Ці можна агулам абвінавачваць настаўнікаў у фальсыфікацыі выбараў? Чаму настаўнікам, сябрам выбарчых камісій ня сорамна за фальсыфікацыі? Ці трэба патрабаваць ад настаўніка быць маральнымі аўтарытэтам у грамадзтве?
Пра ролю і адказнасьць настаўнікаў у фальсыфікацыях выбараў спрачаюцца настаўніца і пісьменьніца Ганна Севярынец і былы настаўнік, літаратуразнаўца і палітоляг Аляксандар Фядута.
Ганна Соўсь: Завяршылася чарговая выбарчая кампанія з афіцыйным вынікам, патрэбным уладам. Апазыцыйныя кандыдаты практычна ня трапілі ў мясцовыя саветы. Большасьць выбарчых камісій у Беларусі месьцяцца ў школах, адпаведна старшынямі і сябрамі камісіі становяцца настаўнікі. Напярэдадні галасаваньня настаўніца Ганна Севярынец напісала пра тое, што ня трэба перакідваць адказнасьць за фальсыфікацыю выбараў на і так прыгнечаных настаўнікаў, пераважная частка якіх выбары не фальсыфікуе. На што ёй адказаў Аляксандар Фядута, што адказнасьць настаўніка вышэйшая за адказнасьць рабочага, і патрабаваньні да яго вышэйшыя, бо ён адказны за новыя пакаленьні. Ганна, пасьля афіцыйных вынікаў кампаніі мясцовых выбараў ці вы не зьмянілі, не скарэктавалі свой пункт гледжаньня, што да ўдзелу настаўнікаў у фальсыфікацыях і адказнасьці іх за фальсыфікацыі.
«У нас у грамадзтве няма ніводнай насамрэч сфэры, у якой не было б фальсыфікацый»
Ганна Севярынец: Калі б вынікі выбараў былі б нейкія нечаканыя, то можна было бы карэктаваць погляд ці зьмяняць акцэнты, але мы ўсе, усё грамадзтва ведалі, чым скончацца гэтыя выбары. Мы ўсе ведалі, што будуць фальсыфікацыі, і яны былі не таму, што ў выбарчых камісіях сядзелі настаўнікі. Яны былі таму, што нашае грамадзтва талерантнае да фальсыфікацый. Таму што фальсыфікацыі суправаджаюць нас на працягу ўсяго нашага і прафэсійнага, і асабістага жыцьця, таму што патлумачыць настаўнікам ці іншым удзельнікам выбараў, што фальсыфікацыі — гэта дрэнна, у сёньняшняй сытуацыі немагчыма.
Яны таксама вінаватыя, але не адны яны.
Пры атрыманьні карты паляка адбываюцца фальсыфікацыі, у партыйным жыцьці адбываюцца фальсыфікацыі, у крамах, дзе мы набываем прадукты, і хочам набываць іх сьвежымі, адбываюцца фальсыфікацыі. У нас у грамадзтве няма ніводнай насамрэч сфэры, у якой не было б фальсыфікацый. Вось у чым праблема, а ня ў тым, што ў камісіях сядзяць і лічаць настаўнікі. Так, яны таксама вінаватыя, але не адны яны.
Ганна Соўсь: А ці вас калі-небудзь запрашалі ў выбарчую камісію?
Ганна Севярынец: Не. Ніколі. Па-першае, у мяне нязручнае прозьвішча. Па-другое, усе ведаюць маё стаўленьне да гэтага. Па-трэцяе, выбарчыя камісіі не фарміруюцца проста так. Яны фармуюцца такім чынам, каб даваць патрэбны вынік. Усе выбары — гэта дэкарацыі, яны так і існуюць у нашым грамадзтве.... Прыходзіць Марыя Іванаўна да дырэктара школы і кажа, што калі яна стане дэпутатам, ад яе будзе павелічэньне бюджэту. Дырэктару, канечне, навошта абіраць іншага, калі гэты дэпутат ёй карысны. І фармуецца камісія, якая робіць усё дзеля ўласнай школы, прадпрыемства... І дэпутаты, сапраўды, будуць несьці нейкія даброты і выгоды, таму што сёньня ніхто не праводзіць выбары дзеля таго, каб добра жылі людзі.
