беларусаў знаходзіцца на генэтычным узроўні. І галоўны кірунак дзейнасьці ў гэтым кірунку — гэта стварэньне дэмакратычнага тэлебачаньня. Я год свайго жыцьця патраціў на тое, каб ня толькі я асабіста як палітык, але й мае калегі, якія стаяць на дэмакратычных пазыцыях, атрымалі тэлевізійную трыбуну. Без свайго тэлебачаньня мы нічога ня зробім. На вялікі жаль, у Эўразьвязе мы не знайшлі адпаведнай падтрымкі. У тым Эўразьвязе, які мае бюджэт 4 мільярды эўра, і ў яго штогод застаюцца нявыкарыстанымі і пераходзяць на другі год 400 мільёнаў! Эўрапейская бюракратыя, якая выкарыстоўвае велізарныя сродкі на любыя мэты, не знайшла некалькі дзясяткаў мільёнаў, каб стварыць адпаведныя дэмакратычныя каналы ўплыву на Беларусь. Я прапаноўваў у якасьці сталіцы тэлевяшчаньня нашу духоўную сталіцу — Вільню. Спрыяньне нашых літоўскіх сяброў было”.
(Скобла: ) “Вы пра пераадоленьне страху... Я ня бачу палітыка, які б знайшоў агульную мову з тым жа Паўлічэнкам ці Навумавым — кіраўнікамі сілавых структураў”.
(Краўчанка: ) “Празь нейкі час, я ў гэта веру, на нашых плошчах будзе стаяць не 500 чалавек і не 2 тысячы, а 25 тысяч — 50 тысяч. І вось тады ці Краўчанку ці другому палітычнаму дзеячу ня будзе складана правесьці перамовы зь сілавымі структурамі. Яны будуць з народам, калі яны ўбачаць, што народ супраць рэжыму. Гэта справа палітычнай тэхналёгіі, ня больш за тое”.
(Скобла: ) “Нядаўна мне давялося быць у Польшчы на міжнароднай літаратурнай сустрэчы “Пабочча”. Там я і прачытаў адрасаваны беларусам ліст падтрымкі, падпісаны найвядомейшымі ў Польшчы людзьмі, сярод якіх кінарэжысэр Анджэй Вайда, ваш калега, экс-міністар замежных справаў Польшчы Ўладзіслаў Барташэўскі. Як вы лічыце, замежная Эўропа нас разумее?”
(Краўчанка: ) “На жаль, пакуль што палітычная Эўропа нас не разумее. Пра гэта сьведчаць дзеяньні эўрапейскай бюракратыі. 120 мільёнаў эўра за дзесяць гадоў патрачаныя на гэтак званыя дэмакратычныя інстытуцыі ў Беларусі. 120 мільёнаў, як пыл, аселі ў Беларусі, прайшлі праз рукі пэўных людзей, і хто сёньня бачыў гэтыя грошы? Якія мы бачым вынікі па стварэньні дэмакратыі? Я, выступаючы за мяжой, неаднаразова крытыкаваў эўрапейскую бюракратыю за гэта. Таму што менавіта мне даводзілася быць ля пачаткаў многіх эўрапейскіх праграмаў у Беларусі, той жа праграмы TAСIS, многія дакумэнты я падпісваў як міністар замежных справаў.
Сёньня эўрапейская бюракратыя не разумее, што яшчэ дзесяць-дваццаць гадоў можна ствараць дэмакратычныя інстытуцыі ва ўмовах таталітарнага рэжыму. І тут узьнікае пытаньне: што зьяўляецца першасным, а што другасным? Ці трэба спачатку памяняць правілы гульні, зьмяніць палітычную сытуацыю, і тады аўтаматычна будзе высьпяваць дэмакратычнае грамадзтва, ці выкідаць велізарныя грошы эўрапейскіх падаткаплатнікаў на стварэньне неэфэктыўных структураў. Сёньня ў многіх краінах, што зьяўляюцца нашымі суседкамі, склаліся палітычныя кланы, якія асядлалі фінансавыя патокі, якія ўступаюць часам у адпаведныя адносіны з прадстаўнікамі нашай апазыцыі. І для іх галоўнае — ня зьмена палітычнай сытуацыі ў Беларусі, а сам працэс. Яны гатовыя яшчэ дзесяцігодзьдзямі цярпець рэжым Лукашэнкі. Таму што за гэтым стаіць іх асабістая зацікаўленасьць. І вы разумееце — якая”.
