Дзякуючы тэлеканалу “Euronews” Новы год сустракаю разам зь Віктарам Юшчанкам і Міхаілам Саакашвілі на кіеўскім майдане Незалежнасьці. Здаецца, ад тэлевізару нават вее тым сьвежым вясновым ветрыкам, які месяц таму амываў мой твар там, у Кіеве.
Углядаюся ў тэлеэкран, шукаючы на майдане адметнае, цыбатае і вусатае аблічча майго сябра – літаратара Аляксандра Ірванца, аднаго зь лідэраў украінскага постмадэрнізму, які два гады таму выдаў раман-антыўтопію “Рівнэ/Роўна”. Украіна ў ім падзеленая на дзьве дзяржавы – Заходнюю і Ўсходнюю, а родны горад аўтара, гэтае самае Роўна, расколатае на два сэктары высозным мурам накшталт колішняга бэрлінскага.
У навагоднім лісьце я віншаваў Алеся з новым прэзыдэнтам і з тым, што ягоны сюжэт так і застанецца ў літаратурнай прасторы, ня вырваўшыся ў рэальную.
А вось у Беларусі такі раман нарадзіцца ня мог. І не таму, што няма ў нас постмадэрністаў і антыўтапістаў – хапае! – а таму, што нашую краіну распалавініць на дзьве дзяржавы ня здолее нават самае багатае ўяўленьне. Ну няма ў нас сваёй Галіцыі, няма і свайго Львову. Ды яшчэ Вільню Сталін у 1939-м аддаў Летуве. Карацей, няма такіх, як у паўднёвых суседзяў, нацыянальных дрожджаў, што ўносяць карэктывы нават у прыказкі і прымаўкі.
Колькі дзесяцігодзьдзяў мае сябры з-за Прыпяці казалі, што Кіеў – сталіца Ўкраіны, а Львоў – сталіца ўкраінцаў. Ды вось жа Кіеў патрапіў ужо стаць сталіцаю і Ўкраіны, і ўкраінцаў.
А чыя сталіца – сёньняшні Менск? Беларусі? Беларусаў? Аднаго вядомага чалавека?..
Але ёсьць у нашай сытуацыі і падставы для гістарычнага аптымізму. Ня маем свайго Львову, аднак няма і сваіх Данецку з Луганскам. І калі абярэм мы свайго Юшчанку, ніякі беларускі Ўсход ці Поўдзень пагражаць аддзяленьнем ня будуць.
Застаецца абраць…
Свой першы ў 2005-м годзе келіх чырвоненькага ўздымаю за тое, каб “Euronews” хутчэй паказалі сустрэчу Новага году на пляцы Незалежнасьці ў Менску.
Якраз у гэты момант – добрая прыкмета! – у дзьверы звоняць. На парозе – калядоўшчыкі. Сямёра. Таксама шчасьлівая лічба. Адна калядоўшчыца, дашкольніца Ружана, яшчэ ня п’е і задавальняецца грыльяжам. З астатнімі п’ем за тое, каб у новым годзе нас было болей. Бо, як вядома, чым болей нас, тым меней іх.
2 студзеня
Увечары заканчваю новую кнігу, што пісалася пакутліва, але, магчыма, якраз з гэтае прычыны будзе лёгка чытацца.
Стаўлю кропку. “Сяджу на крэсьле і пяю”, як напісаў некалі мой сябрук Вінцэсь Мудроў. Ціхенька пяю, сам сабе, каб сямейнікі не падумалі благога. Пяю на розныя матывы два радкі:
“Рукапісы не гараць” і
“Напісанае застанецца”.
Згадваю, праўда, пры гэтым, што славуты францускі пісьменьнік Рамэн Гары, ён жа Эміль Ажар, ён жа Раман Касеў, выходзячы з дому, рукапіс на выпадак пажару заўсёды хаваў у лядоўню. Кемлівы быў калега, нездарма нарадзіўся ў Вільні, а ў дзяцінстве быў габрэем.
