18 лістапада
Субота пачалася для мяне з эмпірычнага доказу, што на заднім сядзеньні аўтамабіля “Фольксваген” памяшчаецца пяць дваццацідзевяцігадовых мужчын ростам ад 185 да 192 сантымэтраў і вагою ад 90 да 110 кіляграмаў. Трое маіх сяброў селі, я лёг ім на калені ўпоперак, а пяты дзяцюк лёг на мяне, дасягнуўшы хрыбетнікам даху. Ішлі першыя хвіліны новага дня. Адгуляўшы вечар у карчомцы, мы, былыя аднагрупнікі, едзем працягваць сьвята студэнтаў на начную дыскатэку. Машына ідзе хутка, роўна, за рулём маленькая і вабная жонка аднаго з нас, і каб ёй цікавей было весьці, мы хард-хорам сьпяваем ёй “Купалінку”.
Нарэшце — паўнюткая заля, цемра, бляшанкі з-пад піва на століках. Мы ўсё яшчэ паважаем адно аднога і сваіх жанок, але паволі павольныя танцы расьцярушваюць высокія плечы сябрукоў у жаночых вабнотах танцполу. І толькі я самотна застаюся за столікам да апошніх дзірак пераціраць у памяці маральны імпэратыў Канта і думаць пра Беларусь. Хлусіць ня буду, ніводную з глыбока аптымістычных сацыяльна-палітычных канцэпцый ратаваньня Радзімы, вынайдзеных тады, назаўтра я ня памятаў.
А пятай раніцы зноўку нейкі сябрук, і зноўку нейкая машына вязе нас дахаты. Вахцёрка майго інтэрнату прачынаецца на грукат, адчыняе дзьверы і з адчаем, годным лепшага прымяненьня, крычыць, што болей яна ня будзе зачыняць інтэрнат, і што “сёньня ноччу ходзяць кожныя дзесяць хвілін”.
Вось гэта па-беларуску — гэтую сваю думку я запомніў — пяць гадзін запар жанчына кладзецца спаць і кожныя дзесяць хвілін падымаецца на чарговы грукат у дзьверы, каб нарэшце начхаць на правілы інтэрнату. На правілы, па якіх яна мусіла адчыніць уваход толькі а палове на шостую.
А потым дома мне сьніліся апранутыя людзі, што ў каторы раз даказвала правакацыйны і антыгуманны характар нашага падсьвядомага.
Была ў той дзень яшчэ рэшта суботы, і яшчэ адзін сон, аднак максымум філязафічных рэфлексій гэтага дню не выходзіў за межы дэкартаўскага cogito ergo sum і запозьненага прызнаньня перавагаў здаровага ладу жыцьця.
19 лістапада, нядзеля
У гэты дзень мая матуля выпраўлялася ў далёкі сьвет. Зборы пачаліся ад самай раніцы, тады ж прыкладна да яе прыехаў я, каб дапамагаць і час ад часу падкормліваць, але законаў Мэрфі ніхто не адмяняў, таму на вакзал мы прыехалі пад самы гудок цягніка. Доўга разглядаем зь ёй білет, разважаючы, як да гораду Новасыбірску можна даехаць пасажырскім “Днепрапятроўск – Санкт-Пецярбург”. І хутчэй, пакуль супярэчлівасьці рэчаіснасьці не пасьпелі засланіць сабою веру ў нашыя рацыянальныя “я”, скачам у аднюткі прычэплены да цягніка вагон з нумарам 32. Мама сумная ад растаньня са мной, загадзя стомленая ад каскаду далейшых чыгуначных маніпуляцый і трох дзён шляху, і шчасьлівая, што вось-вось пабачыць сваю каханую дочачку. Сястра жыве пад Томскам, і ў гэтым факце дзекабрызму ня меней, чым у паводзінах жонкі Мураўёва-Апостала. Паехала яна, праўда, не за палітычным зьняволеным, героем вайны 1812 году, а за начальнікам электрычнай падстанцыі Томскага мэталюргічнага заводу. Але што той розьніцы, калі Сыбір ёсьць Сыбір, а летуценнае дзяўчо — гэта летуценнае дзяўчо. Што праўда, выправілася яна туды яшчэ і па тое, каб зь Беларусі патрапіць у Беларусь. Пад Томскам дзясятак вёсачак з нашчадкамі беларускіх калянізатараў Далёкага Ўсходу, а ў самім Томску прыстойная бел-чырвона-белая дыяспара нашых людзей.
