Дата дня
4 жніўня 1917 году нарадзіўся Янка Брыль, пісьменьнік, удзельнік нацыянальна-дэмакратычнага руху 1990-х — пач. ХХІ ст.
Брыль нарадзіўся ў Адэсе, што, відаць, гэтаксама прычынілася да ягонага нязводнага — то вытанчанага, то па-народнаму грубаватага гумару, які нездарма назвалі калябруньёнаўскім.
Гэтым гумарам былі наскрозь прасякнутыя лісты, якія я зрэдку — кожны раз бясконца шчасьлiвы — атрымліваў ад мэтра, калі Брыль заўважыў мае першыя апавяданьні.
Ён умеў пахваліць і ўвадначас па-настаўніцку пасьмяяцца з праколаў накшталт лужынкі пад нагамі ў адной маёй гераіні, што аб’ект яе непадзеленага каханьня прыняў за наплаканыя сьлёзы.
Я суперажываў Алесю Руневічу з адзінага Брылёвага раману «Птушкі і гнёзды».
Я рагатаў над старонкамі аповесьці «Ніжнія Байдуны», ідэяю якой даўнi Брылёў сябар (і суаўтар у стварэньні знакамітай кнігі «Я з вогненнай вёскі») лiтаратуразнаўца Ўладзімер Калесьнік назваў «неад’емнасьць права нізоў на гістарычнае быцьцё й тварэньне свайго лёсу ў супярэчлівым сьвеце».
Але найбольш маімі ў ягонай творчасьці заўсёды былі лірычна-філязофскія мініятуры.
Кнігу «Жменя сонечных промняў» я доўгі час вазіў з сабой паўсюль.
Яна, дарэчы, апрача наталеньня мудрасьцю, уратавала мяне ў жалезнаводзкім санаторыі ад бойкі з двума чачэнцамі, якія, на шчасьце, убачылі ў «расейскага акупанта» «нярускую» кнігу, а потым нястомна выбачаліся, называючы мяне сардэчным братам, і прадказвалі чачэнска-расейскую вайну.
Мы ўсе павінны быць удзячныя яму за падтрымку маладзейшых Уладзімера Караткевіча і Міхася Стральцова, таленты якіх станавіліся на крыло пад Брылёвай увагаю й апекай.
Ён быў больш, чым выбітным пісьменьнікам.
Пасьля яго пахаваньня мне прысьнілася, што Янка Брыль выступае ў тэлебачаньні. Ад нечаканасьці я прачнуўся.
Такое цяпер сапраўды можна ўбачыць толькі ў сьне. Адразу разгледзеўшы антынацыянальную сутнасьць цяперашняй улады, Брыль не пайшоў зь ёю ні на якія кампрамісы. Ён не надрукаваў ні радка ў сэрвільных дзяржаўных выданьнях.
Ён у восемдзесят гадоў адкрыў выдатнаю прамоваю Кангрэс дэмакратычных сілаў.
Пасьля сыходу Васіля Быкава менавіта Янка Брыль быў, на думку многіх, найвышэйшым маральным аўтарытэтам краіны.
Сьведчаньнем гэтага мог бы стаць і ягоны дзёньнік на пяць тысяч старонак, які, паводле запавету, можна было апублiкаваць празь пяць гадоў пасьля сьмерці аўтара, але ён дагэтуль так і застаецца недаступны для чытачоў. Прыхільнікі таленту народнага пісьменьніка ўжо зачакаліся.
Уладзімер Арлоў, «Імёны Свабоды», 4-е выданьне, с. 568-569.
Таксама ў гэты дзень
1392 ― падпісанае Востраўскае пагадненьне, якое паклала канец грамадзянскай вайне ў Вялікім Княстве Літоўскім.
1579 ― пачатак аблогі Полацку войскам Рэчы Паспалітай на чале зь Сьцяпанам Батурам.
1651 ― войска Вялікага Княства Літоўскага на чале зь Янушам Радзівілам узяло Кіеў.
1914 ― Першая сусьветная вайна: Нямеччына ўварвалася ў Бэльгію. У адказ Вялікая Брытанія абвясьціла вайну Нямеччыне. ЗША заявілі пра нэўтралітэт.
1922 ― пахаваньне вынаходніка тэлефона Аляксандра Бэла. Цягам хвіліны 13 мільёнаў тэлефонаў ува ўсёй Паўночнай Амэрыцы маўчалі.
1962 ― лідэр Афрыканскага нацыянальнага кангрэсу Нэльсан Мандэла пасаджаны ў турму, дзе правёў 28 гадоў. Пасьля выхаду на волю Мандэла стаў прэзыдэнтам Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі.
У гэты дзень нарадзіліся
1901 — Люі Армстранг, амэрыканскі музыка.
1904 ― Вітальд Гамбровіч, польскі празаік, драматург, эсэіст.
1947 — Мікола Селяшчук, мастак, удзельнік нацыянальна-вызвольнага руху 1980–1990-х.
Селяшчук, Селя, быў і застаецца для мяне мэтрам, адным з самых улюбёных беларускіх мастакоў.
Думаю, што не для мяне аднаго: на выставах каля ягоных карцінаў заўсёды клубілася публіка. Я й цяпер бязь цяжкасьці — быццам перагортваю альбом рэпрадукцыяў — бачу яго палотны: «Наведваньне сядзібы Агінскага ў Залесьсі», «Матылькі тут не жывуць», «Гучаньне музыкі нябёсаў», «Люблю цябе сустракаць»...
Уладзімер Арлоў, «Імёны Свабоды», 4-е выданьне, с. 426-427.
1961 ― Барак Абама, 44-ы прэзыдэнт ЗША.
У памяці
1875 — Ганс Крыстыян Андэрсэн, дацкі пісьменьнік.
2009 — Уладзімер Шатон, мовазнаўца, перакладнік, пэдагог.
Спадар Уладзімер, якога ягоны калега і блізкі знаёмец Пятро Садоўскі назваў чалавекам «абсалютна не савецкім», ведаў дваццаць моваў, але ягонай любоўю заставалася самастойна й бліскуча вывучаная лаціна. На ёй ён размаўляў і судзіў тэнісныя сустрэчы сяброў.
Зь яе пераклаў на беларускую «Пахвалу дурасьці» Эразма Ратэрдамскага і трактат «Аб грамадзянскай, або палітычнай свабодзе» нашага Андрэя Воляна, на ёй загаварылі вялікія фрагмэнты «Новай зямлі» Якуба Коласа, надрукаваныя потым у замежных лацінамоўных выданьнях.
Уладзімер Арлоў, «Імёны Свабоды», 4-е выданьне, с. 592-593.