«Справа ў той ролі, якую павінен адыгрываць настаўнік у грамадзтве»
Ганна Соўсь: Аляксандар Іосіфавіч, як мне падаецца, тут ёсьць дзьве праўды, ёсьць праўда Ганны Севярынец, настаўніцы, якая не фальсыфікуе выбары, як, я перакананая, вялікая колькасьць беларускіх настаўнікаў. І ёсьць іншая праўда, якая палягае ў тым менавіта з дапамогай і настаўнікаў, вінцікаў гэтай сыстэмы, улада з краіне не мяняцца хутка ўжо 25 гадаў. Але ж ня толькі настаўнікаў. Ганна піша: «Грамадзтва фальсыфікацый, краіна падманаў — чаму вінаватымі апынуліся адны настаўнікі?» Асабліва гэтымі днямі шмат крыўды і крытыкі гучыць менавіта ў бок настаўнікаў? І наколькі яна справядлівая?
Аляксандар Фядута: Крытыка цалкам справядлівая не таму, што ўсе настаўнікі фальсыфікуюць выбары. Сапраўды, гэта робяць толькі тыя, хто ўваходзяць у камісіі. У фальсыфікацыях удзельнічаюць і тыя, хто гэта бачаць, але сядзіць і маўчаць, тыя, хто дзяжураць у школах і запрашаюць прыйсьці на датэрміновыя выбары. І справа ня ў тым, што адны настаўнікі дрэнныя, а другія добрыя. Не. Цалка не выключаю, што настаўнік, які моўчкі сядзіць у камісіі, выдатны выкладчык матэматыкі, гісторыі ці літаратуры.
Але справа ў той ролі, якую павінен адыгрываць настаўнік у грамадзтве.
Калі ты паважаеш самога сябе, ніхто ніколі не прымусіць цябе ўдзельнічаць у фальсыфікацыях.
Той настаўнік, які паводзіць сябе цалкам прыстойна, адчувае, што да яго з павагай ставяцца дзеці і бацькі. Яны адчуваць, хто прыстойны, а хто Тарцюф. І тыя настаўнікі, хто сапраўды пакрыўдзіліся, найхутчэй яны ніколі ў гэтым не ўдзельнічалі і ня будуць. Але яны не дагаворваць праўду, тое што кажу цяпер я, што роля настаўніка залежыць і ад самога настаўніка. Справа ня толькі ў тых грашах, якія ён сапраўды мізэрныя атрымлівае, а справа ў тым, што гэта чалавек, які не паважае сам сябе, якога з гэтай прычыны не паважае ўлада, і гэта адчуваюць дзеці і бацькі. Трэба пачынаць паважаць саміх сябе. Калі ты паважаеш самога сябе, ніхто ніколі не прымусіць цябе ўдзельнічаць у фальсыфікацыях.
«Людзям, якія фальсыфікуюць выбары, амаль ніколі не бывае сорамна»
Ганна Соўсь: Ганна, вы ведаеце сытуацыю знутры ад калегаў з розных школаў і гімназіяў. Па якім прынцыпе запрашаюць у выбарчыя камісіі? Ці можна адмовіцца?
Тыя, каго я ведаю, гэта не агідныя пачвары, гэта нармальныя людзі, у якіх растуць прыстойныя дзеці.
Ганна Севярынец: Спадар Фядута, якога я вельмі паважае, быў у сваім выступе вельмі ідэалістычным. Ён паглядае, як і многія людзі, зь нейкіх ідэалістычных пазыцый. Трэба зразумець, што людзям, якія фальсыфікуюць выбары, амаль ніколі не бывае сорамна. Яны не страчваюць павагу да сябе. І ўсе гутаркі, што трэба сябе паважаць і тады ня будзеце фальсыфікаваць, гэта ня праўда. Яны сябе вельмі паважаюць. Яны проста не разумеюць, чаму яны не павінны не фальсыфікаваць. Іх жыцьцёвы досьвед, іх лёс, праца, прафэсійная годнасьць і сталасьць залежаць не ад таго, што яны дадуць людзям права свабоднага выбару, а залежаць ад таго, што яны зробяць так, як трэба райвыканкаму.
Я шмат размаўляла з гэтымі людзьмі, я ведаю людзей, якія працуюць у камісіях. Тыя, каго я ведаю, гэта не агідныя пачвары, гэта нармальныя людзі, у якіх растуць прыстойныя дзеці, проста яны па-іншаму мысьляць. Я іх добра разумею. Яны не разумеюць, нашто ім абіраць кандыдата, які будзе проста антыўладную рыторыку рэалізаваць у сваім далейшым жыцьці. Яны абіраюць самі таго, хто іх школе, заводзе, унівэрсытэце, на сваім дэпутацкім месцы дасьць нейкія прэфэрэнцыі. Так працуе сыстэма. Не прадумана, каб дэпутаты былі абраныя людзьмі, яны будуць абірацца райвыканкамамі праз працэдуру несумленных выбараў.
