Каго аб’ядноўвае, а каго разьядноўвае сьвята 25 сакавіка? Пры якіх умовах яно можа стаць дзяржаўным? Хто са знакавых фігураў мае быць на Дні Волі ў Менску?
Абмяркоўваюць сьпявачка Адэля Вольская, якая выступіць на канцэрце ля опэрнага, сябра Аргкамітэту па сьвяткаваньні 100-годзьдзя БНР, сустаршыня Руху салідарнасьці «Разам» Алена Талстая і грамадзкая актывістка Наста Дашкевіч.
Наста Дашкевіч: Яны нам не хаўрусьнікі
Ганна Соўсь: Нашая размова адбываецца напярэдадні 100-гадавіны Беларускай Народнай рэспублікі, і атмасфэра ў беларускім грамадзтве ў гэтыя дні хутчэй не сьвяточная, а трывожная. Вось ужо некалькі тыдняў праходзяць ў атмасфэры спрэчак (што лепей — шэсьце ці канцэрт), ці абвінавачваньняў (хто выступіць, а хто ня выступіць), і рэальных рэпрэсій (арганізатары шэсьця за кратамі). Як вы лічыце, каго абʼядноўвае, а каго разьядноўвае сьвята 25 сакавіка?
Наста Дашкевіч: Няма нічога новага пад сонцам, «падзяляй і ўладар» — я пра ў Фэйсбуку пісала. Улада абсалютна халоднакроўна падлічыла, якая ад каго будзе рэакцыя, і прадугадала, хто як будзе дзейнічаць. Яны ж не зацікаўленыя ў тым, каб паміж намі быў мір і згода. Яны не зацікаўленыя ў добра праведзеным ані маршы, ані канцэрце. «Падзяляй і ўладар», вось у чым яны зацікаўленыя. Яны ведаюць, што робяць, калі арыштоўваюць арганізатараў шэсьця. Яны, відавочна, хочуць кінуць цень на арганізатараў сьвята, найперш унутры апазыцыйнага кола.
Гэта спроба ўлады намацаць кропкі, дзе можна супрацоўнічаць.
І мы можам бясконца гадаць, чаму зараз улады вырашылі дазволіць такое мерапрыемства і ў такім канкрэтна фармаце. Але варта памятаць, што яны нам не хаўрусьнікі, і яны ня будуць кіравацца нашым інтарэсам. І тое, што зараз ёсьць, гэта ніякім чынам не параза, не адступніцтва... Няхай хтосьці кіне ў нашу сям’ю камень, што мы ня маем мужнасьці, таму што мы пойдзем на канцэрт. Гэта лягічны працяг вось гэтага вышываначнага буму, павелічэньня нацыянальнай моўнай беларускай прасторы.
Гэта спроба ўлады намацаць кропкі, дзе можна супрацоўнічаць з прадстаўнікамі грамадзкага сэктару, магчыма, нават апазыцыі, па нейкіх нэўтральных нацыянальных пытаньнях. І гэта робіцца таксама ў тым ліку дзеля таго, каб ведаць, у якіх сытуацыях можна каго сутыкаць ілбамі. І тут важна кіравацца найперш сапраўды нацыянальнымі інтарэсамі і разумець, у чым нашы інтарэсы могуць супадаць, і ў чым яны ня могуць супадаць, дзе ёсьць пэўная чырвоная рыса, за каторую ня варта пераходзіць.
Сёньняшняя размова — напэўна адзіная, дзе я сур’ёзна выказваюся на гэтую тэму.
І падчас гэтых працэсаў вельмі важна не загрызьці адзін аднаго. Таму што ўлада будзе наўмысна сутыкаць нас ілбамі яшчэ не адзін раз. Я лічу, што тое, што мы бачым зараз — гэта такая лёгенькая трэніроўка і намацваньне глебы. І мне вельмі прыкра, вельмі шкада, калі на гэта людзі вядуцца. І вось гэтыя ўсе спрэчкі... Ну вось сапраўды, ці не здаецца ўвогуле дзіўнай спрэчка пра тое, ці трэба адзначаць Дзень Волі? Сварыцца, які гэта мусіць быць фармат! Для мяне гэта ўсё нонсэнс. Я абсалютна бачу, што людзі сутыкаюць нас ілбамі.