І раптам лаўлю сябе на думцы, што Рамэн Гары ўспомніўся ня проста так. У маім так бы мовіць кабінэце ўсё больш адчувальна цягне дымком. Адчыняю дзьверы на лесьвіцу, а там ужо і вокнаў не відаць. Дым валіць з кватэры на першым паверсе, дзе атабарылася нейкая фірма.
Пажарная машына на выклік прыяжджае надзіва хутка. Відаць, таму што пажарнікі нападпітку, а значыць – ня спалі.
Усьлед за імі трапляю ў пажаранебясьпечную кватэру, дзе на кухні тлее падлога. Пажарнікі ломяцца ў замкнёныя пакоі. З аднаго выбягае распранутая красуня, з-за плячэй якой мужна вызірае таўстун у акулярах…
Вярнуўшыся дадому, зноў вуркачу сабе пад нос песеньку. Вось які я герой – і кніжку напісаў, і нацыянальнаму бізнэсу дапамог. Але дзеля паўнаты перажываньняў вырашаю ўсё ж схаваць нанач рукапіс у лядоўню. Вось тут, каля сьвяточнага пірагу з пэрсікамі.
4 студзеня
Як заўсёды, пасьля заканчэньня доўгае працы – душа пустая, а ў галаве, нібы гарошына ў бразготцы, боўтаецца якая-небудзь адна-аднюткая думка, якую сорамна і згадаць.
Як пісаў клясык, сяджу, бы конь над пустым цэбрам. Пазіраю ў вакно, дзе зьлева гармата ля ўваходу ў Нацыянальны музэй гісторыі і культуры, а справа – Нацыянальны алімпійскі камітэт, куды зрэдчас завітвае ягоны прэзыдэнт, і тады дахаты я магу трапіць, толькі паказаўшы прапіску ў пашпарце.
Яшчэ зусім нядаўна заваконны краявід быў больш маляўнічым. Там вісела адна рэч мужчынскага туалету. Гэтая рэч, а дакладней, мужчынскія трусы, скінутая ў леташнюю навагоднюю ноч з камуналкі на 4-м паверсе, павісьлі на старой ліпіне так удала, што да іх немагчыма было дацягнуцца і самай доўгай сынавай вудай. Цэлы год выраб яўна айчыннай лёгкай прамысловасьці пасьпяхова супрацьстаяў стыхіям, ані ня трацячы першапачатковае формы.
І вось нарэшце трусы зьніклі. Але разам зь ліпінай і ўсімі астатнімі зялёнымі прыгажунямі, сьпілаванымі за адзін дзень на маёй ліповай вуліцы.
Успамінаецца атрыманае нядаўна на сустрэчы з чытачамі пытаньне: “Як вы змагаецеся з кепскім настроем?” Адзін з варыянтаў адказу – з дапамогаю келіху чырвонага віна. Але для віна зараз яшчэ ранавата. Другі варыянт – выходжу на вуліцу і гляджу на найпрыгажэйшых у сьвеце беларускіх жанчын.
Выходжу. Замест жанчын сустракаю ў двары звыклую мужчынскую кампанію, занятую звыклай справай. Адзін зь іх чамусьці нязьменна называе мяне палкоўнікам і просіць пазычыць 5 тысяч. Сёньня я апярэджваю яго: “Мужыкі! Ня ведаеце, чаму ліпы сьпілавалі?”
Мужыкі ведаюць: “Рыгоравіч загадаў. Снайпэра баіцца”.
5 студзеня
Юбілейная вечарына Вольгі Іпатавай у Доме літаратара. Заля перапоўненая. У сваім выступе кажу пра выключную ролю, якую ў чалавечым лёсе можа адыграць месца прыходу на сьвет. Што было б, каб спадарыня Вольга нарадзілася не ў Міры, у 1-ю клясу пайшла не ў Наваградку, а школу сканчала ня ў Горадні?
