Асабістая гісторыя Аксаны Астапчук у асноўных рысах даволі тыповая для цяперашняй долі ўкраінскіх жанчын, вымушаных ратаваць сваё жыцьцё і жыцьцё сваіх дзяцей уцёкамі за мяжу.
«Мяне завуць Аксана Астапчук, я замужам, маю сына. Мне 38 гадоў, сыну 9 гадоў, — расказвае Аксана. — Да вайны я жыла ў Івана-Франкоўску і працавала ў салёне прыгажосьці. Як пачалася вайна, а ў нашым горадзе падарвалі аэрапорт, мы зь сястрой вырашылі ехаць. Але, на жаль, спачатку мы ня ведалі, куды ехаць».
На Закарпацьці
Аксана ўзяла з сабою сына і сястру Ірэну зь яе дзьвюма дочкамі, якім 10 і 19 гадоў, і яны паехалі на аўтамабілі ў бок Закарпацьця. Першапачатковы плян у жанчын быў такі, каб паехаць у Босьнію і Герцагавіну — у Аксаны там жывуць добрыя знаёмыя, харвацкая сям’я, з часу, калі яна цягам сямі гадоў езьдзіла ў гэтую краіну зь пілігрымкамі ў Мэджугор’е. Штогод больш за мільён хрысьціян з усяго сьвету зьдзяйсьняюць пілігрымку ў невялікае мястэчка Мэджугор’е ў Босьніі і Герцагавіне, верачы, што там у другой палове ХХ стагодзьдзя аб’явілася Божая Маці.
«Дзякаваць Богу, у мяне ў Закарпацьці ёсьць сябры, а сярод іх сьвятар, айцец Тарас Бурлак, які жыве каля Вінаградава, — расказвае Аксана. — Я зьвярнулася да яго і папрасіла дапамогі. У яго быў знаёмы, грэка-каталіцкі сьвятар, які дазволіў нам пераначаваць у сябе ў першую ноч».
На Закарпацьці Аксана зь сястрой і дзецьмі заставаліся пяць дзён, жывучы ў айца Тараса і спрабуючы прыдумаць, што ім рабіць далей. Ваенная сытуацыя рабілася ўсё больш складанай, і жанчыны ўрэшце вырашылі падацца далей. Разам зь імі рушыла і жонка сьвятара з дваімі маленькімі дзецьмі — усе яны вырашылі перасекчы ўкраінска-вугорскую мяжу. Аўтамабіль Аксаны і большая частка рэчаў, якія Аксана забрала з сабою з Івана-Франкоўску, засталіся ў айца Тараса.
Пешы пераход
«На ўкраінска-вугорскай мяжы на пераходах для машын стаялі вялікія чэргі, трэба было чакаць некалькі дзён. Але мы ведалі, што на гэтай мяжы ёсьць і пешыя пераходы. Мы выбралі пераход Вілак, айцец Тарас падвёз нас усіх туды на машыне, мы ўзялі з сабой толькі самыя неабходныя рэчы і перайшлі мяжу», — кажа Аксана.
«Мы ўсе мелі замежныя пашпарты, але мая сястра вярнулася дахаты, бо ў Івана-Франкоўску заставалася наша 87-гадовая бабуля, якой трэба было апекавацца. Сястра пакінула на маю адказнасьць сваіх дзяцей, і мы зь імі ды жонкай сьвятара і яе дзецьмі перасеклі мяжу. Насамрэч ніхто на мяжы не правяраў нашых пашпартоў, але ў нас усе патрэбныя дакумэнты і дазволы на перасячэньне мяжы былі. Мы пераехалі за Будапэшт, а потым у Браціславу, дзе жыла сястра айца Тараса, якая прытуліла нас на адзін дзень. Пані Мар’яна, жонка айца Тараса, таксама вярнулася ва Ўкраіну, бо там у яе, акрамя мужа, заставаліся мама і бабуля».
З Браціславы ў Прагу
Аксана ў Браціславе зразумела, што да Босьніі і Герцагавіны, дзе жывуць яе знаёмыя, дабрацца ёй будзе вельмі складана — гэта каля паўтары тысячы кілямэтраў. Таму яна вырашыла паехаць у Чэхію, дзе ў Празе жывуць і працуюць яе маці і муж, які выехаў у Чэхію за паўтара месяца да нападу Расеі на Ўкраіну. Мама і муж дапамаглі ёй купіць квіткі на аўтобус з Браціславы ў Прагу, і Аксана, яе сын і дзьве пляменьніцы шчасьліва даехалі на вакзал Флорэнц у Празе. На вакзале іх чакаў знаёмы Аксанінай мамы, які завёз усіх у прадмесьце Прагі, дзе мужаў працадаўца даў ім пакой для пражываньня ў інтэрнаце для работнікаў.
«Я вельмі ўдзячная за дапамогу айцу Тарасу, які неаднаразова нас суправаджаў у выездах да Мэджугор’я, — кажа Аксана. — Дзякуючы яму мы ў дарозе мелі ўсё, што нам было трэба, і адчувалі сябе як дома. Ніхто ніякіх грошай з нас ня браў. На жаль, сям’я айца Тараса таксама разьдзеленая — дзеці ў Браціславе, а бацькі на Закарпацьці».
Сястра
Сястра Аксаны, Ірэна, вярнулася ў Івана-Франкоўск, дзе ў яе муж і бабуля, якая патрабуе дагляду і апекі. Сястра працуе ў дзяржаўнай кампаніі «Укртелеком». У абставінах ваеннага часу сястра абавязана быць штодзень і пунктуальна на працы, нейкія прагулы ці спазьненьні пагражаюць ёй звальненьнем, адзначае Аксана. Ірэна па-за прафэсійнай працай стала валянтэркай — дапамагае жанчынам зь дзецьмі, якія ўцякаюць з усходу краіны на захад і едуць да польскай мяжы. Нейкі час у яе доме пражывалі пяць уцякачак з Кіева.
Добра ў Празе, але дома лепш
«Я добра разумею, што мне ў Празе нашмат лягчэй, чым большасьці маіх суродзічаў, якія ў Чэхіі ня маюць ні сям’і, ні знаёмых, — кажа Аксана. — У мяне тут і муж, і мама. Іншыя добрыя людзі дапамаглі і зь ежай, і з адзеньнем. У вас тут крыху халадней, а ў нас у Івана-Франкоўску сьнегу не было, таму мы ня бралі нейкай зімовай вопраткі. Ну і спачатку мы думалі ехаць у Босьнію, таму і адзеньне бралі лёгкае. Адзеньне нам тут адразу прынесьлі, маем дзе спаць, маем што есьці, і дзеці нарэшце сьпяць спакойна».
Што далей? Якія пляны на найбліжэйшую будучыню?
«Мы зарэгістраваліся ў Чэхіі, мы тут зусім легальна. Мой біямэтрычны пашпарт дазваляе мне пабыць тут 90 дзён. Але я папраўдзе спадзяюся, што праз два тыдні, максымум празь месяц, вярнуся дадому ва Ўкраіну, — адзначае Аксана Ткачук. — Мы спадзяёмся, што ўсё хутка закончыцца і я вярнуся ў Івана-Франкоўск. Калі мне было 18 гадоў, я ўжо была тут, у Чэхіі, і магла, з увагі на ўзьяднаньне сям’і, жыць тут з мамай і паступіць у інстытут. Але Ўкраіна гэта Ўкраіна. Я па нацыянальнасьці ўкраінка і хачу жыць у сваёй дзяржаве».
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам.
- Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы бамбяць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