За ўвесь гэты час сёньняшняя размова — напэўна адзіная, дзе я сур’ёзна выказваюся на гэтую тэму. Таму што не было сілаў, не было жаданьня, калі ў коле аднадумцаў табе яшчэ прыходзіцца за агульныя каштоўнасьці ірваць глотку. Не мусіць так быць! Варта пра гэта памятаць — улада сьвядома сутыкае ілбамі людзей у адным грамадзкім апазыцыйным сэктары і сьвядома хоча іх падзяліць. Трэба ставіцца з павагай да людзей. Напрыклад, я не лічу, што пры цяперашніх мажлівасьцях шэсьце ёсьць прынцыповым. Я была шмат разоў на гэтых шэсьцях — гэта клясна, гэта здорава! Ну каб сказаць, што сьвята прынцыпова ад гэтага залежыць, не, я не скажу. Ёсьць магчымасьць гэта ладзіць — O.K, няма магчымасьці — ня трэба ахвяраваць агульным вялікім сьвятам. Я так лічу.
Алена Талстая: Буду ўдзячная кожнаму, хто знойдзе мужнасьць прыйсьці на плошчу Якуба Коласа. І вітаю ўсіх, хто будзе на канцэрце
Алена Талстая: На сёньняшні момант агучваць тыя спрэчкі, якія былі, ужо няма проста часу. Зараз час дзейнічаць і дзейнічаць менавіта сыходзячы з існуючай сытуацыі. Паколькі я ўваходжу ў аргкамітэт сьвяткаваньня 100-годзьдзя БНР, я падтрымліваю ўсе тыя рашэньня аргкамітэту, якія былі прынятыя. І рашэньні гэтыя тычыліся і правядзеньня Маршу годнасьці і волі, і правядзеньня сьвяточнага канцэрту. Таму вялікая падзяка ўсім, хто ладзіць гэты канцэрт. Гэта таксама неабходная і неад’емная частка сьвяткаваньня Дня Волі. Але і шэсьце, менавіта Марш годнасьці і волі, у тым фармаце, у якім ён будзе магчымы (гэта залежыць ад людзей, якія прыйдуць), таксама павінен мець месца.
Былі гады, калі адзін чалавек уратоўваў годнасьць нацыі.
І гэтае шэсьце не павінна быць забаўляльным. Гэта адстойваньне нашых правоў і свабодаў, якіх у нас зараз амаль што ўвогуле няма. І тут нават ня важная колькасьць людзей, якія выйдуць. Былі гады, калі адзін чалавек уратоўваў годнасьць нацыі. Як Алесь Пушкін у свой час, як у 2004-м годзе тры чалавекі, у тым ліку Вячаслаў Сіўчык, проста прымацавалі сябе да ліхтароў на Кастрычніцкай Плошчы, каб абараніць годнасьць нацыі, каб сказаць, што ў нас ёсьць воля да жыцьця ў незалежнай краіне. Таму я проста буду ўдзячная кожнаму чалавеку, які знойдзе мужнасьць прыйсьці на плошчу Якуба Коласа. І, канешне, я вітаю ўсіх, хто будзе на канцэрце, і вялікую падзяку выказваю ўсім арганізатарам канцэрту таксама.
Ганна Соўсь: Можаце згадаць свой першы Дзень Волі. І колькі з усіх вашых Дзён Волі было брутальных, а колькі сапраўды сьвяточных? Адэля, вы напэўна былі яшчэ дзяўчынкай, калі ўпершыню пайшлі з бацькам, Лявонам Вольскім на Дзень Волі?
Адэля Вольская: Я не была на мітынгах, таму што бацькі мне забаранялі. А тата, канечне, граў на канцэртах. А мы з мамай сядзелі дома і адзначалі гэты дзень па-ціхенькаму, штосьці рабілі дома ў гэты дзень.
