Яны «не прадаюць» свой талент, іграючы на гітары ці акардэоне, не сьпяваюць вядомых шлягераў, а проста сядзяць з працягнутай рукою альбо кардоннай скрыначкай, у якой ляжаць дробныя «медзякі Пракаповіча» — здабытак абяздоленых да навагодніх сьвятаў.
Капейкі на «тачку»
Каля паўночнага выхаду падземнага пераходу да ўнівэрмагу «Гомель» у старэнькім інвалідным вазку сядзіць гамяльчук Аляксандар, мужчына моцнага целаскладу, але без абедзьвюх ног ніжэй каленяў. Пашкоджана ў яго й правае вока.
«Сяджу во, зьбіраю капейкі на новую «тачку», — кажа Аляксандар і тлумачыць, што «тачка» для яго — гэта зусім не аўтамабіль, а ўсяго толькі інвалідны вазок. Цяперашні, зношаны дашчэнту, дастаўся яму ад іншага памерлага інваліда. Новы вазок праз службу сацыяльнай дапамогі Аляксандар атрымаць ня можа, бо афіцыйна інваліднасьць не афармляў.
«У лютым будзе год, як адчыкрыжылі ступні й палову лытак — укарацілі мяне сантымэтраў на трыццаць. А ў мяне ж рост быў 188-м. Так надакучылі шпіталі, перавязкі, трубкі, што ня хочацца зьбіраць мэдычныя даведкі на атэстацыю. Дый прапіска ў мяне апошняя — магілёўская. Як аднавіць дакумэнты, нават ня ведаю», — бядуе інвалід.
Аляксандар адкрыта кажа, што пазбавіўся ног праз п’янкі. Спачатку не пашэнціла на працы са зрокам. Быў добрым газазваршчыкам, варыў трубы пад высокім ціскам. Акаліна заляцела ў вока, навечна пакінуўшы на ім белую пляму.
Мінулай зімою ў лютым добра выпіў, прамачыў ногі. Дайшоў да свайго пад’езду і прылёг на лаўку перавесьці дух. Канечне, заснуў.
«Мароз уначы быў невялікі, я ачомаўся і ўжо ня мог стаць на ногі — адмарозіў», — скрушна дадае суразмоўца.
Дабірацца ў цэнтар гораду Аляксандру дапамагае ягоная грамадзянская жонка. Яна раней працавала кандуктарам ў адным з гарадзкіх аўтапаркаў, цяпер, як і Аляксандар, бяз працы. Міласьціна, якую зьбірае ў падземным пераходзе скалечаны мужчына, — адзіная рэальная крыніца існаваньня гэтай пары з гаротным лёсам.
«Людзі збольшага спачувальна ставяцца да маёй бяды, — дзеліцца сваімі назіраньнямі Аляксандар. — Перад сьвятамі, асабліва перад Новым годам, яны нават шчадрэйшыя. Праходзяць міма толькі тады, калі ідуць з пакункамі, калі рукі занятыя. А так хоць мядзяк пакладуць у скрыначку. Гамельчукам і ўсім добрым людзям жадаю шчасьця ў Новым годзе, а сабе... каб ногі адрасьлі».
Інвалід сказаў так і асекся, ведаючы што такога цуду ніколі ня будзе.
Па дапамогу Аляксандар да ўладаў ні разу не зьвяртаўся і рабіць гэтага не зьбіраецца:
«У мяне з жонкаю хоць аднапакаёўка ёсьць, а іншыя наагул жытла ня маюць. Колькі іх у горадзе, ніхто не лічыў. А гэта ж усё людзі, жывыя неабагрэтыя душы».
Дума пра Камчатку
Ніжэй, на самым «дне» падземнага пераходу, на кавалку фанэры сядзіць з сабакам Багірай 43-гадовы гамяльчук, які назваўся Сяргеем.
«Багіра крыху грэе мяне, а я яе. Так цяплей. Сьнегу хоць і няма, але ж пераход абліцаваны пліткаю, холаду набраўся. Тыгра ці льва з сабою ня возьмеш, а сабака — ён жа сябра чалавека, тым больш, што наступны год — год Сабакі».
Сяргей у свой час малярыў у ААТ «Сэйсматэхніка», на вагонарамонтным заводзе. Ніякай іншай адказнай справы яму не даручалі: кажа, што ў маладым узросьце мэдыкі канстатавалі ў яго эпілепсію. Ніхто з наймальнікаў з такім дыягназам на працу не бярэ. Выручае падземны пераход.
«На буханку хлеба зараблю — і тое добра. Да пэнсіі мне далёка, працы ў горадзе для мяне няма. Сядзім тут з Багіраю, спадзяемся на людзкую спагаду», — тлумачыць Сяргей.
У яго ёсьць мара: патрапіць у Новым годзе на расейскую Камчатку.
