«Мы проста разышліся», — Тацяна Караткевіч пра запалоханых беларусаў, кадэбісцкі «фальксваген» і Андрэя Дзьмітрыева

У траўні 2017-га «Гавары праўду» атрымала афіцыйную рэгістрацыю. Рух, які правёў дзьве прэзыдэнцкія кампаніі і заяўляў пра намер стаць палітычнай партыяй, цяпер мае статус рэспубліканскага дасьледча-асьветніцкага аб’яднаньня. Ня меншы розгалас атрымала і навіна пра тое, што праз два гады пасьля выбараў экс-кандыдатка ў прэзыдэнты ад «Гавары праўду» Тацяна Караткевіч разьвялася з мужам.

Радыё Свабода пагаварыла зь лідэркай руху пра тое, з кім сварылася «Гавары праўду», чаму аб’яднаньне не падтрымала пратэсты супраць Дэкрэту № 3 і калі пакліча людзей «на плошчу».

— Тацяна, я ўжо нават не згадаю, калі апошні раз рэгістравалі тых, хто называе сябе апанэнтамі ўлады. Бадай, рух «За свабоду» быў зарэгістраваны ў 2008 годзе. Можа, пасьля падзеяў 25 сакавіка ўладзе дзеля чарговай дэманстрацыі лібэралізацыі захацелася зарэгістраваць самага ляяльнага апанэнта? Не адчуваеце сябе разьменнай манэтай?

— Не! Калі б я на выбарах атрымала 4 адсоткі, то я б сказала — ну, так, зарэгістравалі. Але ў мяне іншае пачуцьцё. Цяпер усё стала на свае месцы.

Мы адна з арганізацый — апанэнтаў улады. Мы існуём ужо 7 гадоў. У нас было прызнаньне дэ-факта, бо я нават у сваіх улётках падчас прэзыдэнцкай і парлямэнцкай кампаній пісала, што я сябра «Гавары праўду». Але не было прызнаньня дэ-юрэ. Цяпер яны спалучыліся.

Мы не чакалі, што будзе рэгістрацыя. Але мы працавалі на гэта і ўнутры краіны, і вонкі. Пасьля выбараў мы шмат сустракаліся з палітыкамі ў Эўропе, Амэрыцы, дзе мы казалі — вось той парадак дня, які мы прапануем дзеля збліжэньня Захаду і Беларусі. Мы бесьперапынна падавалі на рэгістрацыю. Шосты раз мы нават падавалі ў Вярхоўны суд, абскарджвалі адмоўнае рашэньне. Нельга казаць, што мы проста сядзелі ў кустах і чакалі.

— Ці ваша рэгістрацыя не падзяка ад уладаў за тое, што «Гавары праўду» так сьціпла ўдзельнічала ў пратэстах супраць дэкрэту аб дармаедзтве?

— Гэта не зьвязана. Мы ў сваёй пазыцыі да пратэстаў падышлі прадумана з улікам досьведу, які ў нас ёсьць, і запатрабаваньняў грамадзян. Людзі маюць права выйсьці на вуліцу, калі накіпела, а гарадзкія ўлады павінны забясьпечыць іх бясьпеку, а не накіроўваць сваю моц на тое, каб закрыць гэтым людзям рот.

Я чытала новае дасьледаваньне пра тое, што чалавек хутчэй за ўсё навучаецца страху. Не хачу сказаць, што ў нас занадта запалоханыя людзі, але яны ўсё ж выбіраюць перасьцярогу ў такіх пытаньнях, як «ці ісьці на вуліцу», «ці пісаць ліст у адміністрацыю». Таму мы ўлічвалі фактар бясьпекі, улічвалі, што людзі баяцца страціць нават апошняе месца афіцыйнай працы з малым заробкам.

Мы працавалі са зваротамі, праводзілі легальныя сходы, езьдзілі па рэгіёнах, тлумачылі, што людзям варта рабіць. Заклікалі, каб людзі не плацілі [«падатак на дармаедзтва». — РС] — гэта таксама пратэст. Як высьветлілася, 90% людзей і не заплаціла. Мы ім казалі, якія крокі яны яшчэ могуць зрабіць, каб іх голас быў пачуты. Гэта звароты ў адміністрацыю, апратэстоўваньне, лісты ў падатковую. І мы выходзілі туды, дзе акцыі дазволеныя, спрыялі дыялёгу — казалі, што трэба акцыі дазваляць.

— А самі вы былі на нейкай акцыі супраць дэкрэту?