Упэўнены, што тады ў 1973 г. у “Советской Белорусии” не зьявіўся б артыкул сумна знакамітага прафэсара Лаўрэна Абэцэдарскага аб аповесьці “Прадыслава”, якую маладая Вольга Іпатава прысьвяціла Эўфрасіньні Полацкай. Прафэсар, які выкладаў у нас на гістарычным факультэце БДУ нацыянальную гісторыю, пісаў, што імя Эўфрасіньні заўсёды служыла сілам рэакцыі, і што такія творы ня могуць служыць задачам камуністычнага выхаваньня моладзі. З апошняю высноваю я быў цалкам салідарны. Такія творы, як “Прадыслава”, як і прачытаныя мною ў той самы час “Каласы пад сярпом тваім” Уладзімера Караткевіча, справе камуністычнага выхаваньня сапраўды ані не служылі. Затое яны служылі справе выхаваньня мяне самога.
6 студзеня
Традыцыйная, хоць на колькі гадзінаў, калядная паездка ў Вільню.
Прыемна ісьці каля сьв. Ганны або каля Вострай Брамы і думаць, што з-за павароткі выйдзе насустрач чародка вучняў Беларускага гуманітарнага ліцэю, які сустракае ўжо другі новы год у вольным плаваньні. Цяпер ліцэісты таксама традыцыйна два навагоднія тыдні вучацца тут, у нашай старажытнай сталіцы. Хто ня верыць, можа пачытаць у газэце “Рэспубліка”. Толькі не ў беларускай, а ў летувіскай. Але калі-небудзь абавязкова напіша пра гэта і беларуская “Рэспубліка”.
У Вільню ехаў на сучасным летувіскім аўтобусе з маршрутнай шыльдай па-летувіску і па-беларуску. Вяртаюся на родным задрыпаным “Ікарусе” з шыльдай па-расейску. Але настрою гэта сапсаваць ня можа. Што такое шыльда ў параўнаньні зь юнай парачкаю, якая, не заўважаючы нікога навокал, шчабеча па-беларуску? Сьпярша закаханыя абдымаюцца і цалуюцца на пярэднім сядзеньні, а потым перабазоўваюцца ў цёмны хвост амаль пустога аўтобусу і шчасьліва заціхаюць. Там нашая сьмелая авантурная моладзь здольная займацца чым заўгодна. І, магчыма, у выніку гэтае паездкі ў будучай Беларусі зьявіцца новы грамадзянін, а ў мяне – новы чытач.
Углядаюся ў тэлеэкран, шукаючы на майдане адметнае, цыбатае і вусатае аблічча майго сябра – літаратара Аляксандра Ірванца, аднаго зь лідэраў украінскага постмадэрнізму, які два гады таму выдаў раман-антыўтопію “Рівнэ/Роўна”. Украіна ў ім падзеленая на дзьве дзяржавы – Заходнюю і Ўсходнюю, а родны горад аўтара, гэтае самае Роўна, расколатае на два сэктары высозным мурам накшталт колішняга бэрлінскага.
У навагоднім лісьце я віншаваў Алеся з новым прэзыдэнтам і з тым, што ягоны сюжэт так і застанецца ў літаратурнай прасторы, ня вырваўшыся ў рэальную.
А вось у Беларусі такі раман нарадзіцца ня мог. І не таму, што няма ў нас постмадэрністаў і антыўтапістаў – хапае! – а таму, што нашую краіну распалавініць на дзьве дзяржавы ня здолее нават самае багатае ўяўленьне. Ну няма ў нас сваёй Галіцыі, няма і свайго Львову. Ды яшчэ Вільню Сталін у 1939-м аддаў Летуве. Карацей, няма такіх, як у паўднёвых суседзяў, нацыянальных дрожджаў, што ўносяць карэктывы нават у прыказкі і прымаўкі.
Колькі дзесяцігодзьдзяў мае сябры з-за Прыпяці казалі, што Кіеў – сталіца Ўкраіны, а Львоў – сталіца ўкраінцаў. Ды вось жа Кіеў патрапіў ужо стаць сталіцаю і Ўкраіны, і ўкраінцаў.
А чыя сталіца – сёньняшні Менск? Беларусі? Беларусаў? Аднаго вядомага чалавека?..
