Фармальна лічыцца, што прэзыдэнт Туркмэністану ад 15 ліпеня ў афіцыйным адпачынку.
Як зьявіліся чуткі пра сьмерць прэзыдэнта Туркмэністану
20 ліпеня апазыцыйны YouTube-канал «Свабодны Туркмэністан» са спасылкай на свае крыніцы ў Ашгабадзе паведаміў, што 62-гадовы Гурбангулы Бердымухамедаў памёр ад вострай ныркавай недастатковасьці. Гэтыя зьвесткі радыёстанцыі «Говорит Москва» пацьвердзіў дырэктар Цэнтру маніторынгу эўразійскіх праблем Аслан Рубаеў. Інфармацыю падхапіў Telegram-канал El Murid, які спэцыялізуецца на асьвятленьні падзеяў у Сярэдняй Азіі і арабскіх краінах.
Празь некалькі гадзін інфармацыю абверглі ў амбасадах Туркмэністану ў Расеі і Кіргізстане, а затым ад сваіх слоў адмовіўся і палітоляг Рубаеў, папрасіўшы прабачэньня ва ўсіх, каго ўвёў у зман. У сваю чаргу, выданьне «Хроніка Туркмэністану» напісала, што насамрэч у цяжкім стане не прэзыдэнт, а ягоная маці Агулабат, якая ўжо даўно лекуецца ў Нямеччыне.
Мяціеў: Народ стаіць у чэргах па прадукты, а сваякі прэзыдэнта пілуюць бюджэт
Руслан Мяціеў, родам з Дашагузу, даўно жыве ў Галяндыі, там заснаваў і рэдагуе рэсурс «Альтэрнатыўныя навіны Туркмэністану» . На падставе інфармацыі, якую дасылаюць з радзімы ягоныя карэспандэнты-добраахвотнікі і неабыякавыя землякі, ён падае хроніку зьнікненьня Аркадага (ганаровы тытул прэзыдэнта Туркмэністану).
5 ліпеня прэзыдэнт Бердымухамедаў падсумаваў вынікі паўгодзьдзя на пашыраным паседжаньні Кабінэту Міністраў і пасьля гэтага зьнік з тэлеэкранаў на 10 дзён.
12 ліпеня незалежныя журналісты знайшлі прэзыдэнцкі «Боінг» з рэгістрацыйным нумарам EZ-A007 у аэрапорце Нюрнбэргу. Паводле туркмэнскіх СМІ, у Нямеччыне лекуецца маці Бердымухамедава.
15 ліпеня афіцыйныя агенцтвы паведамілі, што кіраўнік краіны сышоў у адпачынак і ў першы ж вольны дзень завяршыў 11-ы том кнігі «Лекавыя расьліны Туркмэністану». Дзяржаўная тэлевізія паказала, як ён працуе і гуляе з унучкамі. Зрэшты, сюжэт мог быць зьняты калі заўгодна, бо ў краіне 45-градусная сьпёка, а прэзыдэнт чамусьці ў кашулі з доўгім рукавом.
У ноч на 20 ліпеня на YouTube-канале Erkin Turkmenistan, які вядзе са Швэцыі туркмэнскі пісьменьнік Акмухамэд Вельсапараў, зьявіліся паведамленьні пра сьмерць прэзыдэнта.
«Паколькі ні жывым, ні мёртвым яго не паказалі, дзяліць „скуру прэзыдэнта“ крыху дачасна, — кажа Руслан. — Тым ня меней не сакрэт, што інстытут выбараў у Туркмэністане — не аўтарытэт і не інструмэнт, а простая фармальнасьць, за якой усё вырашана. І людзі разважаюць так: што б ні адбылося, хто б ні прыйшоў наступны, горш ня будзе. Хіба засталося расчляняць тых, хто не даспадобы, прылюдна на плошчы ці паліць на вогнішчах і зьядаць. Валіцца ніжэй ужо немагчыма».
Пасьля сьмерці Сапармурата Ніязава туркмэны спадзяваліся на перамены. У якой ступені тыя спадзяваньні апраўдаліся? І ці насамрэч наступнік Туркмэнбашы яшчэ больш узурпаваў уладу?