Пакуль мамін вагон сноўдае па рэйках, вышукваючы днепрапятроўска-санктпецярбурскі хвост, матуля разьвітваецца са мной і, жагнаючы на разьвітаньне, згадвае, як хрысьціла мяне, маленькага савецкага хлопчыка, хуткага акцябронка і піянэра — употай, у старэнькай давыдгарадоцкай царкве. Мы жылі тады ў Магілёве, але хрысьціць дзяцей мама вазіла ў свой родны Гарадок. Не дзеля рамантыкі, не ад местачковага патрыятызму, проста хрышчэньне ў магілёўскім храме аўтаматычна выкінула б яе з камбінату. Працаўнік дзяржпрадпрыемства ня меў тады права на праяву асабістай, аўтаномнай духоўнасьці. Так жылі і так жывем, са сваёй глыбока схаванай на самым донцы душы верай у вечнасьць праўды і вечным трываньнем няпраўды.
20 лістапада
Панядзелак, раніца. Вяду сына ў садок. “Тата, я цябе кахаю!” і “Хачу на ручкі!” павольна перацякаюць у “Ты, тата, дрэнны!” і “Я паламаю табе рюку і кіну цябе ў кусты!” і вяртаюцца назад, у “Тата, я цябе кахаю!”. Міколку тры з паловай гады, узрост, калі прага самасьцьвярджэньня яшчэ супярэчыць поўнай залежнасьці ад бацькоў. Можа, трэба было паднесьці.
На лекцыі расказваю пра маральную адказнасьць навукоўцаў і міжволі згадваю фізыкаў-атамшчыкаў. Тых, што бачылі ў выпрабаваньнях Бомбы выключна цікавы экспэрымэнт. І згадваю аднаго свайго суразмоўцу — атамнага салдата Юрыя Карацеева. Было ў савецкіх вайскоўцаў такое паняцьце — атамны салдат. Той, на кім выпрабоўвалі першую савецкую ядзерную зброю. Спадар Карацееў прайшоў Тоцкі палігон у 54-м. Ён і яшчэ 60 000 салдат —большасьць зь беларускай вайсковай акругі – мусілі прайсьці па палігоне маршам адразу пасьля выбуху. Каб не баяліся, салдатам выдалі дазымэтры, на якіх стрэлка паказвала стабільныя 30 рэнтген. Юры Карацееў, кіраўнік выведгрупы, здымаў паказчыкі зусім зь іншага лічыльніка — яго функцыяй на выпрабаваньнях было перадаваць сакрэтным кодам узровень радыяцыі асабіста маршалу Жукаву і акадэміку Курчатаву. Дазымэтар Карацеева паказваў 300 рэнтген. Але і без гэтых засакрэчаных кодаў усім усё было ясна. Адзін салдат, кіроўца, падчас выбуху выцягнуў руку з кабіны ў вакно. Скура аблезла праз пяць хвілін. Толькі ў дзень выбуху ў суседняй вёсцы памерла пяцёра мясцовых жыхароў. Ад палігона іх хоць эвакуявалі, на цэлых 25 кілямэтраў, але па жудаснай іроніі лёсу радыяцыйнае воблака, гнанае ветрам, лягло менавіта на тое сяло, куды іх эвакуявалі.
Сумны быў дзень — панядзелак.