«Летась я паўгода працаваў там на рыбным заводзе. Думаю зноў дабрацца да камчадалаў — там і праца, і заробак неблагі. Новы год адгуляю і паспрабую зноў туды падацца, бо ў Гомелі мне нічога ня сьвеціць», — упэўнены гамяльчук.
«Муж выгнаў с хаты»
На ўсходнім баку падземнага пераходу пэрыядычна зьяўляецца постаць невялікай худзенькай жанчыны, зьнешне падобнай на падлетка. Толькі сінякі пад вачыма ды румянец на шчоках яўна не ад касмэтыкі нагадваюць, што гэтая асоба — далёка не падлетак.
«Завуць мяне Таняй, мне трыццаць восем. Муж выгнаў з хаты. Начую, дзе давядзецца», — кажа маленькая жанчына, скурчана седзячы на прыступках падземнага пераходу пры выхадзе да прыпынку грамадзкага транспарту.
У руках Тацяны латок з полістэролу, які звычайна выкарыстоўваюць для ўпакоўкі прадукцыі з курыцы ці ялавічыны. У ім — жоўтыя ды медныя беларускія капейкі.
«Я ж сама повар, імкнулася мужа карміць, улагоджваць. А ён напусьціўся, што я запрашаю мужчын на пачастункі ды ўсё такое іншае», — жаліцца Тацяна.
У міліцыю жанчына не зьвярталася, бо тая не дае веры, калі хтосьці са скаржнікаў злоўжывае алькаголем.
«А што мне да іх зьвяртацца? Зьвярталася ўжо — яны кажуць, што ня могуць засьпець мужа, што ён невядома дзе знаходзіцца. Так і гарую — абы дзень да вечара», — раўнадушна канстатуе Тацяна, ведаючы, што ёй ніхто ўжо не дапаможа на яе маркотным шляху.
«На мне — два жыцьці»
Дажджлівы сьнежаньскі дзень прымусіў гарадзкіх бедалагаў хавацца ад нябесных патокаў пад ганкамі гатэляў, вакзалаў ды гарадзкіх крамаў.
59-гадовы Іван, які колісь жыў і працаваў у Петрыкаве, знайшоў зацішнае месца на ганку прадуктовай крамы непадалёку ад аўтавакзалу.
Кабета ў гадах працягвае Івану бутэльку малака і кажа, што ад сумы й турмы у нашым жыцьці нельга заракацца:
«Ты дапамажы чалавеку, не пытаючыся, чаму ён апынуўся ў такім стане. Яму блага, і гэтым ўсё сказана. А пачнеш высьвятляць, як ён апусьціўся да такога становішча, чаму не працуе і ўсё такое, міласэрнасьці месца ўжо не застаецца».
Сам Іван сьцьвярджае, што раней быў кіроўцам, але правёў шаснаццаць гадоў у месцах пазбаўленьня волі. Была аўтааварыя, у якой загінула цяжарная жанчына: «Выходзіць, два загубленыя жыцьці на мне».
«Пакуль я кукаваў у калёніі, жонка з дачкою прадалі хату й лецішча і зьехалі ў Італію. А я цяпер нібы гуляй-поле. Сёньня спаў у пад’езьдзе дзевяціпавярховіка. Я не куру, не засьмечваю месца начлегу, таму большасьць людзей паблажліва ставяцца да майго начлегу. А калі ў пад’езьдзе падымаюць кіпіш, стараюся зашыцца дзе-небудзь у цёплым падвале», — дзеліцца стратэгіяй выжываньня петрыкаўскі паляшук.
Іван апавёў, што пасьля калёніі жыў у інтэрнаце для былых нявольнікаў на вуліцы Спартыўнай, які ўтрымлівала міліцыя. Але пакуль ён валяўся ў шпіталях з хворымі нагамі, міліцыя той інтэрнат закрыла — палічылі немэтазгодным яго ўтрыманьне.
Цяпер Іван і такія ж бедалагі, як ён, днююць і начуюць на вуліцы. Было крыху лацьвей, пакуль падпрацоўваў на рынку «Сельмашаўскі». Але ягоная прадпрымальніца, якой дапамагаў, збанкрутавала — Іван застаўся на вуліцы без капейкі ў кішэні.
«Мне 59 гадоў, — непакоіцца суразмоўца, — а я вымушаны разьлічваць ужо толькі на падаваньні. Нават гарэлку ня ўсюды мне прадаюць — разварочваюць прадаўцы, як малалетка».
Іван раптам глядзіць на журналіста і кажа, нібы чытае хрысьціянскую малітву:
«Сын мой! Не адмаўляй у ежы жабраку і не стамляй чаканьнем вачэй тых, хто мае патрэбу; не турбуй ужо засмучанага сэрца і не адкладай падаваць убогаму».