Алена Талстая: І для мяне Дзень Волі — гэта менавіта людзі
Алена Талстая: Сёньняшні настрой, як і кожны раз за гэтыя гады, і сьвяточны, і трывожны. Мала было за гэты час такіх дзён, каб не было на Дзень Волі супрацьстаяньня паміж дзяржавай і народам Беларусі, бо Дзень Волі — гэта менавіта той дзень, калі выказваецца наша воля да годнага жыцьця, жыцьця ў незалежнай дэмакратычнай краіне. Гэта менавіта той дзень, калі адчуваецца еднасьць беларусаў, калі адчуваеш людзей, якія стаяць побач з табой. І для мяне Дзень Волі — гэта менавіта людзі, іх мужнасьць. За гэтыя гады былі тысячы людзей, якія выходзілі на вуліцы, знаходзілі ў сабе мужнасьць выходзіць, якія нават сваёй невялікай колькасьцю стваралі гэты Дзень Волі. Як гэта было і ў першы Дзень Волі, калі Алесь Пушкін, мастак, пачаў гэтыя акцыі.
Наста Дашкевіч: Былі розныя Дні Волі, але такога, як сёлета, не было і, можа, ня будзе болей
Ганна Соўсь: Наста, у вас напэўна вялікі будзе пералік тых Дзён Волі, на якіх вы былі. Можа памятаеце першы? Якія Дні Волі найбольш запомніліся?
Наста Дашкевіч: Мой першы Дзень Волі быў у 2004-м годзе. Але, напэўна, самым яскравым Днём Волі для мяне быў 2006-ы год пасьля намётавага гарадку. Тое, што ёсьць сёньня, трывожнасьцю акурат не назавеш. А вось тое, што было ў 2006-м — вось гэта была трывожнасьць. Сотні, калі ня тысячы людзей былі арыштаваныя пасьля намётавага гарадку, былі паказальныя судовыя працэсы, была зьнішчаная надзея, тады была абуранасьць, была злосьць. Але той Дзень Волі быў вельмі запамінальны і вельмі дэманстратыўны таму, што нягледзячы на прагнозы, што ніхто не выйдзе, на вуліцу выйшла велізарнейшая колькасьць людзей на той час.
Былі розныя Дні Волі, але такога, як сёлета, не было і, можа, і ня будзе болей. Я памятаю Дзень Волі ў 2008-м годзе, калі ўсе мае сябры, маладафронтаўцы, пераважна хлопцы, былі брутальна зьбітыя. Ёсьць вельмі шмат, фотаздымкаў, калі іх цягнуць па брудзе і хлопцы ўсе з фінгаламі... Я памятаю, як тады дазналася пра цуда-лек «Бадзяга», які масава перадавалі на Акрэсьціна, каб хлопцы свае фінгалы ім замазвалі.
Памятаю 25-га сакавіка 2009-га году, калі нас зь Дзянісам Карновым вывезьлі ў лес пасьля таго, як выкралі ў горадзе, бо мы мусілі перадаваць друкаваную прадукцыю на сьвята. Апранулі шапкі на галаву і выкінулі ў лесе. Тады было таксама холадна. Карнову разадралі, разрэзалі джынсы, і кінулі на трасе, ён дабіраўся сам. Мяне кінулі недзе пад Ждановічамі. Яны ня ведалі хто я, бо пільнавалі Карнова. Дні Волі былі абсалютна рознымі, і сёньняшні Дзень Волі будзе, напэўна, сапраўды асаблівым у параўнаньні з тым бэкграўндам.
Ганна Соўсь: Вы слушна кажаце, што такога, як сёлетні, ніколі не былі і напэўна больш не будзе. Дзе вы будзеце 25 сакавіка, у якім месцы? Зь дзецьмі, я так разумею, з мужам, безумоўна?
Наста Дашкевіч: Так, мы плянавалі ўсёй сям’ёй, зь дзецьмі быць на канцэрце. Нашы сябры прымаюць вельмі актыўны ўдзел у арганізацыі сьвята. Чым можам дапамагаем і мы. Для мяне гэта вельмі важнае і адметнае мерапрыемства. Я прыйду зь дзецьмі на Дзень Волі, там будзе шмат бел-чырвона-белых сьцягоў і нарэшце мае дзеці ўбачаць пацьверджаньне таго, чаму мама называе нашым сьцягам ня той, які яны паўсюль бачаць у горадзе на дзяржустановах і слупах, а той наш сьцяг, які ў нас дома. Нарэшце яны ўбачаць тысячы аднадумцаў.