21 лістапада, аўторак
Дзень запомніўся тым, што я ўпершыню за колькі месяцаў пабачыў на вуліцы незнаёмцаў, якія размаўлялі па-беларуску, і тым, як я памыў посуд. Апошняе зусім не адзначае, што таксама ўпершыню за некалькі месяцаў. Жонка паклала сына спаць, мяне накіравала на кухню. Пабразгатаў, пабразгатаў, прыходжу. Цемра, толькі водбліск сьвечкі ў вакне, і сама сьвечка на стале — толькі-толькі зайшлася. Чырвонае віно, яшчэ закаркаванае, а значыць, не такое сьмяротнае для тых бялюткіх сурвэтак паміж талеркамі. “Каханы, ты памятаеш, які сёньня дзень?” Вось так я пайшоў мыць посуд, а вярнуўся ў амаль галівудзкую рамантычную драму. Драму, таму што ня памятаў, але чорт пабяры, яна мяне ўсё роўна яшчэ кахае. А значыць, ёсьць за што! І нягледзячы ні на што, і ўсё такое.
22 лістапада была серада
Завочнікі, завочніцы, заняткі, залікі, залікоўкі. У сярэдзіне дня пасьпяваю сабраць некалькі чалавек з кіраванага мною філязофскага клюбу, каб давесьці бліжэйшую задачу-мінімум. Пачынаем збор подпісаў за аднаўленьне ў Магілёве ратушы. Ківаюць, радасна, з гонарам. Тлумачу ім рэальнасьць задумы — усё гатова для аднаўленьня, праект падрыхтаваны, кіраўнікі гораду ня супраць, але няма грамадзкай ініцыятывы. Мы мусім ёю стаць. Ківаюць, але незразумела, вераць яны мне ці не. Для іх, маладых, васямнаццацігадовых, апантаных, людзей зусім зь іншага пакаленьня, ратуша, пэўна, бачыцца такім жа фантастычным і экзатычным праектам, што і ўсім папярэднім генэрацыям магілёўскіх адраджэнцаў. Памяць пра паўстаньне 1661 году і ратуша – іманэнтныя ўласьцівасьці нацыянальна арыентаванага магілёўца вось ужо гадоў колькі? Дзесяць? Пятнаццаць? Дваццаць? Яшчэ ёсьць нашы Курапаты – ярок за мясакамбінатам, Чарнобыльскі крыж на Лаўсанаўскіх могілках, магіла Цішкі Гартнага каля псыхбальніцы і памяць пра тое, як мы маглі і ня сталі сталіцай. І часам здаецца, так і будзе, праз усё гэтыя ж тунэлі мясцовай гісторыі будуць красьціся ў цемры штучнай памяці яшчэ пакаленьні і пакаленьні — сьвядомых адзінак. Красьціся навобмацак ці трымаючы за руку старэнькага ўнівэрсытэцкага прафэсара, каб нарэшце на тым канцы тунэлю адчуць, куды ж вёў гэты шлях. Да слоў – “Мой родны горад. Я люблю Магілёў”. А прафэсар будзе весьці далей, далей, паказваць старое замчышча і будынак Каніскага, касьцёл і Мікалаеўскую царкву, аднак ты ўжо зможаш ісьці сам. Скончыўся тунэль, скончылася цемра.
23 лістапада
Вечар. Дзесьці бясконца далёка свае сто гадоў адзначае “Наша Ніва”. Сядзім сям’ёй дома. Міколка гартае чытаную-перачытаную кніжачку з гуманітаркі. На кожнай старонцы адзін малюнак і адзін надпіс. “Дзякуй табе, Бог, за рыбкі!” “Дзякуй табе, Бог, за дождж!” “Дзякуй табе, Бог, за медзьведзяня!” “Дзякуй табе, Бог, за песьню!”. Такая маленькая, такая простая, такая бясконцая кніжачка. Хочацца ўявіць сабе, што вось так натуральна Бог, любоў, мая мова ўваходзяць у трохгадовага мяне. І не магу гэта ўявіць. Ці задумваліся вы, за што можна прадставіць рахунак свайму савецкаму дзяцінству? Вам, калі вы ня сын рэпрэсаваных, па вашай сям’і не прайшлася салдацкім ботам ці радыяцыйным воблакам эпоха? Я думаю, за вось гэтую адсутнасьць любові да натуральных, чалавечых каштоўнасьцяў. За пустэчу. За ману. За цемру.