Але ёсьць у нашай сытуацыі і падставы для гістарычнага аптымізму. Ня маем свайго Львову, аднак няма і сваіх Данецку з Луганскам. І калі абярэм мы свайго Юшчанку, ніякі беларускі Ўсход ці Поўдзень пагражаць аддзяленьнем ня будуць.
Застаецца абраць…
Свой першы ў 2005-м годзе келіх чырвоненькага ўздымаю за тое, каб “Euronews” хутчэй паказалі сустрэчу Новага году на пляцы Незалежнасьці ў Менску.
Якраз у гэты момант – добрая прыкмета! – у дзьверы звоняць. На парозе – калядоўшчыкі. Сямёра. Таксама шчасьлівая лічба. Адна калядоўшчыца, дашкольніца Ружана, яшчэ ня п’е і задавальняецца грыльяжам. З астатнімі п’ем за тое, каб у новым годзе нас было болей. Бо, як вядома, чым болей нас, тым меней іх.
2 студзеня
Увечары заканчваю новую кнігу, што пісалася пакутліва, але, магчыма, якраз з гэтае прычыны будзе лёгка чытацца.
Стаўлю кропку. “Сяджу на крэсьле і пяю”, як напісаў некалі мой сябрук Вінцэсь Мудроў. Ціхенька пяю, сам сабе, каб сямейнікі не падумалі благога. Пяю на розныя матывы два радкі:
“Рукапісы не гараць” і
“Напісанае застанецца”.
Згадваю, праўда, пры гэтым, што славуты францускі пісьменьнік Рамэн Гары, ён жа Эміль Ажар, ён жа Раман Касеў, выходзячы з дому, рукапіс на выпадак пажару заўсёды хаваў у лядоўню. Кемлівы быў калега, нездарма нарадзіўся ў Вільні, а ў дзяцінстве быў габрэем.
І раптам лаўлю сябе на думцы, што Рамэн Гары ўспомніўся ня проста так. У маім так бы мовіць кабінэце ўсё больш адчувальна цягне дымком. Адчыняю дзьверы на лесьвіцу, а там ужо і вокнаў не відаць. Дым валіць з кватэры на першым паверсе, дзе атабарылася нейкая фірма.
Пажарная машына на выклік прыяжджае надзіва хутка. Відаць, таму што пажарнікі нападпітку, а значыць – ня спалі.
Усьлед за імі трапляю ў пажаранебясьпечную кватэру, дзе на кухні тлее падлога. Пажарнікі ломяцца ў замкнёныя пакоі. З аднаго выбягае распранутая красуня, з-за плячэй якой мужна вызірае таўстун у акулярах…
Вярнуўшыся дадому, зноў вуркачу сабе пад нос песеньку. Вось які я герой – і кніжку напісаў, і нацыянальнаму бізнэсу дапамог. Але дзеля паўнаты перажываньняў вырашаю ўсё ж схаваць нанач рукапіс у лядоўню. Вось тут, каля сьвяточнага пірагу з пэрсікамі.
4 студзеня
Як заўсёды, пасьля заканчэньня доўгае працы – душа пустая, а ў галаве, нібы гарошына ў бразготцы, боўтаецца якая-небудзь адна-аднюткая думка, якую сорамна і згадаць.
Як пісаў клясык, сяджу, бы конь над пустым цэбрам. Пазіраю ў вакно, дзе зьлева гармата ля ўваходу ў Нацыянальны музэй гісторыі і культуры, а справа – Нацыянальны алімпійскі камітэт, куды зрэдчас завітвае ягоны прэзыдэнт, і тады дахаты я магу трапіць, толькі паказаўшы прапіску ў пашпарце.
Яшчэ зусім нядаўна заваконны краявід быў больш маляўнічым. Там вісела адна рэч мужчынскага туалету. Гэтая рэч, а дакладней, мужчынскія трусы, скінутая ў леташнюю навагоднюю ноч з камуналкі на 4-м паверсе, павісьлі на старой ліпіне так удала, што да іх немагчыма было дацягнуцца і самай доўгай сынавай вудай. Цэлы год выраб яўна айчыннай лёгкай прамысловасьці пасьпяхова супрацьстаяў стыхіям, ані ня трацячы першапачатковае формы.