— Мне падаецца, што і не. Ня склалася ў мяне. Але нашы сябры былі ў Бабруйску, Гародні. Мы казалі, што гэта небясьпечна, што рэакцыя нашай улады неадэкватная, таму вы цалкам бярыце на сябе адказнасьць і будзьце вельмі асьцярожныя. Мы ведалі, што ня зможам прыехаць зь Менску і абараніць гэтых людзей. Усё ж людзі прымалі такое рашэньне і выходзілі.

— Ці азначае гэта, што пазыцыя «Гавары праўду» — не заклікаць людзей на вуліцы?

— Мы будзем заклікаць людзей на вуліцы на дазволеныя мерапрыемствы. Рабіць так, каб гэтыя мерапрыемствы былі дазволеныя, каб гэта было пачута. Бо калі ёсьць напруга наконт таго, што гэта несанкцыянаваная акцыя, гэта заўсёды прыводзіць да таго, што менш людзей на іх прыходзіць...

— Якраз наадварот, на дазволеныя акцыі прыходзіла менш людзей...

— Гэта пакуль што... Ёсьць яшчэ асаблівасьці нашай дэмакратычнай супольнасьці, заангажаванай на сто адсоткаў. Мы павінны вывучыцца палітычнай культуры. Лепш прыйсьці на арганізаваную акцыю, каб ніхто ня трапіў ва ўмовы агрэсіі і каб быць пачутым, чым потым тыдзень хадзіць па судах, рыхтаваць перадачы... Тады фокус на парадку дня — дзеля чаго людзі выйшлі на акцыю, — ён губляецца. А гэта адна зь яркіх частак палітычнага жыцьця. Ты будуеш сваю дзейнасьць, фармулюеш парадак дня, працуеш зь людзьмі ў кабінэтах, на пікетах, у падпісных кампаніях. І пікеты, масавыя акцыі — гэта працяг, адна з частак. А агрэсія ссоўвае фокус адразу ў праваабарончы, і мы губляем той дыялёгавы патэнцыял, каб нас людзі пачулі капітальна.

— Вы ацэньваеце як неэфэктыўныя дзеяньні палітыкаў, якія заклікалі на акцыі? У тым ліку Мікалая Статкевіча, Анатоля Лябедзькі, іншых?

— Залішняя палітызаванасьць у гэтым была. Гэта быў відавочны інтуітыўны сацыяльны пратэст у рэгіёнах. Вельмі важны момант, бо такога не было ў гісторыі. Але калі б быў сфармуляваны адзін мэсыдж — адмена дэкрэту, усе астатнія дзеяньні і палітычных партый, і тых людзей, якія выйшлі, былі б больш эфэктыўныя.

А зь іншага боку, нельга здымаць з рахунку і таго, колькі гэтая тэма падымалася ўсімі палітычнымі партыямі, палітыкамі на працягу двух гадоў да гэтых пратэстаў. Была няспынная праца. І першыя лісты [пра сплату падатку. — РС] паставілі кропку ў разуменьні людзей пра справядлівасьць, пра ўладу. Так гэта спрацавала.

— Ці засталося ў людзей адчуваньне, што яны чагосьці дамагліся?

— Складана сказаць. Думаю, што простыя людзі, якія выйшлі на вуліцу і якім потым па тэлевізіі ясна сказалі, што «мы замарозілі гэты дэкрэт, а тым, хто ўладкаваўся, мы вернем грошы», — яны атрымалі пазытыўную зваротную сувязь. Але калі аб’ектыўна паглядзець, што каля 90% не заплаціла [«падатак на дармаедзтва». — РС], а 10 тысяч усяго за гэты пэрыяд выйшлі [на акцыі пратэсту. — РС], то няшмат людзей адчуваюць гэтае задавальненьне. І гэта яшчэ, на жаль, ня скончаная праца.

— Вы чакаеце нейкага сацыяльнага выбуху бліжэйшым часам?

— Я не чакаю. У мяне няма такіх адчуваньняў. Мы атрымалі транш ад Расеі з Эўразійскага фонду стабілізацыі і разьвіцьця, сытуацыя трывае, няма сыгналаў, што будзе горш. Сёньня людзі занятыя сваімі асабістымі справамі — дзе знайсьці працу, дзе падзарабіць яшчэ грошай. Улада працуе так неэфэктыўна, што да яе ўжо людзі нават не зьвяртаюцца. У палітычных партый ёсьць парадак дня, але рэальнага пляну, як гэта рэалізаваць, няма.

