Ляўрэат Гедройця Ільля Сін — пра місію літаратуры, Каліноўскага і Грэту Тунбэрг

Ляўрэатам сёлетняй прэміі Гедройця стаў Ільля Сін, аўтар кнігі «Libido». Гэта пятая кніга менскага празаіка, удзельніка мастацкага руху «БумБамЛіт».

У інтэрвію Свабодзе Ільля Сін распавядае пра сваю кнігу, кнігі канкурэнтаў, місію літаратуры, перапахаваньне Каліноўскага і разважае пра чаканьні ад свайго чытача.

Анатацыя кнігі: «Марыя жыве ў правінцыйным постсавецкім горадзе, насельнікі якога ізаляваныя ў сваіх камэрах-адзіночках — разам з успамінамі, траўмамі мінулага і штучнымі каханкамі. Недзе на пэрыфэрыі іх сьвядомасьці паступова распальваецца грамадзянскі канфлікт, але пакуль ніхто на яго не зважае. Марыя прадчувае: нешта неўзабаве павінна адбыцца...».

— Ільля, каторы я па ліку журналіст сярод тых, хто браў у вас інтэрвію пасьля цырымоніі?

— Спадзяюся, што Радыё Свабода — першае СМІ.

— Як вы самі гэта тлумачыце? Прэстыжная прэмія, немалыя грошы, у вас былі годныя канкурэнты, а ўвагі да літаратуры, выяўляецца, амаль няма?

— Капаць ня трэба глыбока. Гэта адна з асаблівасьцяў нашага літаратурнага працэсу. Літаратура і мастацтва мала каго сёньня цікавяць. Людзей цікавяць эфэкты «ваў», якія, уласна, і спараджаюць прэмію Гедройця зь вялікім прызавым фондам, які я атрымаў абсалютна выпадкова. А мастацкія працэсы, на жаль, цікавяць у нас людзей усё меней і меней. З гэтым, дарэчы, трэба нешта рабіць, бо гэта вельмі пагрозьлівая сытуацыя для ўсіх. Нават для грамадзтва, даруйце за патаснае слова.

— А вы прачыталі сваіх канкурэнтаў?

— Скажу шчыра, што не.

— Дык вы адзін з тых, каму не цікавы наш культурны працэс?

— У мяне проста няма часу, каб чытаць кніжкі. Але я клянуся, што выпраўлюся і прачытаю кнігі, прынамсі, з шорт-ліста. Справа ў тым, што мая праца зьвязаная з тэкстам. Я працую вельмі шмат, каб зарабіць на жыцьцё, займаюся валянтэрскай дзейнасьцю падчас арганізацыі падзей сучаснага мастацтва. Мне банальна бракуе часу. Але па суботах гэта мой улюбёны адпачынак — узяць кніжку і валяцца зь ёю на канапе. Гэта проста супэр. Не абмяркоўваць прэміі і рэгаліі, а проста ўзяць кніжку і правесьці зь ёю пэўны час.

— Давайце пагаворым пра вашу кнігу. Вы вэтэран БумБамЛіту, які ламаў усе стэрэатыпы пра літаратуру. Але кнігу «Libido» называюць першай кнігай Ільлі Сіна, у якой ёсьць такія ўласьцівасьці прозы, як герой і сюжэт. Што з вамі сталася? Адкуль такі кансэрватызм?

— Тыя кнігі, якія я рабіў, былі для мяне пэўнай пасьлядоўнасьцю, рэканструкцыяй пэўных спосабаў самавыяўленьня. Перадапошняя кніга «Бэлетрыстыка» — гэта рэканструкцыя ўласнай літаратуры сродкамі літаратуры. Гэта быў край, пасьля чаго працягваць ня мела сэнсу. Я вырашыў падумаць пра нешта іншае. У пэўнай ступені кожны аўтар адлюстроўвае ў літаратуры сам сябе. І няважна, колькі б ён ні абстрагаваўся ці хаваўся, ні ператвараў гэта ў так званыя споведзі. Ты залежны ад таго, што з табой адбываецца. І так сталася, што для мяне самай важнай тэмай стала тэма самоты, і гэта знайшло адлюстраваньне ў гэтай кнізе.