І вось нарэшце трусы зьніклі. Але разам зь ліпінай і ўсімі астатнімі зялёнымі прыгажунямі, сьпілаванымі за адзін дзень на маёй ліповай вуліцы.
Успамінаецца атрыманае нядаўна на сустрэчы з чытачамі пытаньне: “Як вы змагаецеся з кепскім настроем?” Адзін з варыянтаў адказу – з дапамогаю келіху чырвонага віна. Але для віна зараз яшчэ ранавата. Другі варыянт – выходжу на вуліцу і гляджу на найпрыгажэйшых у сьвеце беларускіх жанчын.
Выходжу. Замест жанчын сустракаю ў двары звыклую мужчынскую кампанію, занятую звыклай справай. Адзін зь іх чамусьці нязьменна называе мяне палкоўнікам і просіць пазычыць 5 тысяч. Сёньня я апярэджваю яго: “Мужыкі! Ня ведаеце, чаму ліпы сьпілавалі?”
Мужыкі ведаюць: “Рыгоравіч загадаў. Снайпэра баіцца”.
5 студзеня
Юбілейная вечарына Вольгі Іпатавай у Доме літаратара. Заля перапоўненая. У сваім выступе кажу пра выключную ролю, якую ў чалавечым лёсе можа адыграць месца прыходу на сьвет. Што было б, каб спадарыня Вольга нарадзілася не ў Міры, у 1-ю клясу пайшла не ў Наваградку, а школу сканчала ня ў Горадні?
Упэўнены, што тады ў 1973 г. у “Советской Белорусии” не зьявіўся б артыкул сумна знакамітага прафэсара Лаўрэна Абэцэдарскага аб аповесьці “Прадыслава”, якую маладая Вольга Іпатава прысьвяціла Эўфрасіньні Полацкай. Прафэсар, які выкладаў у нас на гістарычным факультэце БДУ нацыянальную гісторыю, пісаў, што імя Эўфрасіньні заўсёды служыла сілам рэакцыі, і што такія творы ня могуць служыць задачам камуністычнага выхаваньня моладзі. З апошняю высноваю я быў цалкам салідарны. Такія творы, як “Прадыслава”, як і прачытаныя мною ў той самы час “Каласы пад сярпом тваім” Уладзімера Караткевіча, справе камуністычнага выхаваньня сапраўды ані не служылі. Затое яны служылі справе выхаваньня мяне самога.
6 студзеня
Традыцыйная, хоць на колькі гадзінаў, калядная паездка ў Вільню.
Прыемна ісьці каля сьв. Ганны або каля Вострай Брамы і думаць, што з-за павароткі выйдзе насустрач чародка вучняў Беларускага гуманітарнага ліцэю, які сустракае ўжо другі новы год у вольным плаваньні. Цяпер ліцэісты таксама традыцыйна два навагоднія тыдні вучацца тут, у нашай старажытнай сталіцы. Хто ня верыць, можа пачытаць у газэце “Рэспубліка”. Толькі не ў беларускай, а ў летувіскай. Але калі-небудзь абавязкова напіша пра гэта і беларуская “Рэспубліка”.
У Вільню ехаў на сучасным летувіскім аўтобусе з маршрутнай шыльдай па-летувіску і па-беларуску. Вяртаюся на родным задрыпаным “Ікарусе” з шыльдай па-расейску. Але настрою гэта сапсаваць ня можа. Што такое шыльда ў параўнаньні зь юнай парачкаю, якая, не заўважаючы нікога навокал, шчабеча па-беларуску? Сьпярша закаханыя абдымаюцца і цалуюцца на пярэднім сядзеньні, а потым перабазоўваюцца ў цёмны хвост амаль пустога аўтобусу і шчасьліва заціхаюць. Там нашая сьмелая авантурная моладзь здольная займацца чым заўгодна. І, магчыма, у выніку гэтае паездкі ў будучай Беларусі зьявіцца новы грамадзянін, а ў мяне – новы чытач.