З боку ўлады была агрэсія, і частка людзей вывучыла гэта вельмі хутка. «Гавары праўду» сваю сёньняшнюю дзейнасьць будуе не на тым, каб вывесьці людзей на вуліцы. Мы працуем на іншае.

— Вы шмат камунікуеце з уладай. Якія там настроі? Ці хочуць там большага збліжэньня з Эўропай? Ці там больш людзей з прарасейскімі настроямі?

— Людзі ўнутры сыстэмы мала ведаюць пра Эўропу і магчымасьці, якія адкрываюцца. Гэта самае галоўнае. Некаторыя, канечне, ведаюць — міністэрствы і менскі істэблішмэнт. Але глыбей гэта не пайшло. Каб гэта было больш зразумела, не хапае простых чалавечых стасункаў, бізнэс-стасункаў, адукацыйных. Нават тыя праграмы падтрымкі, якія сёньня дзейнічаюць — і адбудова мяжы, і экалягічная эканоміка, і мясцовыя праекты, якія падтрымліваюцца праз Эўразьвяз, — не даюць пазытыўнага эфэкту.

Па-другое, дыялёг і стасункі ня могуць збудавацца за адзін кантакт, за адну размову. Павінен прайсьці пэўны час.

Але ёсьць іншая сытуацыя: і нашы чыноўнікі, і нашы дэпутаты маюць больш адладжаныя сувязі з Расеяй. Яны там бачаць прыклады, знаходзяць людзей, якія ім нешта прапаноўваюць. Нават у рамках санкцый у іх ёсьць нейкая ўнутраная мабілізацыя.

Мы ў «Гавары праўду» кажам, што больш Эўропы павінна быць тут, у Беларусі.

— За сем гадоў існаваньня «Гавары праўду» абвяшчала пра мноства разнастайных кампаній — ад вуліцы Быкава да Народнага рэфэрэндуму. Якія зь іх дасягнулі выніку, якія — не?

— Пачнём зь першай акцыі — «Вуліца Быкава ў Менску». Здаецца, усё было добра: і сама ідэя клясная, і зроблена было шмат. Але ўсё разьбілася вельмі проста: улада спалохалася, што гэта вельмі палітызаваная акцыя і што зьяўляецца палітычная канкурэнцыя. Мне здаецца, нас там не пачулі і грамадзтва нас не пачула. Мы не змаглі годна прадставіць тысячы сабраных подпісаў у Менску і больш за 10 тысяч у Гародні. Мы самі, магчыма, гэта палітызавалі. Адсутнасьць дыялёгу прывяла да таго, што гэтае пытаньне засталося замарожаным. Але мы яго ня кідаем. Ёсьць Быкаў, Барадулін, Бураўкін, і наш абавязак — зрабіць так, каб іх імёны былі больш гучнымі і засталіся для нашых дзяцей.

Адной з пасьпяховых была кампанія Народнага рэфэрэндуму па пяці вельмі актуальных пытаньнях. І гэтая кампанія мела важную ролю і ў маёй прэзыдэнцкай кампаніі, бо зь яе была сфармуляваная праграма.

З таго, што мы зрабілі, для мяне важныя некалькі рэчаў. Па-першае, ня кідаць ані ў якім разе і дзейнічаць заўсёды, нават насуперак нейкім сваім стэрэатыпам. Па-другое, шукаць прыхільнікаў паўсюль і размаўляць з кожным.

— Але ў выпадку з Народным рэфэрэндумам крытэр пасьпяховасьці вельмі просты — адбудзецца рэфэрэндум ці не? Нічога не паказвае, што ён адбудзецца. А ў выніку вы як кампанія больш страцілі, чым атрымалі: сваёй мэты вы не дасягнулі, рассварыліся з усімі паплечнікамі па кампаніі... (Партыя БНФ, рух «За свабоду», БСДГ «Грамада», якія былі ініцыятарамі кампаніі разам з «Гавары праўду», заявілі праз два гады, што выходзяць зь яе. — РС)

— «Гавары праўду» ні з кім не сварылася (сьмяецца). І я хачу гэта падкрэсьліць. Для нас гэта быў прыклад каапэрацыі. Калі іншыя арганізацыі палічылі, што ў нас іншыя мэты, і яны не жадаюць больш у гэтым кірунку каапэравацца, і тое, што рэфэрэндум не адбыўся, таксама паўплывала... — мы проста разышліся... І мы ні з кім не сварыліся, і, спадзяюся, ніколі ня будзем, бо ня час.