(Скобла: ) “Неўзабаве мае адбыцца Кангрэс дэмакратычных сілаў. Чакаецца, што на ім будзе абраны адзіны кандыдат на прэзыдэнцкія выбары. Памятаецца, гады тры таму журналісты называлі вас магчымым нацыянальным лідэрам. Ці не зьбіраецеся прапанаваць сябе Кангрэсу ў гэтай якасьці?”
(Краўчанка: ) “Нацыянальныя лідэры не прапануюць сябе самі, яны зьяўляюцца ў працэсе палітычнай барацьбы. І сёньня сытуацыя ў Беларусі такая, што працэс пошуку такога лідэра будзе праходзіць вельмі складана. На Кангрэсе будзе вызначаны гэтак званы адзіны кандыдат. Але трэба прызнаць, што гэта будзе кандыдат толькі ад пэўнай часткі беларускага грамадзтва. А гаворку трэба весьці пра агульнанацыянальнага кандыдата. Хто ім будзе, Краўчанка, Вайтовіч ці яшчэ нехта, выявіцца ў працэсе. Адказ на гэтае пытаньне дасьць само жыцьцё, палітычная барацьба. Я да гэтай барацьбы гатовы.
Я прэтэндую на тое, каб стаць агульнанацыянальным лідэрам — у працэсе, магчыма, на працягу не аднаго, а двух-трох-пяці гадоў. І гаворачы пра тое, што я гатовы да палітычнай барацьбы, я яшчэ не сказаў, што буду браць удзел у кампаніі 2006 году. Гэта будзе вырашацца пры адпаведных палітычных умовах. Сёньня сытуацыя настолькі складаная… Я з павагай стаўлюся да нашай апазыцыі, але разумею яе абмежаваныя магчымасьці. Усё будзе вельмі ўзважана. Я буду паступова пераўтварацца ў сур’ёзны, стабільны палітычны фактар незалежна ад вынікаў кампаніі 2006 году. Гэта зусім іншая стратэгія. Я ня той Сусанін, які будзе вадзіць пэўную колькасьць людзей па балотах. Для мяне палітычная барацьба ня ёсьць самамэтай, ня ёсьць працэсам заробку грошай. Для мяне барацьба мае сэнс тады, калі яна скіраваная на канчатковую перамогу. Прыйдзе час, калі я вызначуся й скажу: так, я дакладна бяру ўдзел у кампаніі 2006 году. Але пакуль час гэты яшчэ не прысьпеў. Ёсьць яшчэ адпаведны запас часу”.
(Скобла: ) “Многія ведаюць вас як заўзятага кніжніка, зьбіральніка рэдкіх выданьняў. Той, хто бачыў ваш кнігазбор, лічыць яго адным зь лепшых у краіне. І раптам вы кажаце, што новая Нацыянальная бібліятэка — непатрэбная ў Беларусі піраміда Хэопса, што грошы, затрачаныя на яе збудаваньне, трэ было аддаць дзецям. Пагадзіцеся, гэта папулізм”.
(Краўчанка: ) “Гэта не папулізм, а абсалютная праўда жыцьця. Мы не такая багатая нацыя, каб выкідваць 100 мільёнаў даляраў на адзін будынак. Лукашэнку ў свой час сказалі, што той чалавек, які пабудуе бібліятэку, аўтаматычна ад ЮНЭСКА атрымае адпаведны статус. І не беларукія ўлады, а ЮНЭСКА прысвоіць гэтай бібліятэцы імя стваральніка. Падобнае было ў Францыі, калі ў цэнтры Парыжу паўстала новая супэрсучасная бібліятэка, і ёй было нададзена імя прэзыдэнта Пампіду. І вось падхалімы ўбілі гэта ў галаву Лукашэнку”.