Я ведаю, што шмат маіх знаёмых прыйдуць сем’ямі, гэта вялікая колькасьць людзей. І я перакананая, што гэты Дзень Волі прынамсі для маіх дзяцей стане такім жа запамінальным, якімі былі Дні Волі на пачатку 90-х для цяперашніх лідэраў грамадзкага руху. Калісьці нам расказвалі пра тое, што адбывалася напачатку 90-х, пры канцы 80-х, і мы глядзелі гэтыя фотаздымкі, і мы зайздросьцілі... Ну немагчыма, што мы калі ў калюжынах валяемся і нас цягнуць у гэтыя аўтазакі, а людзі зьбіраліся такой велізарнай колькасьцю і годна адзначалі гэтае сьвята. І я думаю, што будзе натхняльнае мерапрыемства.
Алена Талстая: Канцэрт, канешне, добра. Але без вулічнага шэсьця канцэрт ня дасьць таго ж зараду пазытыву
Ганна Соўсь: У той момант, калі мы з вамі размаўляем, палітыкі Вячаслаў Сіўчык, Уладзімер Някляеў і Максім Вінярскі знаходзяцца за кратамі. Яны былі прэвэнтыўна арыштаваныя і, праўдападобна, правядуць Дзень Волі ў няволі. Алена, вы будзеце на шэсьці адным з арганізатараў. Які ваш настрой? Як вы плянуеце гэты дзень?
Алена Талстая: Год, зь якім я магла б параўнаць, зь якім я б параўноўвала яшчэ да ўчорашняга дня, гэта быў 1993 год, калі насамрэч было масавае сьвяткаваньне. Каля опэрнага тэатру на пляцоўцы луналі бел-чырвона-белыя сьцягі, было вельмі шмат людзей. Быў вялікі ўздым і пачуцьце сьвята ў гэты дзень. Але перад сьвяточным мітынгам ля опэрнага тэатра ў 93-м годзе было масавае шэсьце. Людзі паказалі сваю волю да свабоды, да вольнага жыцьця менавіта праз шэсьце, і яно вылілася натуральна як заканчэньне гэтага маршу сьвятам перад опэрным тэатрам.
Але перад сьвяточным мітынгам ля опэрнага тэатра ў 93-м годзе было масавае шэсьце.
На жаль, у гэтым годзе будзе зусім ня так. Канцэрт — гэта, канешне, добра. Але без вулічнага шэсьця канцэрт ня дасьць таго ж зараду пазытыву. Бо адзіная форма, якая засталася для народу, каб паказаць сябе як суб’ект улады, як той, хто прымае ўдзел у жыцьці краіны, гэта вулічнае, масавае, мірнае шэсьце. У нас няма выбараў. У нас няма магчымасьці нейкім іншым чынам праяўляць сябе ў палітыцы. Менавіта праз вулічнае шэсьце, калі людзі зьбіраюцца разам, яны могуць паказаць, што іх выбар — гэта мірная Беларусь, гэта дэмакратычная Беларусь, гэта годнае і заможнае жыцьцё ў беларускай краіне.
Для мяне асабіста падкрэсьленым было затрыманьне, калі рух салідарнасьці «Разам» плянаваў акцыю па ўшанаваньні ахвяраў Расейскай імпэрыі, паўстанцам 1863-га году. Яны загінулі ў баі з расейскімі карнікамі і пахаваныя на могілках вёскі Плябань Маладзечанскага раёну. 150 гадоў таму тагачасныя расейскія акупанты зьнішчалі беларускіх патрыётаў, і зараз іх ідэалягічныя нашчадкі, каторыя кіруюць нашай краінай, кінулі за краты носьбітаў беларускай нацыянальнай ідэі. Для мяне гэта знакава. Я вельмі спадзяюся і заклікаю ўсіх, у каго ёсьць мужнасьць, быць 25-га сакавіка а 12-й гадзіне на Плошчы Якуба Коласа, каб менавіта мірным сьвяточным шэсьцем паказаць наш выбар: што мы за эўрапейскую, годную, заможную, незалежную Беларусь.
Адэля Вольская пра свой першы Дзень Волі
Ганна Соўсь: Адэля, вы будзеце на канцэрце прадстаўляць сям’ю Вольскіх. Які настрой у вас, што адчуваеце? Гэта вельмі адказны выступ. Як вы рыхтуецеся?
Адэля Вольская: Рыхтуюся вельмі актыўна, крыху хвалююся, зразумела, але вось сёньня зьяжджаю ў Менск і буду рэпетаваць з настроем больш патрыятычным.