Для нас гэтая кампанія была пасьпяховая. Мы шмат чаго зрабілі ўнутры нашай арганізацыі, сфармулявалі клясны актуальны парадак дня і пайшлі зь ім далей. І гэта прывяло да посьпеху кампаніі «Мірных пераменаў». Не магу пра гэта не сказаць. Усё ж прэзыдэнцкая кампанія і праграма «Мірных пераменаў» набралі шмат галасоў — і гэта посьпех. Калі параўноўваць з тым, што мы ў 2010 годзе ішлі з занадта рэвалюцыйнай кампаніяй і кандыдатам, то тут мы зьмянілі сваю стратэгію ў кірунку «ня важна хто, а важна, што мы прапануем». І гэта посьпех і для ўсіх сябраў нашай каманды. Гэта мабілізуе людзей вакол нас.

— У Мікалая, сына Аляксандра Лукашэнкі, і Елісея, сына Тацяны Караткевіч, розныя дзяцінствы ў Беларусі?

— Канечне.

— Елісей хоча да 9 гадзіны хадзіць у школу?

— Мы гэта нават не абмяркоўвалі. Яму гэтае пытаньне ня важнае. А што агулам тычыцца дзяцей, то галоўныя праблемы — гэта адукацыя і мэдыцына. У нас, дзякуй богу, усё добра, але я бачу шмат праблемаў, якія, на жаль, не вырашальныя. У нас шмат анказахворваньняў у краіне. Мае замежныя сябры пабачылі ў нас сацыяльную рэкляму пра тое, што ідзе збор грошай на апэрацыю. І першае пытаньне, якое яны задалі: «У вас жа бясплатная мэдыцына?!». Чаму трэба зьбіраць грошы, якіх часьцей за ўсё ў людзей няма?

І ў мэдыцыне, і ў адукацыі ёсьць адна агульная праблема — рэчаіснасьць адрозьніваецца ад таго, што дэкляруецца. Часам праблема, мне падаецца, і ў тым, як да гэтага ставяцца самі грамадзяне. Часьцей за ўсё мы ідзем і плацім.

Я прыйшла 15 сакавіка з Маршу недармаедаў — і атрымліваю паведамленьне, што мне трэба скінуцца на вокны ў гімназіі. І я такая думаю: мы плацім за падручнікі, за харчаваньне, за алімпіяды нават, калі мы кажам пра інтэлектуальнае разьвіцьцё. Мы праплачваем гаспадарчыя патрэбы — паперу, ваду, купляем працоўныя сшыткі. А пасьля трэба яшчэ і адрамантаваць клясы. Калі гэта ўсё падлічыць, мне здаецца, што мы і аплачваем гэты дармаедзкі падатак. Гэта несправядліва.

Тое самае і ў мэдыцыне. І шкада, што гэта тычыцца дзяцей.

Сёньня нават сярод школьнікаў мала дзяцей, якія матываваныя на дасягненьні. І гэта ня толькі таму, што школа дрэнная. Але і таму, што дарослае жыцьцё ня вельмі прывабнае. Дзіця жыве назіраньнямі за сваімі блізкімі: ці пасьпяховыя яны, ці не, пра што яны гавораць, думаюць, што яны выбіраюць. Мне падаецца, гэта больш уплывае, чым няякасная сыстэма адукацыі.

— Вы былі гатовыя да таго, што навіна пра ваш развод будзе на топавых старонках у СМІ? Пры тым, што ў 2016 годзе ў Беларусі на 64 тысячы шлюбаў было 32 тысячы разводаў?

— Я публічны чалавек. Гэта ўжо частка майго жыцьця, і я гатовая да таго, што гэта можа быць. Калі ў мяне бралі інтэрвію і запыталіся пра сям’ю, я не магла не расказаць, што ў мяне адбыліся перамены. Так атрымалася. А што ў грамадзтве любяць нечае асабістае жыцьцё прапаласкаць, гэта вядома.

— Ніна Стужынская ў сваім фэйсбуку зьвярнула ўвагу на характар камэнтароў, якія былі пад гэтай публікацыяй на адным з рэсурсаў. Я таксама пайшла іх пачытаць і была ўражаная тым, колькі камэнтатараў зрабілі вас вінаватай, а таксама агульным жанчынаненавісьніцкім тонам гэтых допісаў. Вы адчуваеце, што сваім прыкладам нешта памянялі ў стаўленьні да жанчыны?

