Палітычны аглядальнік Паўлюк Быкоўскі крытычна ацэньвае працэдуру «праймэрыз» дзеля абраньня адзінага кандыдата ад апазыцыі і заяўляе, што ўлады менш за ўсё баяцца няўдзелу апазыцыі ў прэзыдэнцкіх выбарах
Сьцісла
- Падаецца, што 30 працэнтаў для галасаваньня ў інтэрнэце — гэта малавата.
- Ёсьць людзі, якія заяўляюць, што 80 працэнтаў хацелі б байкатаваць выбары. Гэта відавочная маніпуляцыя.
- Калі ўзяць міжнародны досьвед транзыту аўтарытарных рэжымаў, то ёсьць літаральна адзін-два выпадкі, калі байкот даваў пэўны вынік.
- Калі адзінага ўлады не зарэгіструюць, гэта можа стаць нагодай для акцыі пратэсту.
— Як вы ў цэлым ацэніце тое, што значная частка апазыцыйных структураў вырашыла ўсё ж вызначыцца з працэдурай абраньня адзінага кандыдата?
— Попыт на тое, каб была адзіная пэрсанальная альтэрнатыва на прэзыдэнцкіх выбарах, быў. Я падчас сваіх журналісцкіх паездак па рэгіёнах назіраў, што людзі гавораць — «А хто, калі ня ён?» І вось апазыцыя дае адказ на гэтае пытаньне, прынамсі прапануе пэўны інструмэнт.
Калі казаць пра самую працэдуру... Было цікава назіраць, як Аб’яднаная грамадзянская партыя гадамі прапаноўвала працэдуру «праймэрыз», і вось 27 студзеня ўпершыню нешта рэальна пачало рабіцца ў гэтым кірунку.
— Наколькі абгрунтаванай і справядлівай выглядае абвешчаная працэдура праймэрыз? Ужо выказваюцца меркаваньні, што яна дае пэўныя перавагі менавіта актывістам палітычных партый, якія могуць галасаваць і ў інтэрнэце, і на зьезьдзе, і тэарэтычна — нават на сустрэчах у рэгіёнах.
— Я мяркую, што ўплыў менавіта апазыцыйных структураў у такой працэдуры гарантаваны. Гэта значыць, што адзіным кандыдатам будзе абраны той, хто падабаецца людзям, якія знаходзяцца ў апазыцыі да рэжыму, а не шырокаму грамадзтву. І, адпаведна, можа скласьціся сытуацыя, калі набор каштоўнасьцяў, які быў бы цікавы для шырокага грамадзтва, ня будзе прыняты. А будуць прынятыя каштоўнасьці, важныя менавіта для апазыцыйнай часткі грамадзтва.
Так што можа атрымацца, што для саміх апазыцыйных сілаў гэта будзе даволі пасьпяховы досьвед. Але для таго, каб перамагчы ў межах краіны, гэтага недастаткова. Што да працэдуры, то мне падаецца, што 30 працэнтаў для галасаваньня ў інтэрнэце — гэта малавата.
Усё астатняе сапраўды дае перавагу апазыцыйным структурам. На жаль, у нас не такая сытуацыя, каб людзі не баяліся пайсьці ў апазыцыйныя структуры, каб выказаць сваю думку.
— З улікам таго, хто вылучаецца сёлета (партыйныя лідэры і актывісты), такія правілы праймэрыз выглядаюць даволі лягічна. Бо, напрыклад, у 2001 годзе на выбары ад апазыцыі вылучаліся былы прэм’ер-міністар Чыгір, былы міністар абароны Казлоўскі, лідэр прафсаюзаў Ганчарык, людзі, якія мелі вялікую грамадзкую і намэнклятурную вагу. Цяпер сытуацыя іншая, і ісьці змагацца з Лукашэнкам ніхто не жадае, акрамя лідэраў палітычных партый. Таму лягічна, што партыйная апазыцыя стварае правілы «праймэрыз», якія падыходзяць ёй самой?
— У гэтым сапраўды ёсьць пэўная лёгіка. Але я б не сказаў, што ўжо падведзеная рыса. Пасьля прызначэньня выбараў заўсёды ўзьнікаюць нейкія ініцыятывы, і часам яны бываюць нечаканымі. Нельга гарантаваць, што так і будзе гэтым разам — але цалкам магчыма.
Адкідаць магчымасьць, што да кампаніі падключыцца нехта з намэнклятуры ці зь бізнэсоўцаў, я б ня стаў. Іншае пытаньне, што рэжым цяпер кансалідаваны, таму рызыкаваць, каб паспрабаваць стаць кандыдатам, такім асобам не выпадае.
— Астатнія палітычныя сілы, якія не далучацца да праймэрыз пяці апазыцыйных структураў — ці не апынуцца яны на ўзбочыне? Яны спадзяюцца гуляць у адзіночку і сабраць подпісы?
— «Гавары праўду» дыстанцыюецца ад «традыцыйнай» апазыцыі і часам не называе сябе апазыцыяй — у залежнасьці ад аўдыторыі. Калі казаць пра сацыял-дэмакратаў Чэрачня, то малаверагодна, што яму ўдасца сабраць неабходных сто тысяч подпісаў.