Субота пачалася для мяне з эмпірычнага доказу, што на заднім сядзеньні аўтамабіля “Фольксваген” памяшчаецца пяць дваццацідзевяцігадовых мужчын ростам ад 185 да 192 сантымэтраў і вагою ад 90 да 110 кіляграмаў. Трое маіх сяброў селі, я лёг ім на калені ўпоперак, а пяты дзяцюк лёг на мяне, дасягнуўшы хрыбетнікам даху. Ішлі першыя хвіліны новага дня. Адгуляўшы вечар у карчомцы, мы, былыя аднагрупнікі, едзем працягваць сьвята студэнтаў на начную дыскатэку. Машына ідзе хутка, роўна, за рулём маленькая і вабная жонка аднаго з нас, і каб ёй цікавей было весьці, мы хард-хорам сьпяваем ёй “Купалінку”.
Нарэшце — паўнюткая заля, цемра, бляшанкі з-пад піва на століках. Мы ўсё яшчэ паважаем адно аднога і сваіх жанок, але паволі павольныя танцы расьцярушваюць высокія плечы сябрукоў у жаночых вабнотах танцполу. І толькі я самотна застаюся за столікам да апошніх дзірак пераціраць у памяці маральны імпэратыў Канта і думаць пра Беларусь. Хлусіць ня буду, ніводную з глыбока аптымістычных сацыяльна-палітычных канцэпцый ратаваньня Радзімы, вынайдзеных тады, назаўтра я ня памятаў.
А пятай раніцы зноўку нейкі сябрук, і зноўку нейкая машына вязе нас дахаты. Вахцёрка майго інтэрнату прачынаецца на грукат, адчыняе дзьверы і з адчаем, годным лепшага прымяненьня, крычыць, што болей яна ня будзе зачыняць інтэрнат, і што “сёньня ноччу ходзяць кожныя дзесяць хвілін”.
Вось гэта па-беларуску — гэтую сваю думку я запомніў — пяць гадзін запар жанчына кладзецца спаць і кожныя дзесяць хвілін падымаецца на чарговы грукат у дзьверы, каб нарэшце начхаць на правілы інтэрнату. На правілы, па якіх яна мусіла адчыніць уваход толькі а палове на шостую.
А потым дома мне сьніліся апранутыя людзі, што ў каторы раз даказвала правакацыйны і антыгуманны характар нашага падсьвядомага.
Была ў той дзень яшчэ рэшта суботы, і яшчэ адзін сон, аднак максымум філязафічных рэфлексій гэтага дню не выходзіў за межы дэкартаўскага cogito ergo sum і запозьненага прызнаньня перавагаў здаровага ладу жыцьця.
19 лістапада, нядзеля
У гэты дзень мая матуля выпраўлялася ў далёкі сьвет. Зборы пачаліся ад самай раніцы, тады ж прыкладна да яе прыехаў я, каб дапамагаць і час ад часу падкормліваць, але законаў Мэрфі ніхто не адмяняў, таму на вакзал мы прыехалі пад самы гудок цягніка. Доўга разглядаем зь ёй білет, разважаючы, як да гораду Новасыбірску можна даехаць пасажырскім “Днепрапятроўск – Санкт-Пецярбург”. І хутчэй, пакуль супярэчлівасьці рэчаіснасьці не пасьпелі засланіць сабою веру ў нашыя рацыянальныя “я”, скачам у аднюткі прычэплены да цягніка вагон з нумарам 32. Мама сумная ад растаньня са мной, загадзя стомленая ад каскаду далейшых чыгуначных маніпуляцый і трох дзён шляху, і шчасьлівая, што вось-вось пабачыць сваю каханую дочачку. Сястра жыве пад Томскам, і ў гэтым факце дзекабрызму ня меней, чым у паводзінах жонкі Мураўёва-Апостала. Паехала яна, праўда, не за палітычным зьняволеным, героем вайны 1812 году, а за начальнікам электрычнай падстанцыі Томскага мэталюргічнага заводу. Але што той розьніцы, калі Сыбір ёсьць Сыбір, а летуценнае дзяўчо — гэта летуценнае дзяўчо. Што праўда, выправілася яна туды яшчэ і па тое, каб зь Беларусі патрапіць у Беларусь. Пад Томскам дзясятак вёсачак з нашчадкамі беларускіх калянізатараў Далёкага Ўсходу, а ў самім Томску прыстойная бел-чырвона-белая дыяспара нашых людзей.