Я патэлефанавала і падзякавала спадарыні Стужынскай, бо сапраўды гэта падтрымка. Па-другое, яна прадстаўляе жаночую арганізацыю, яна сама лідэр, моцны чалавек. Тое, што яна выказала сваю пазыцыю, таксама паўплывае на людзей, схільных да рэзкіх ацэнак. Да таго, што грамадзтва будзе вінаваціць жанчыну, я была гатовая. Магчыма, мая адкрытая пазыцыя, тое, што я расказала [пра развод], можа гэта зьмяніць. Я заняла адказную пазыцыю ў дачыненьні да свайго жыцьця, жыцьця і будучыні свайго дзіцяці і нават свайго мужа.

З праявамі жанчынаненавісьніцтва я сустракаюся рэдка. Часьцей я сустракаюся з пазыцыяй недаацэньваньня жаночых кампэтэнцый. Хаця статыстыка ў нас такая, што жанчыны шмат кіруюць, займаюць пасады. Проста яны ня бачныя. Яны, можа, такія сьціплыя, ня так любяць расказваць пра свае посьпехі, як мужчыны. У мужчыны любы посьпех — і ён адразу герой з шашкай. А жанчыны, у маім уяўленьні, больш сьціплыя, больш «пра справу», магчыма, будуць больш сумнявацца, чым расказваць пра свае дасягненьні. Гэтага не хапае.

І канкурэнцыя ня вельмі здаровая. Калі б у нас былі адкрытыя конкурсы на пасады, вакансіі ў міністэрствах, унівэрсытэтах — мы б паглядзелі, якія кампэтэнцыі і магчымасьці ёсьць у мужчын і жанчын.

— Не магу не заўважыць, што абедзьве апазыцыйныя кандыдаткі, якія прайшлі ў парлямэнт, — жанчыны. Тут ёсьць колькасны патэнцыял, каб прадэманстраваць гендэрную роўнасьць, але яе няма.

— А магла б быць адна Караткевіч (сьмяецца).

— Сочыце за тым, як спадарыні Анісім і Канапацкая дзейнічаюць як дэпутаткі?

— Калі атрымліваецца, так. Яны абедзьве досыць актыўныя. У тым ліку дзякуючы мэдыям. Яны сваім прыкладам уплываюць на дзейнасьць іншых дэпутатаў. Можа, гэта цяпер ня бачна, але яны стараюцца быць публічнымі, выказвацца. А гэта важны крок. Бо калі ты публічны, выказваесься, робіш прапановы, ты робісься больш адказным. Нават калі цябе прызначылі, а не абралі.

У абедзьвюх дэпутатак розныя стратэгіі таго, як яны працуюць з парлямэнтам. Мне больш падабаецца, як гэта робіць Анісім. Яна не сьпяшаецца, больш карэктная, і мне гэта блізка. Я разумею, што можна адной фразай закрыць магчымасьць займець прыхільнікаў сярод дэпутатаў. 1-2 дэпутаты — гэта ўсё ж такі мала. Каб ініцыяваць нешта, трэба пагадненьне, супраца зь іншымі дэпутатамі. Гэта галоўнае. Мы ў «Гавары праўду» сказалі, што ня будзем дзяліць гэтых дэпутатаў на апазыцыйных і неапазыцыйных. Варта з усімі працаваць.

— Вы прапаноўвалі ім супрацу?

— З Канапацкай мы ўдзельнічаем у агульнай дыскусіі дэмсілаў па выбарчым заканадаўстве. Са спадарыняй Анісім пакуль што не сутыкаліся. Але ў мяне быў досьвед, калі да мяне зьвярнуліся людзі, трэба было зрабіць дэпутацкі запыт, і яна хутка адгукнулася. Мне гэта было прыемна. Яна ўваходзіць у склад камісіі па адукацыі і культуры, і ў «Гавары праўду» ёсьць свае прапановы пра зьмены ў Кодэкс, і мы плянуем абмяркоўваць іх зь ёй і з камісіяй.

— Што вам асабіста дала лібэралізацыя, пра якую мы кажам ужо два гады?

— Я магу працягваць. Дзень выбараў скончыўся, а я магу далей працаваць са сваёй праграмай, разьвіваць сваю арганізацыю. Мы зарэгістраваныя, і для нас гэта мабілізацыйны энэргетычны ўсплёск. Мы ад людзей не чакалі такой рэакцыі — тэлефанавалі суседзі, аднаклясьнікі віншавалі. Пасьля выбараў прайшло два гады, а гэта адбылося толькі цяпер.