Заўсёды пры ўтварэньні кааліцый ідуць туды тыя, хто ідзе туды першымі, і тыя, хто далучаецца да яе пазьней. Цалкам магчыма, што, як і падчас назіраньня за выбарамі, большасьць апазыцыі будзе назіраць разам, і, магчыма, будзе працаваць разам. Магчымасьць сумеснай працы, рост даверу паміж структурамі — гэта пэўны плюс у параўнаньні зь недаверам і з тым, што раней яны нават сумесных заяў не маглі прымаць разам.
— Наколькі гучныя, на вашую думку, на гэтых выбарах галасы за тое, што ў выбарчай кампаніі ня трэба ўвогуле ўдзельнічаць? Яны даволі прыкметна гучаць у сацыяльных сетках, але наколькі такая думка распаўсюджаная сярод выбаршчыкаў?
— Безь незалежнай сацыялёгіі мы ня можам гэтага сказаць. Пры гэтым ёсьць людзі, якія заяўляюць, што 80 працэнтаў хацелі б байкатаваць выбары. Гэта відавочная маніпуляцыя. Маніпуляцыяй зьяўляецца і ператварэньне абсэнтэізму (калі чалавек застаецца на канапе) у «байкот». Гэта розныя рэчы. Байкот — гэта сьвядомае дзеяньне, якое паклікана дасягаць пэўных мэтаў. А абсэнтэізм, напэўна, уладам і карысны, бо яны не зацікаўленыя, каб грамадзтва палітызавалася.
У прыхільнікаў няўдзелу ёсьць маральная аснова, што нельга ўдзельнічаць у махінацыях і злачынствах, і калі выбары — гэта злачынства, то ў ім удзельнічаць нельга. То бок мы ня будзем пэцкаць свае белыя строі. Ніхто не прымушае, але ці дае гэта нейкі вынік?
Калі ўзяць міжнародны досьвед транзыту аўтарытарных рэжымаў, то ёсьць літаральна адзін-два выпадкі, калі байкот даваў пэўны вынік. Дарэчы, пра іх можна спрачацца, ці менавіта байкот там спрацаваў — але дапусьцім, што гэта ёсьць. І, зь іншага боку, ёсьць прыклады ашаламляльнай перамогі апазыцыі, якая ўдзельнічала ў выбарах нават тады, калі яны самі думалі, што гэта ня мае сэнсу. Ці была сытуацыя «круглага стала» ў Польшчы.
У палітычным працэсе няма адназначных і простых адказаў, але ёсьць магчымасьць выкарыстоўваць тыя ці іншыя інструмэнты і глядзець, якой мэты магчыма дасягнуць. Калі мэта — павялічыць групу падтрымкі і пашырыць погляды, то, магчыма, электаральная кампанія дасьць такую магчымасьць. Таму я б прапанаваў людзям вырашаць самастойна. Бо калі мною маніпулююць — гэта прыкмета таго, што мяне ня лічаць за чалавека, які здольны прымаць самастойныя рашэньні.
— Павал Севярынец у сваім допісе пасьля абвяшчэньня працэдуры праймэрыз заявіў, што «Выбраны лідэр можа стаць лідэрам удзелу, пратэстаў ці байкоту — гэта вырашыцца бліжэй да кампаніі». Якая верагоднасьць варыянту, што апазыцыя пойдзе на байкот?
— Найбольш верагодна, што будзе адзіны кандыдат, і ён пачне зьбіраць подпісы. Ня факт, што яго зарэгіструюць. Парлямэнцкія выбары паказалі, што ўлады шмат каго не рэгістравалі з тых, хто мог бы дакучаць ім падчас выбарчай кампаніі. Калі адзінага ўлады не зарэгіструюць, гэта можа стаць нагодай для акцыі пратэсту.
Я мяркую, што Севярынец мае на ўвазе, што калі складуцца ўмовы для вулічных акцый, то ён не пабаіцца ў іх удзельнічаць.
— Наколькі важны для ўлады ўдзел апазыцыі ў выбарах? Часам слухаеш прыхільнікаў няўдзелу, якія кажуць пра ўдзел у выбарах як пра падыгрываньне ўладзе, і думаеш: «Няўжо, калі дэмакратычныя сілы ня будуць удзельнічаць, то Лукашэнку стане сорамна і ёй падасьць у адстаўку»? Ну сапраўды, чым няўдзел апазыцыі ў выбарах можа пашкодзіць уладзе?
— У 2015 годзе кандыдатку ад «Гавары праўду» Тацяну Караткевіч шырокая апазыцыя не лічыла сваім прадстаўніком. Атрымаліся выбары без кандыдата, якога б апазыцыя прызнавала сваім. І што — гэта на нешта паўплывала? Увогуле, у сытуацыі, калі ўлада мае вялікую колькасьць адміністратыўна залежных людзей, якія прыходзяць на выбарчыя ўчасткі, сама па сабе яўка не зьяўляецца надта складаным пытаньнем.
Таму я ня думаю, што ўдзел ці няўдзел апазыцыі ў выбарах хвалюе ўлады з пункту гледжаньня яўкі. Але з пункту гледжаньня атрыманьня ёю трыбуны — хвалюе. Таму падчас парлямэнцкіх выбараў мы бачылі цэнзуру, перашкоды кандыдатам у дэпутаты. Інструмэнт, які не падабаецца ўладам, улада спрабуе ня даць у рукі сваім апанэнтам. Калі апанэнты самі адмаўляюцца ўзяць гэты інструмэнт у рукі, то ўладам гэта, хутчэй, будзе падабацца.