Ганна Соўсь: Вы казалі, што звычайна самі на шэсьці не хадзілі, а разам з маці адзначалі дома. Так, атрымліваецца, што гэта будзе ваш першы Дзень Волі на масавай акцыі.
Адэля Вольская: Так. Першы. Першы ў 20 гадоў!
Ганна Соўсь: Прыйдуць і іншыя людзі, якія ніколі не далучаліся да гэтага сьвята. Юры Зісер упершыню будзе выступаць на гэтым сьвяце. Як вы лічыце, якія сучасныя або гістарычныя песьні найбольш пасуюць да Дня Волі? Які твор для вас найбольш асацыюецца зь 25 сакавіка?
Адэля Вольская: Гэта «Пагоня» на словы Максіма Багдановіча, выкананая Зьміцерам Вайцюшкевічам і маім татам, «Я нарадзіўся тут», як мне падаецца, вельмі пасуе. «Краіна крывавых дажджоў», «Зямля», якую я буду сьпяваць, «Пагоня» у выкананьні Naka, іх асабістая песьня, «Наша слова ў небясьпецы» Вінсэнта, «Сонца нам дапаможа», «Вецер Радзімы», выкананая татам на словы Максіма Танка, і «Краіны няма».
Ганна Соўсь: А колькі ўсяго будзе песень у вашым выступе?
Адэля Вольская: Пяць. Тры татавых, і дзе маіх.
Ці выступіць Сьвятлана Алексіевіч
Ганна Соўсь: Радыё Свабода будзе весьці жывую трансьляцыю з усіх месцаў, дзе будуць адбывацца падзеі ў Менску — і з шэсьця, і з канцэрту. Некалькі дзён таму Валянцін Акудовіч сказаў, для яго было бы знакавым, каб на мітынгу ля опэрнага выступілі Івонка Сурвіла, Зянон Пазьняк і Сьвятлана Алексіевіч. Вядома, што Сурвілы і Пазняка ня будзе. Інфармацыі пра выступ Сьвятланы Алексіевіч таксама пакуль няма. А ці няма ў вас уражаньня, што сярод арганізатараў і асноўных фігураў сёлетняга сьвяткаваньня Дня Волі бракуе жанчын, ці іх роля — ня першасная?
Наста Дашкевіч: Калі я размаўляю з арганізатарамі, часам цікаўлюся, як там рухаюцца справы, хто там пагаджаецца, хто не пагаджаецца выступаць, то я бачу, што арганізатары насамрэч усё трымаюць пад кантролем, яны кіруюцца тым, каб найбольш вядомыя, прадстаўнічыя людзі і тыя жанчыны, якія шмат што зрабілі для Беларусі, усё ж такі прынялі ўдзел у гэтым мерапрыемстве. Яны, прынамсі, робяць для гэтага ўсё магчымае. Пытаньне, наколькі яны змогуць гэта зрабіць, гэта ўжо пытаньне не да арганізатараў. Але прапановы ідуць, іх актыўна запрашаюць, гэта дакладна. Арганізатары яшчэ шмат што не агучваюць, трымаюць у інтрызе, але яны гэтым кіруюцца. Яны хочуць, безумоўна, каб усе найбольш уплывовыя людзі, лідэры думак, лідэры меркаваньня, усё ж выступілі, і, дзякуй Богу, жанчын сярод іх багата.
«Ёсьць такія моманты, калі ў патрэбны момант у патрэбным месцы аказваецца толькі жанчына»
Ганна Соўсь: Алена, тое ж самае пытаньне да вас. Я глядзела стрым Радыё Свабода з паседжаньня аргкамітэту, там былі з жанчын толькі вы і Вольга Кавалькова.
Няма ў вас адчуваньня, што калі б больш жанчын было, якія прымаюць рашэньне і ўплываюць, магло б крыху інакш усё скласьціся?
Алена Талстая: Проста ёсьць такія моманты, калі ў патрэбны момант у патрэбным месцы аказваецца толькі жанчына. Канешне, прыезд Івонкі Сурвілы ў сёньняшніх варунках быў бы палітычна памылковым, але ў Беларусі досыць жанчын, мужных, рашучых, і жанчын-палітыкаў.