Пакуль мамін вагон сноўдае па рэйках, вышукваючы днепрапятроўска-санктпецярбурскі хвост, матуля разьвітваецца са мной і, жагнаючы на разьвітаньне, згадвае, як хрысьціла мяне, маленькага савецкага хлопчыка, хуткага акцябронка і піянэра — употай, у старэнькай давыдгарадоцкай царкве. Мы жылі тады ў Магілёве, але хрысьціць дзяцей мама вазіла ў свой родны Гарадок. Не дзеля рамантыкі, не ад местачковага патрыятызму, проста хрышчэньне ў магілёўскім храме аўтаматычна выкінула б яе з камбінату. Працаўнік дзяржпрадпрыемства ня меў тады права на праяву асабістай, аўтаномнай духоўнасьці. Так жылі і так жывем, са сваёй глыбока схаванай на самым донцы душы верай у вечнасьць праўды і вечным трываньнем няпраўды.
20 лістапада
Панядзелак, раніца. Вяду сына ў садок. “Тата, я цябе кахаю!” і “Хачу на ручкі!” павольна перацякаюць у “Ты, тата, дрэнны!” і “Я паламаю табе рюку і кіну цябе ў кусты!” і вяртаюцца назад, у “Тата, я цябе кахаю!”. Міколку тры з паловай гады, узрост, калі прага самасьцьвярджэньня яшчэ супярэчыць поўнай залежнасьці ад бацькоў. Можа, трэба было паднесьці.
На лекцыі расказваю пра маральную адказнасьць навукоўцаў і міжволі згадваю фізыкаў-атамшчыкаў. Тых, што бачылі ў выпрабаваньнях Бомбы выключна цікавы экспэрымэнт. І згадваю аднаго свайго суразмоўцу — атамнага салдата Юрыя Карацеева. Было ў савецкіх вайскоўцаў такое паняцьце — атамны салдат. Той, на кім выпрабоўвалі першую савецкую ядзерную зброю. Спадар Карацееў прайшоў Тоцкі палігон у 54-м. Ён і яшчэ 60 000 салдат —большасьць зь беларускай вайсковай акругі – мусілі прайсьці па палігоне маршам адразу пасьля выбуху. Каб не баяліся, салдатам выдалі дазымэтры, на якіх стрэлка паказвала стабільныя 30 рэнтген. Юры Карацееў, кіраўнік выведгрупы, здымаў паказчыкі зусім зь іншага лічыльніка — яго функцыяй на выпрабаваньнях было перадаваць сакрэтным кодам узровень радыяцыі асабіста маршалу Жукаву і акадэміку Курчатаву. Дазымэтар Карацеева паказваў 300 рэнтген. Але і без гэтых засакрэчаных кодаў усім усё было ясна. Адзін салдат, кіроўца, падчас выбуху выцягнуў руку з кабіны ў вакно. Скура аблезла праз пяць хвілін. Толькі ў дзень выбуху ў суседняй вёсцы памерла пяцёра мясцовых жыхароў. Ад палігона іх хоць эвакуявалі, на цэлых 25 кілямэтраў, але па жудаснай іроніі лёсу радыяцыйнае воблака, гнанае ветрам, лягло менавіта на тое сяло, куды іх эвакуявалі.
Сумны быў дзень — панядзелак.