Ганна Соўсь: Вы кажаце, што гэтым людзям пачуцьцё сораму не знаёмае за тое, што яны робяць?
Ганна Севярынец: Яно ім знаёмае. Проста яны не саромеюцца таго, што яны робяць. Нехта піша, што настаўнікі фальсыфікуюць, а потым ідуць піць, каб заліць горыч, сорам. Не. Яны ня думаюць, што робяць нешта благое, яны лічаць, што робяць добрае, проста разуменьне дабра і зла ў іх іншае.
«Я пачуў самае жудаснае, што мог пачуць былы настаўнік, што гэтым людзям ня сорамна»
Ганна Соўсь: Мовазнаўца і дасьведчаны палітык Вінцук Вячорка прааналізаваў узяты з сайту Фрунзенскага выканкаму склад выбарчай камісіі на ўчастку № 73, тым самым, дзе адбыўся скандал «000-179» і адкуль Радыё Свабода вяло стрым. Як высьветлілася, усе сябры камісіі, акрамя адной, — настаўніцы ці супрацоўніцы школы № 201, а старшыня камісіі — іхная дырэктарка. Мяне заўсёды зьдзіўляла, чаму за ўсе гэтыя гады не прагучала ніводнай споведзі сябра выбарчай камісіі пра тое, як фальсыфікуюць выбары...
«У іх галоўным аргумэнтам было, а чаму прэтэнзіі толькі да нас»
Аляксандар Фядута: Я пачуў самае жудаснае, што мог пачуць былы настаўнік, што гэтым людзям ня сорамна. Усе прэтэнзіі да настаўнікаў зьвязаныя з тым, што ў нас ёсьць частка грамадзтва, якая лічыць, што настаўнік мусіць быць сумленьнем нацыі. Няма зараз той герархіі, якая была ў 19 стагодзьдзі, калі сьвятар, лекар і настаўнік былі сумленьнем нацыі. Насамрэч так мусіць быць, і тут нічога з гэтым ня зробіш. Самае жудаснае, што я пачуў, а чаму прэтэнзіі толькі да нас? Трэба сыходзіць з прафэсіі...
Так, у гэтым вінаватае грамадзтва, але кожны чалавек вырашае, што ён лічыць сумленным, а што не.
Спадар Вячорка паглядзеў на камісіі і давёў, што там амаль усе настаўнікі. Я ткнуў пальцам яшчэ ў дзьве камісіі ў сьпісе, і паглядзеў, што адну складаюць тыя, хто працуюць з малымі дзецьмі ў Менску, выхавацелі дзіцячых садкоў і супрацоўнікі пазашкольных выхаваўчых установаў, а другую — выкладчыкі аднаго з беларускіх ВНУ. Гэта значыць, што ўся сыстэма, уся цалкам, спазнала пэўную маральную эрозію. Так, у гэтым вінаватае грамадзтва, але кожны чалавек вырашае, што ён лічыць сумленным, а што не. Я ведаю тых настаўнікаў, якіх не ўключалі ў камісію, нягледзячы на артадаксальныя камуністычныя погляды, бо яны бы ўсё роўна не дазволілі сфальсыфікаваць. Тыя выкладчыкі, якія падтрымлівалі Ганну Канстанцінаўну ў яе развагах, ні разу ніводзін зь іх ня даў нават зразумець апанэнтам, што гэтага сапраўды нельга рабіць У іх галоўным аргумэнтам было, а чаму прэтэнзіі толькі да нас. Гэтае «толькі да нас» — самае амаральнае, што ёсьць у дадзенай пазыцыі настаўніка.
«Чым лепш працуюць назіральнікі, тым лепш фальсыфікуюць камісіі»
Ганна Соўсь: Мікалай Халезін перапосьціў свой пост 2010 году пра выбары і настаўнікаў, дзе гаварыў пра тое, што настаўнікі — «апора сёньняшняга рэжыму. На працягу апошніх паўтара дзясятка гадоў я абсалютна дакладна ведаю: кандыдат на прэзыдэнцкіх выбарах ад настаўнікаў— Аляксандар Рыгоравіч Лукашэнка». Ці вы згодныя? Хто насамрэч нясе адказнасьць за фальсыфікацыі?