— Вы пасьля выбараў не баяліся, што вас арыштуюць? У нас жа гэта звычайна: спачатку ты трапіў у выбарчы бюлетэнь, пасьля ў турму.

— Ведаеце, я калі прыйшла ў «Гавары праўду», мы сустрэліся зь Някляевым, пагаварылі, і пасьля мне кажуць: «Ну, Тацяна, праз тыдзень недзе табе патэлефануюць з КДБ і запросяць на размову». Гэта быў для мяне выпрабавальны момант: ты сабе жывеш, працуеш у дзяржаўнай установе, а заўтра ты ўжо на алоўку. У нас сыстэма паказвае, што яна можа любога чалавека, нават блізкага да ўлады, арыштаваць у любы момант. Гатовасьць да гэтага ёсьць. Але я дзейнічаю бяз страху, бо калісьці пераступіла праз гэтую рысу. А пасьля выбараў — напэўна, не.

— А з КДБ пазванілі?

— Не, ні разу. Нават была такая сытуацыя, калі мы ішлі ўсе разам, спыніўся КДБшны «фальксваген», і маіх калегаў забралі, а мяне пакінулі на вуліцы. І я ня ведала, што мне рабіць (сьмяецца).

— Часта даводзіцца чуць меркаваньні пра тое, што вы нібыта не самастойны палітык, а ўсяго толькі выконваеце распараджэньні іншых сябраў «Гавары праўду», сярод якіх найбольш называюць Андрэя Дзьмітрыева. Як вы рэагуеце на такое стаўленьне да сябе?

— Я чую розныя меркаваньні. Частка людзей кажуць, што я несамастойная. Частка — што занадта самастойная. Але думаю, што большасьць успрымае нас як палітычную сілу, як арганізацыю, у якой ёсьць культура прыманьня рашэньняў.

— На вашы асабістыя стасункі з Андрэем Дзьмітрыевым гэта ўплывае?

— Мы толькі можам пажартаваць наконт гэтага, калі кажуць, што «Тацяна — гэта сур’ёзна, а Андрэй — гэта несур’ёзна», ці «хто агент, а хто не агент». Пра палітыкаў трэба меркаваць па тым, чаго яны дасягнулі.

— Што вы будзеце рабіць у 2020 годзе?

— Усё будзе залежаць ад 2018-га (выбары дэпутатаў мясцовых саветаў павінны адбыцца не пазьней за 20 лютага 2018 году. — РС). Мы вырашылі, што будзем удзельнічаць у палітычных падзеях. Гэта маратон. Спадзяёмся, што ў 2018-м не адбудзецца рэфэрэндум, які аднясе наш 2020-ы у 2025-ы і 2023-і.

— Вы бачыце такую магчымасьць?

— Ёсьць такая верагоднасьць. Але спадзяюся, што гэтага ня будзе. У «Гавары праўду» наконт гэтага адмоўная пазыцыя. Мы лічым, што калі і праводзіць рэфэрэндум, то не па гэтых пытаньнях. І так палітычным партыям, актывістам складана працаваць па-за выбарнымі кампаніямі. Шмат чаго не дазваляюць — і сустрэчы, і кампаніі, і пікеты. Цікавасьць грамадзтва да палітычнага жыцьця вельмі нізкая, калі няма выбараў. Таму, калі іх ня будзе яшчэ 5–7 гадоў, гэта будзе азначаць замарозку палітычнага жыцьця.

— Хто будзе вашым кандыдатам у 2020-м?

— Пакуль яшчэ ня ведаем. Ведаем, што ў нас будзе кандыдат, якога мы будзем падтрымліваць і весьці. Прайшоўшы дзьве прэзыдэнцкія кампаніі і падрыхтаваўшы двух кандыдатаў, мы ўпэўненыя, што гэта мае сэнс.

— Вы пагодзіцеся з рашэньнем арганізацыі, нават калі гэта будзеце ня вы?

— Канечне.

— А свае амбіцыі ў вас ёсьць?

— Ёсьць. Але ў першую чаргу ёсьць мэта. Калі мы прымалі рашэньне пра кандыдацтва ў 2015 годзе, было падрабязнае абмеркаваньне. Гэта спалучэньне стратэгічных мэтаў, якасьцяў кандыдатаў, магчымасьцяў арганізацыі. Мы прызвычаіліся да таго, што варта глядзець наперад, перш чым ісьці ў бой. Будзем глядзець, якая будзе сытуацыя, кандыдаты, запатрабаваньні ў грамадзтве. Гэта важней, чым асабістыя амбіцыі.