22 чэрвеня 2002 году мне давялося браць інтэрвію ў Васіля Быкава з нагоды чарговай гадавіны нападу Нямеччыны на СССР.
У той дзень я быў вядучым эфіру. На адкрыцьцё праграмы быў патрэбны нейкі кароткі прынагодны матэрыял, усяго дзьве-тры хвіліны.
Я пазваніў пісьменьніку ў Нямеччыну, дзе ён тады жыў, і папрасіў коратка пракамэнтаваць 61-ю гадавіну пачатку вайны. Я чакаў, што Васіль Уладзімеравіч раскажа пра сваю украінскую эпапэю першых ваенных месяцаў. Будучы пісьменьнік тады знаходзіўся ў Сумскай вобласьці Ўкраіны, дзе зьбіраўся паступаць у індустрыяльны інстытут. Сярод іншага, Быкава-юнака тады ледзь не расстралялі як нямецкага шпіёна...
Быкаў згадзіўся на інтэрвію, але папрасіў гадзіну на падрыхтоўку. Калі я перазваніў і ўключыў запіс, стала зразумела, што пісьменьнік не гаворыць спантанна, але чытае. Адпаведна, гэта быў ня вусны экспромт, але прадуманая Быкаўская пазыцыя, асэнсаваная і занатаваная на паперы. Да таго ж ён нечакана загаварыў не пра 22 чэрвеня і першыя месяцы вайны, а пра перамогу 1945 году і яе наступствы. Гэта сьведчыць пра тое, што пісьменьнік да апошніх дзён пакутліва разважаў пра вынікі вайны і тую несправядлівасьць, зь якой лёс абышоўся з нашым народам.
Вось тыя кароткія Быкаўскія развагі цалкам:
«22 чэрвеня — невясёлая дата, чорная лічба календара. Для ўсяго чалавецтва, але для нас асабліва. Трохі нават дзіўна — столькі год, а ўсё помніцца. Найбольш, аднак, тымі, хто стаўся ахвярай — нашымі народамі, што на ўсход ад Нямеччыны. Немцы, як я зразумеў, хацелі б гэтую дату як мага хутчэй забыць. І гэта іх права, бо яны пацярпелі паразу. Параза, як вядома, малапрыемная рэч.
Але гісторыя парадаксальная па сваёй сутнасьці. І так сталася ў часе, што пераможцы і пераможаныя нібы памяняліся ролямі. Яны — бы пераможцы, а мы — сапраўды пераможаныя, бо бедныя і зьняважаныя.
Чаму так? Але гэта пытаньне для нас. Немцы на яго даўно адказалі. А мы не навучаныя разважаць гэткім чынам, мы задавольваемся старэчай эўфарыяй ад даўняй перамогі, якая на справе ёсьць перамога ня нашая.
А чыя — во гэта таксама пытаньне, на якое наша грамадзкая думка дагэтуль ня мае выразнага адказу. Можа баімося? Ці гэткія дурні, што не разумеем? Ці нам не даюць зразумець...
Але ж зразумець — ужо палова шляху да ісьціны. Відаць, другую палову суджана прайсьці ня нам. І тое крыўдна і балюча, асабліва 22 чэрвеня».
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