Мяне вельмі-вельмі ўразіў учынак Вольгі Кавальковай мінулым годам на Дне Волі. Урачыста апранутая, вельмі прыгожая, у той момант, калі падрыхтаваліся амапаўцы да нападу, калі пайшла тэхніка, Вольга была адзіная, хто быў з палітыкаў на плошчы, адзіная, хто меў мужнасьць падысьці да кіраўніка менскага АМАПу, і вы б бачылі гэтага разьюшанага мужчыну. І яна праявіла сябе і як жанчына, і як палітык — мужна, цьвёрда, і па-жаночы. Яна прасіла спыніць АМАП, не чапаць людзей, не ўчыняць бойку. І ў той момант, назіраючы за ёй, я была проста ў захапленьні.
Таму я ведаю, што жанчына, якая знаходзіцца ў патрэбны момант у патрэбным месцы, шмат можа. І такія жанчыны ў нас ёсьць і будуць. Я таксама была вельмі ўражаная стаяньнем Ніны Багінскай на прыступках КДБ. Пасьля разгону акцыі 25-га сакавіка шмат людзей сядзелі, атрымалі штрафы, ва ўсіх быў вельмі кепскі настрой, пачалася справа «Белага легіёну», усе чакалі кепскіх наступстваў, і спадарыня Ніна адзіная штодня выходзіла на прыступкі КДБ. Яе штодня трымалі ў РАУС, адвозілі ў псыхіятрычную лякарню, але яна кожны дзень рабіла новы плякат «Свабоду народу» і выходзіла. Такія жанчыны ў Беларусі ёсьць, і на іх увогуле трымаецца сусьвет, на іх спакоі, на мужнасьці тых жанчын, якія сёньня шыюць сьцягі. Вялікі ім таксама паклон, бо бяз гэтых рук, бяз гэтых спакойных і трывалых душаў проста немагчыма было б жыцьцё ў Беларусі.
Ганна Соўсь: Адэля, якія знакавыя фігуры вы б хацелі бачыць на гэтым канцэрце, і як вы ацэньваеце ролю жанчын якраз у арганізацыі, ва ўдзеле, у сёлетнім адзначэньні Дня Волі?
Адэля Вольская: Выступленьні жанчын мяне вельмі натхняюць, але я не лічу, што іх роля «першасная». Гэты тэрмін увогуле лепей не выкарыстоўваць, на мой погляд. Я бы, напрыклад, хацела паслухаць Ніну Шыдлоўскую, Тацяну Вадалажскую і Ніну Багінскую.
«Пры Лукашэнку дзяржаўным сьвятам 25 сакавіка ня стане»
Ганна Соўсь: У аўтарытарнай дзяржаве Азэрбайджан сёлета на дзяржаўным узроўні сьвяткуюць 100-годзе «азэрбайджанскай БНР», дзень утварэньня Азэрбайджанскай Дэмакратычнай Рэспублікі ў 1918 годзе. З утварэньнем незалежнай Украіны паўнамоцтвы Рады УНР былі перададзеныя новай незалежнай украінскай дзяржаве, якая прызнала сябе спадкаемцам ня толькі УССР, але і УНР. Так адбылося і ў краінах Балтыі. Як вылічыце, калі і пры якіх умовах 25 сакавіка стане дзяржаўным сьвятам у Беларусі?
Наста Дашкевіч: Я лічу, што пры Лукашэнку дзяржаўным сьвятам Беларусі яно ня стане, так што занадта моцна мы ілбы не паразьбіваем.
Алена Талстая: Сёньняшнія ўлады прадэманстравалі сваю негатоўнасьць да нейкага паўнавартаснага сьвяткаваньня самага значнага для беларускай гісторыі дня — 25 сакавіка. І я думаю, што пакуль рэжым у нас антыбеларускі, пакуль народ Беларусі ня зможа ўсё ж абраць уладу, якая будзе абараняць нашу дзяржаву, у нас ня будзе такога дзяржаўнага сьвята. Народ проста павінен адчуць сваю мужнасьць, адчуць сваю сілу, і вярнуць сабе правы і свабоды, ў тым ліку і свабоду абіраць уладу. Тады гэтае сьвята насамрэч будзе дзяржаўным.
Адэля Вольская: Дакладна не зараз. Мне падаецца, праз год дваццаць.