«Пры Ніязаву было нясоладка, але цяпер узровень карупцыі ўзьляцеў неймаверна, — адзначае Мяціеў. — Людзей раздражняе, што ў прэзыдэнта шматлікая радня, якая літаральна ўсё падмінае пад сябе, прысабечваюць нават дзяржаўныя кантракты. Будуюць аўтабан за 2,3 мільярда даляраў, і як мінімум адна з чатырох фірмаў належыць ягонаму зяцю. У той час як народ стаіць у чэргах па базавыя прадукты харчаваньня, — не хаваючыся расьпілоўваюць бюджэт, носяць гадзіньнікі за мільён даляраў. Абураюць нахабныя паводзіны, адчуваньне ўсёдазволенасьці».
Анамурадаў: Як можна пераварваць хлусьню ў такіх абʼёмах?
«Замбаваньне, падмацаванае інстынктам самазахаваньня», — так апісвае колішні палітвязень туркмэнскіх уладаў Чары Анамурадаў стан, у якім знаходзяцца туркмэны пры Бердымухамедаву.
«Тры мае дачкі глядзяць афіцыйны спадарожнікавы туркмэнскі канал і плачуць, — кажа Анамурадаў. — У кадры з раніцы да вечара Аркадаг. Зрэшты, як і ў беларусаў: у нас Бердымухамедаў, у вас — Лукашэнка. Сорам які... Дзеці пытаюцца: як нашы сваякі, аднагодкі жывуць, як можна пераварваць хлусьню ў такіх абʼёмах? Вядома, да любога ідыятызму прызвычайваесься, калі яго ўбіваюць ад нараджэньня. Тэлефануеш блізкім, сябрам: ад страху або дзеля перастрахоўкі, але яны хлусяць!»
Чары Анамурадаў служыў у Ашгабадзе сьледчым, а затым заняўся расьсьледавальнай журналістыкай. У 1997-м быў асуджаны на 18 гадоў зьняволеньня — інкрымінаваліся паўтара дзясятка цяжкіх артыкулаў, ад кантрабанды да крадзяжу дзяржаўнай уласнасьці. Сам ён перакананы, што прычынай сталі артыкулы пра пастаўкі наркотыкаў, якія прыкрываліся на высокім узроўні. Адным з герояў рэпартажаў быў Хажагельды Аразгельдыеў, пляменьнік будучага прэзыдэнта Гурбангулы Бердымухамедава, асуджаны за наркатрафік з Аўганістану і Ірану.
Анамурадаў правёў у турме 4 гады, выйшаў па амністыі. Ратаваўся ад перасьледу ў тым ліку і ў Беларусі. У 2004-м атрымаў швэдзкае грамадзянства, жыве ў Стакгольме.
У 2016-м прыляцеў у Менск з малодшай дачкой. У аэрапорце яго затрымалі для высьвятленьня асобы (дачку адпусьцілі). У транспартнай пракуратуры патлумачылі прычыну — афіцыйны Ашгабад патрабаваў вяртаньня ўцекача. Замаячыла пэрспэктыва экстрадыцыі на радзіму і непазьбежнай турмы. Два месяцы Анамурадаў правёў у СІЗА № 1 Менску, адкуль гэтак жа нечакана яго выпусьцілі. На яго перакананьне, спрацавала актыўнасьць швэдзкай амбасады і міжнародная салідарнасьць.
«Прырода ўсіх аўтарытарных рэжымаў падобная: Цэнтральная Азія гэта ці Беларусь — розьніцы няма, — лічыць суразмоўца. — На жаль, правадыры забываюцца, дзеля чаго прыйшлі да ўлады. Іх галоўная мэта — любой цаной застацца на вяршыні, таму актыўна падцягваюць да „трону“ сваіх дзяцей, каб было на каго абаперціся. Атачылі сябе сілавікамі, арміяй. Каго баяцца? Уласнага народу! Якое б зацюканае ні было грамадзтва, людзі стамляюцца ад самаўпраўства. І калі не выходзіць нешта зьмяніць праз выбары, застаецца адно — спадзявацца на сьмерць дыктатара».