Мы проста паглыбляем раскол.
Ганна Севярынец: Мне цяжка адказваць, бо Аляксандар Іосіфавіч спрачаецца не са мной, а зь нейкімі сваімі рэфлексіі з нагоды маіх тэкстаў. І ў 19 стагодзьдзі ні сьвятары, ні настаўнікі не былі агулам сумленьнем нацыі, хаця ўсім хацелася, каб яны былі. Але яны не былі, гэтаксама як і сёньня. Сумленьне нацыі — гэта ня ўсе настаўнікі і сьвятары агулам, а тыя людзі, якія і па-за прафэсіяй зьяўляюцца сумленьнем і сорамам свайго асяродзьдзя.
Што тычыцца выказваньняў пра настаўнікаў... Агулам абвінавачваючы настаўнікаў, супрацоўнікаў камісій, паглыбляючы раскол у грамадзтве, нянавісьць адзін да аднаго на падставе выбараў, мы нічога ня робім канструктыўнага. Мы проста паглыбляем раскол. Чым лепш працуюць назіральнікі, тым лепш фальсыфікуюць камісіі. Калі мы ўсе заклікаем пасьля зьмены ўлады перасаджаць усіх чальцоў камісій, мы гэтым правакуем тое, што фальсыфікацыі будуць мацнець, таму што ніхто ня хоча, каб зьмянілася тая ўлада, якая забясьпечвае нармальныя ўмовы гэтым людзям на тую, якая іх адразу перасаджае.
А сорам, сумленьне, ідэалістычныя погляды — гэта добра, але не адпавядае рэчаіснасьці і не дапамагае вырашаць праблему.
Таму мы павінны ісьці не ў бок паглыбленьня гэтага расколу, а ў нейкі іншы, убок паразуменьня, зьняцьця агульных абвінавачваньняў, у псыхалягічны бок, калі мы разумеем, чаму людзі так робяць. Калі працуем зь іх перакошанымі сыстэмамі каштоўнасьцямі, калі мы іх успрымаем не як ворагаў, а як няшчасных людзей, якія маюць пачварную сыстэму каштоўнасьцяў. А сорам, сумленьне, ідэалістычныя погляды — гэта добра, але не адпавядае рэчаіснасьці і не дапамагае вырашаць праблему.
Ганна Соўсь: Дык як трэба ісьці насустрач? Што можна зрабіць, як працаваць з настаўнікамі?
Аляксандар Фядута: Мне цікавіць, як Ганна Канстанцінаўна прапануе выхоўваць сорам у дарослых людзей... Ах, мы не пачулі канструктыў? Так кажа той сярэднестатыстычны настаўнік, для якога Ганна Севярынец зьяўляецца, мажліва, таксама такой жа дэклясаванай асобай, як і Аляксандар Фядута. Таму што яна іншая. Усё можна казаць.
Я супраць люстрацыі, таму што існуе заканадаўства, якое кажа, што фальсыфікацыі — гэта злачынства.
Я супраць таго, каб усіх звальняць, але я лічу, што тыя хто ўдзельнічаў у фальсыфікацыях, павінны быць пазбаўленыя на пэўны час грамадзянскіх правоў, напрыклад, права ўдзельнічаць у камісіях. Яны яшчэ і падзякуюць за гэта, бо, магчыма, яны разумею, што яны робяць. А што яшчэ рабіць? Як іх угаворваць, я ня ведаю. Я супраць люстрацыі, таму што існуе заканадаўства, якое кажа, што фальсыфікацыі — гэта злачынства. Але трэба давесьці, што фальсыфікатар фальсыфікаваў, і гэта не карпаратыўная адказнасьць, а асабістая адказнасьць. І як зрабіць, каб людзі гэта разумелі, я таксама ня ведаю. Магчыма Ганна Канстанцінаўна ведае, але яна ня кажа. Тут яе карпаратыўная салідарнасьць, тут яна падтрымлівае фальсыфікатараў, зь якімі працуе ў адной школе, магчыма.
Ганна Соўсь: Ганна, ці вы падтрымліваеце фальсыфікатараў, зь якім разам працуеце?
Ганна Севярынец: Канечне, не. Я не разумею, адкуль можна зрабіць такую выснову.
Ганна Соўсь: Але ж настаўніцкую карпарацыю абараняеце?
Ганна Севярынец: Не. Я абараняю права чалавека быць пазбаўленым крыўдных абагульненьняў.