— Ваша кніга мае апакаліптычную атмасфэру. Што такога адбылося ў вашым жыцьці, што прымусіла скарыстацца такой формай?

— Я, канечне, удзячны ўсім, хто кнігу прачытаў і мае на яе свае погляды. Але я б не сказаў, што яна апакаліптычная. Там ёсьць лірычныя лініі, суб’ектыўныя, лініі герояў. Яны больш важныя, чым тое, што адбываецца навокал. Гэта ўсё толькі дэкарацыі, а экзыстэнцыяльныя лініі ўсё ж больш важныя. Бо апісваць краявіды і змрочны постсавецкі горад было вельмі проста. А вось апісаць шлях да сьвятасьці для мяне было вельмі вялікай праблемай. І нейкіх рэчаў я ня змог апісаць проста праз сваю літаратурную слабасьць.

— Падчас уручэньня дыплёму журы агучыла сваю матывацыю: «за бліскучы працяг жанру кібэрпанку-антыўтопіі, за бліскучае стварэньне хранатопу беларускага места, майстэрскае ўвасабленьне постмадэрнісцкага канцэпту машыны, якая жадае, бліскучае ўвасабленьне міталягемы Марыі Магдалены, стварэньне своеасаблівага стэрэаскапічнага эфэкту». А вы кажаце проста пра самоту?

— Гэта больш асабістая гісторыя, а не праблема грамадзтва. Гэта гісторыя маёй гераіні. Для мяне асабістасьць больш важная, чым ставіць дыягназы грамадзтву ці яшчэ нешта. Я вельмі далёкі ад гэтых інтэнцыяў. Калі нехта бачыць у кнізе гэта ўсё, то на здароўе, але гэта ня мае інтэнцыі. Гэта фікшн пра гераіню, якая аказалася такой. Гэта ня стэйтмэнт, не адсылкі да нейкіх дактрынаў, чагосьці больш глябальнага ці ўнівэрсальнага. Я гэтага не рабіў.

— Калі вы кажаце пра пошук шляху да сьвятасьці, то многія могуць зразумець, што ў кнізе ёсьць ваш адказ на гэтае пытаньне.

— Я трошкі супраць такіх тлумачэньняў. Літаратура — гэта не пра ШТО, а ЯК сказана. Гэта сама па сабе мова, само занурваньне, досьвед успрыняцьця тэксту. Бо любы мэсыдж можна перадаць значна прасьцейшымі сродкамі, чым літаратурны тэкст. Літаратура — гэта стыль, мова і свой сьвет.

— Вялізны пласт беларускай літаратуры — гэта будзіцелі і мэнтары. Вам не хацелася прымераць на сябе такую ролю?

— Гэта вельмі архаічны падыход, актуальны для стогадовай даўніны. А сёньня літаратура аб’ектыўна ня можа выконваць мэнтарскіх функцыяў. Сьвет зьмяніўся, зьявіўся інтэрнэт, шмат СМІ. І тая літаратара, дарэчы, шмат што траціла на гэтым мэнтарстве. Калі б Цётка пісала не праклямацыі, а нешта больш інтымнае і асабістае, то гэта было б цікавей сёньня пачытаць, зважаючы на ейны лад жыцьця.

— А якая місія ў літаратуры?

— У Юрыя Андруховіча ёсьць эсэ, дзе ён піша, што літаратура — гэта сьвятыня, але адначасова гэта бальніца, вінная крама, бардэль, размаітая зьява. У кожным выпадку трэба казаць па-свойму, няма нейкай унівэрсальнай функцыі літаратуры. Кожны аўтар дзейнічае па-свойму. Літаратура павінна быць камунікатыўным полем, а ўжо хто і што даносіць — яго справа. Для аднаго літаратура — сарцір, а для іншага — храм.

— А для вас што з гэтага бліжэй?

— Ані сарцір, ані храм, нешта трэцяе.