21 лістапада, аўторак
Дзень запомніўся тым, што я ўпершыню за колькі месяцаў пабачыў на вуліцы незнаёмцаў, якія размаўлялі па-беларуску, і тым, як я памыў посуд. Апошняе зусім не адзначае, што таксама ўпершыню за некалькі месяцаў. Жонка паклала сына спаць, мяне накіравала на кухню. Пабразгатаў, пабразгатаў, прыходжу. Цемра, толькі водбліск сьвечкі ў вакне, і сама сьвечка на стале — толькі-толькі зайшлася. Чырвонае віно, яшчэ закаркаванае, а значыць, не такое сьмяротнае для тых бялюткіх сурвэтак паміж талеркамі. “Каханы, ты памятаеш, які сёньня дзень?” Вось так я пайшоў мыць посуд, а вярнуўся ў амаль галівудзкую рамантычную драму. Драму, таму што ня памятаў, але чорт пабяры, яна мяне ўсё роўна яшчэ кахае. А значыць, ёсьць за што! І нягледзячы ні на што, і ўсё такое.
22 лістапада была серада
Завочнікі, завочніцы, заняткі, залікі, залікоўкі. У сярэдзіне дня пасьпяваю сабраць некалькі чалавек з кіраванага мною філязофскага клюбу, каб давесьці бліжэйшую задачу-мінімум. Пачынаем збор подпісаў за аднаўленьне ў Магілёве ратушы. Ківаюць, радасна, з гонарам. Тлумачу ім рэальнасьць задумы — усё гатова для аднаўленьня, праект падрыхтаваны, кіраўнікі гораду ня супраць, але няма грамадзкай ініцыятывы. Мы мусім ёю стаць. Ківаюць, але незразумела, вераць яны мне ці не. Для іх, маладых, васямнаццацігадовых, апантаных, людзей зусім зь іншага пакаленьня, ратуша, пэўна, бачыцца такім жа фантастычным і экзатычным праектам, што і ўсім папярэднім генэрацыям магілёўскіх адраджэнцаў. Памяць пра паўстаньне 1661 году і ратуша – іманэнтныя ўласьцівасьці нацыянальна арыентаванага магілёўца вось ужо гадоў колькі? Дзесяць? Пятнаццаць? Дваццаць? Яшчэ ёсьць нашы Курапаты – ярок за мясакамбінатам, Чарнобыльскі крыж на Лаўсанаўскіх могілках, магіла Цішкі Гартнага каля псыхбальніцы і памяць пра тое, як мы маглі і ня сталі сталіцай. І часам здаецца, так і будзе, праз усё гэтыя ж тунэлі мясцовай гісторыі будуць красьціся ў цемры штучнай памяці яшчэ пакаленьні і пакаленьні — сьвядомых адзінак. Красьціся навобмацак ці трымаючы за руку старэнькага ўнівэрсытэцкага прафэсара, каб нарэшце на тым канцы тунэлю адчуць, куды ж вёў гэты шлях. Да слоў – “Мой родны горад. Я люблю Магілёў”. А прафэсар будзе весьці далей, далей, паказваць старое замчышча і будынак Каніскага, касьцёл і Мікалаеўскую царкву, аднак ты ўжо зможаш ісьці сам. Скончыўся тунэль, скончылася цемра.
23 лістапада
Вечар. Дзесьці бясконца далёка свае сто гадоў адзначае “Наша Ніва”. Сядзім сям’ёй дома. Міколка гартае чытаную-перачытаную кніжачку з гуманітаркі. На кожнай старонцы адзін малюнак і адзін надпіс. “Дзякуй табе, Бог, за рыбкі!” “Дзякуй табе, Бог, за дождж!” “Дзякуй табе, Бог, за медзьведзяня!” “Дзякуй табе, Бог, за песьню!”. Такая маленькая, такая простая, такая бясконцая кніжачка. Хочацца ўявіць сабе, што вось так натуральна Бог, любоў, мая мова ўваходзяць у трохгадовага мяне. І не магу гэта ўявіць. Ці задумваліся вы, за што можна прадставіць рахунак свайму савецкаму дзяцінству? Вам, калі вы ня сын рэпрэсаваных, па вашай сям’і не прайшлася салдацкім ботам ці радыяцыйным воблакам эпоха? Я думаю, за вось гэтую адсутнасьць любові да натуральных, чалавечых каштоўнасьцяў. За пустэчу. За ману. За цемру.