(Скобла: ) “Новая бібліятэка будзе насіць імя Лукашэнкі?”
(Краўчанка: ) “Так, у нас будзе Нацыянальная бібліятэка імя Лукашэнкі. І Лукашэнка будзе лоўка прыкрывацца адпаведнымі рашэньнямі ЮНЭСКА. Такім чынам усё скіраванае толькі на тое, каб задаволіць асабістыя амбіцыі. І Лукашэнка рыхтуецца да таго, каб у новай бібліятэцы зь вялікім размахам, з помпай сустрэць Пуціна, Назарбаева, Карымава і другіх кіраўнікоў краінаў СНД — на травеньскім саміце. Я пра гэта добра ведаю, у адпаведных структурах ужо пішацца сцэнар. Саміт-2006 будзе праходзіць менавіта ў бібліятэцы.
Лукашэнка проста хоча ўцерці нос Пуціну, ён хоча паказаць, што Назарбаеў зь яго шыкоўнымі праектамі ў Астане — гэта дробязь у параўнаньні зь ім. Лукашэнка вельмі зацікаўлены ў такіх гігантаманцкіх праектах. А я лічу, што гэта проста звышэгаістычна — дзеля задавальненьня асабістага “я” выкідаць 100 мільёнаў даляраў з кішэняў нашых людзей. Я вельмі паважаю людзей інтэлектуальнай працы, я з шаснаццаці гадоў улюбёны ў кнігу. Але на месцы Лукашэнкі я зрабіў бы іначай. Было б выдзелена прыкладна 5—7 мільёнаў даляраў для рэканструкцыі старога будынку бібліятэкі і пара мільёнаў, каб прыбудаваць да яе некалькі новых памяшканьняў. Кнігі трэба ратаваць, але не такімі папулісцкімі крокамі”.
(Скобла: ) “У мінулым месяцы ў Зэльве мы з вамі былі сьведкамі ганебных паводзінаў мясцовых уладаў. Калі дзясяткі людзей, у тым ліку прадстаўнікі дыпкорпусу, прыехалі ўшанаваць памяць Ларысы Геніюш і вымушаныя былі мокнуць пад дажджом, паколькі ўсе памяшканьні ў Зэльве раптоўна зрабіліся недаступнымі. Чаму сёньняшняя ўлада, у якой сіла, баіцца паэткі, якая памерла дваццаць два гады таму?”
(Краўчанка: ) “Гэта праява слабасьці ўлады. Калі ўлада не адчувае сябе моцнай у гістарычнай пэрспэктыве, яна заўсёды прыбягае да рэпрэсіяў. Рэпрэсіі — заўсёды праява непаўнацэннасьці. Жыцьцё і дзейнасьць Ларысы Геніюш непрымальныя для тых, хто сёньня кіруе ў Беларусі. А сёньня ў нашай краіне пры ўладзе нашчадкі Цанавы, і гэтыя нашчадкі ніколі ня зьмірацца з тым, што Ларыса Геніюш вярнулася на радзіму назаўсёды. Яны вельмі хацелі б выкрасьліць яе імя з гісторыі, але я перакананы, што ў іх нічога не атрымаецца. Як толькі зьменіцца палітычная сытуацыя ў Беларусі, тыя ж самыя міліцыянты, якія ў Зэльве хапалі на могілках людзей, будуць біць сябе ў грудзі і гаварыць, што яны заўсёды былі з намі, з дэмакратамі.
У пэўным сэнсе слоганам маёй палітычнай кампаніі зьяўляюцца словы нашага выдатнага паэта Максіма Лужаніна: “Каб ня Ўсходняй, не Заходняй — ты была сама сабой!”. Гэта азначае, што Беларусь павінна вызначыцца са замежнапалітычнымі арыенцірамі, займець свае ўласныя інтарэсы, стаць цэласнай, скансалідаванай дзяржавай, якая ўяўляе сабой адзінае нацыянальнае цела, якое ні нашы суседзі, ні іншыя нашы сябры-ворагі не змаглі б падзяліць па жывым, як тое неаднойчы здаралася ў гісторыі”.