— Чаму варта пачытаць вашую кнігу?

— Можа і ня варта. Гэта справа абсалютна добраахвотная. Я кепскі ў рэкляме і ня дам рады нічога рэклямаваць.

— Вы вядомы як удзельнік групаў сучаснага мастацтва, мэта якіх — шакаваць. Ставілі перад сабой такую задачу?

— Я ўжо 20 гадоў ня стаўлю сабе мэты шакаваць, хаця шок — натуральны элемэнт творчага працэсу. Як казаў мой старэйшы сябра, які на мяне моцна паўплываў, кіраўнік тэатру «ІнЖэст» Слава Іназемцаў, калі ў яго спыталіся, ці хоча ён шакаваць: «А што я маю вам адказаць? Каб публіка на нашых выступах засынала? Кожны аўтар хоча ўзрушыць сваю аўдыторыю, але я не хачу, каб гэта было нейкае мэдыйнае ўзрушэньне, маўляў, ёсьць нагода — і ўсіх пачынае кілбасіць».

— А чаго вы чакаеце ад свайго чытача?

— Нічога. Гэта проста сумоўе, маё запрашэньне чытачу да дыялёгу. Я зрабіў сваё, а далей справа за чытачом. Якой ні была б рэакцыя, яна ў любым разе будзе для мяне ок.

— І там няма алюзій да сучасных падзей?

— Мы ўсе залежныя ад падзей вакол нас. Тая ж вайна на Данбасе моцна мяне ўзрушыла. І яны знайшлі сваё адлюстраваньне і выйсьце ў маёй кнізе. Але месца дзеяньня — не Данбас, і там няма ніякіх наўпроставых паралеляў.

— Галоўная прэмія — 14 000 рублёў. Ці ведаеце, на што іх выдаткуеце?

— Плянаў ніякіх няма, бо я проста не разьлічваў, што атрымаю прэмію. Для мяне гэта было вядро вады на галаву. Я быў на цырымоніі абсалютна выключаны, думкі былі пра іншае.

— А чыёй перамогі чакалі?

— Ды я ўвогуле скептычна стаўлюся да прэміяў. Хто б ні перамог, гэта было б добра. Няма ніякіх крытэраў, каб параўноўваць літаратараў. Гэта ж ня спорт. Але нават у спорце баксэр не выходзіць на рынг з шахматыстам. Парадокс у тым, што прэмію атрымаў чалавек, які найбольш скептычна ставіцца да прэміяў і спаборніцтваў.

— Магчымы справядлівы крытэр — колькасьць прададзенага накладу?

— У беларускай літаратуры стаўка на камэрцыялізацыю можа загубіць усю яе сутнасьць, пры гэтым абсалютна нічога не прыдбаўшы. У нас няма літаратурнага рынку, таму гэта нават сьмешна.

— Ільля, у мяне яшчэ ёсьць два пытаньні, цалкам незалежныя ад літаратуры і Гедройця. Гэтыя тэмы, як вы кажаце, кілбасяць людзей. Дзякуючы ім я хачу разбавіць загаловак вашага інтэрвію. Што вы думаеце наконт пераносу Каліноўскага ў Менск?

— Я за прагматызм, варта яго перапахаваць у Беларусі. Гэта стала б моцнай акцыяй для краіны, узбудзіла б сучаснае грамадзтва. Пры ўсёй спрэчнасьці гэтай постаці, ня варта яе ідэалізаваць, але перапахаваць яго ў Менску — гэта можа мець рэзананс. Беларусам трэба штуршкі, часам і штучныя, ім трэба ўкол у сэрца для павышэньня тонусу, для ідэнтычнасьці.

— Што вы думаеце пра Грэту Тунбэрг, швэдзкую школьніцу, якая ня ходзіць у школу, бо пратэстуе супраць бязьдзеяньня палітыкаў у справе зьмены клімату?

— Ой, соры. Вось гэтага я дакладна ня чуў. Мая галава занятая іншым, і на яе маёй галавы ўжо не хапіла. Але няхай ёй будзе добра і ўсё ў яе ладзіцца.