Як жыве Туркмэністан
Туркмэністан разам з Паўночнай Карэяй лічыцца адной з самых закрытых дзяржаў, дазвол на ўезд туды атрымаць практычна немагчыма. Гэта адзіная краіна, у якую патрабуюцца візы жыхарам усіх былых саюзных рэспублік.
Курс на міжнародную ізаляцыю быў узяты яшчэ папярэднім прэзыдэнтам Сапармурадам Ніязавым, адным з самых жорсткіх аўтарытарных кіраўнікоў. Пасьля сьмерці Туркмэнбашы (галава ўсіх туркмэнаў) у канцы 2006 году былі спадзяваньні, што настануць доўгачаканыя зьмены, але ягоны наступнік пераўзышоў у кульце асобы нават свайго настаўніка.
Гурбангулы Бердымухамедаў кіруе краінай больш за 12 гадоў. Аркадаг (апякун, абаронца ўсіх туркмэнаў) двойчы пераабіраўся на найвышэйшую пасаду з паказьнікамі 97% і 95% галасоў (у 2012 і 2017 гадах адпаведна). Пасьля ўнясеньня паправак у Канстытуцыю прэзыдэнцкі тэрмін падоўжаны да сямі гадоў замест першапачатковых пяці.
Пэрыяд праўленьня Ніязава, які кіраваў краінай амаль 20 гадоў і меў статус пажыцьцёвага прэзыдэнта, называўся Залатым Векам. Бердымухамедаў свой этап называў «Эпохай Вялікага Адраджэньня», а пасьля выбараў 2012 году абвясьціў пра пачатак «Эпохі Магутнасьці і Шчасьця». Так афіцыйная ідэалёгія пераарыентавалася на патрэбы новага кіраўніка.
Прэзыдэнт мае мноства ўзнагародаў і званьняў: Герой Туркмэністану, доктар мэдычных навук, доктар эканомікі, акадэмік Акадэміі навук. У Ашгабадзе працуе музэй, прысьвечаны ягоным дасягненьням. На зьмену ніязаўскай «Рухнаме», якая мела статус «сьвятой кнігі», прыйшлі пісаньні самога Бердымухамедава — у творчым даробку чатыры дзясяткі тамоў толькі з сэрыі «Чай: вылячэньне і натхненьне».
А яшчэ ён з аднолькавай лёгкасьцю піша пра дываны, скакуноў, прымаўкі і прыказкі, штампуе па дзясятку кніг на год са збору «Да новых вышыняў прагрэсу». Усе творы ягоныя падначаленыя прымаюць з такімі ж ушанаваньнямі, як і Каран: калі чыноўнікам публічна раздавалі кнігу пра гарбату, тыя тройчы прыкладалі яе да галавы.
Бердымухамедаў, стаматоляг паводле адукацыі, таксама экспэрымэнтаваў у якасьці хірурга-анколяга, паэта, кампазытара, сьпевака, музыкі-гітарыста, дыджэя і аўтагоншчыка. Ён пераможца нацыянальных спаборніцтваў у конных скачках і аўтагонках. Аркадаг можа сабе дазволіць быць экстравагантным — напрыклад, учыніць агляд гатовасьці вайсковых самалётаў верхам на ровары. Або сесьці за руль дарагога «Гелендвагена» і зьехаць некуды ў поўнай адзіноце.
Адрозна ад Сапармурата Ніязава, які ігнараваў калегаў па СНД, Гурбангулы Бердымухамедаў рэгулярна сустракаецца з Аляксандрам Лукашэнкам. Калі да пачатку прэзыдэнцкай кадэнцыі былога дантыста беларускі кіраўнік быў у Туркмэністане толькі аднойчы, то зь яго прыходам наведваўся ў Ашгабад ажно пяць разоў. Аркадаг, у сваю чаргу, прыяжджаў у Беларусь чатыры разы і разам зь іншымі адыёзнымі асобамі трапіў тут у ганаровы пералік «блізкіх сяброў» Лукашэнкі.
