Лідэр Killing Joke пра супрацу зь беларусамі, ядзерную энэргетыку і свабоду

Джэймс Гэтфілд з Metallica назваў яго сярод найлепшых рок-сьпевакоў усіх часоў. Сам ён даўно сумяшчае канцэртныя туры і запіс рок-альбомаў з працай над сымфанічнай музыкай. Сьпявак культавага брытанскага гурту Killing Joke, кампазытар і піяніст Джэз Коўлмэн сустрэўся з карэспандэнтам Радыё Свабода. Ён адказаў на пытаньні пра музыку, цэнзуру, ягоную любоў да Ўсходу і нелюбоў да ядзернай энэргетыкі. Гутарка пачалася з пахвалы Беларускаму дзяржаўнаму сымфанічнаму аркестру. Коўлмэн кажа, што рэгулярна зь ім супрацоўнічае.

— Я меўся запісваць сваю першую сымфонію зь імі яшчэ на пачатку 90-х — здаецца, нават у 1990-м. Мы плянавалі зрабіць запіс у Менску, але не атрымалася. Я з гэтым аркестрам пазнаёміўся, калі яны былі на гастролях у Гішпаніі. Яны там падарожнічалі на аўтобусах па Пірэнэях і амаль адразу па прыезьдзе выходзілі на сцэну. Выдатны, выдатны аркестар.

А некалькі гадоў таму я працаваў зь імі ў Санкт-Пецярбургу — яны гралі на канцэрце маю сымфонію паводле музыкі Led Zeppelin і рабілі гэта цудоўна, проста цудоўна.

— Як ты прыйшоў да сымфанічнай музыкі?

— Я вывучаў клясычную музыку зь дзяцінства. Калі мне было 11-12 гадоў, у мяне ўжо былі міжнародныя ўзнагароды на сьпеўных і скрыпічных конкурсах. Але аркестроўку я пачаў вывучаць толькі ў 22 гады. У 1988-м я паехаў на кароткі час ва Ўсходнюю Нямеччыну, у Ляйпцыг. Там мне трэба было штодня хадзіць адзначацца ў паліцэйскі пастарунак. Але з другога боку пра мяне там клапаціліся — у рэстаранах, напрыклад, абслугоўвалі па-за чаргой.

Я ня меў вышэйшай музычнай адукацыі і ня ведаў з чаго пачынаць. Знаёміўся з рознымі музычнымі майстрамі і казаў ім: «Вось што я хачу рабіць». Фактычна я сам фармаваў сваю навучальную праграму, і гэта прыводзіла мяне ў розныя месцы. Я быў першым заходнікам, які вывучаў арабскую музыку ў кансэрваторыі ў Каіры. Потым я доўга вучыўся аркестроўцы ў вугорскага майстра, у шэрагу арабскіх майстроў. Вучыўся чвэрцьтанам, каб засвоіць усходнія музычныя сыстэмы.

Некалі я пачаў думаць пра музыку ХХ стагодзьдзя і зразумеў, што сярод найлепшых кампазытараў гэтага часу былі рок-музыканты — Led Zeppelin, Pink Floyd — таму я і рабіў паводле іх сымфанічныя творы. Ці паводле The Doors.

— Акрамя новай музыкі, што цябе ўразіла найбольш падчас падарожжаў па сьвеце — у тым самым Каіры?

— Каір — гэта вялікая частка майго жыцьця. Першы раз я туды трапіў яшчэ ў 1981-м, бо мяне цікавіў антыкварыят, я вывучаў геамантыю і сакральную геамэтрыю. А ў канцы 80-х я зноў паехаў туды, ужо каб займацца музыкай. Я вучыўся і зрабіў там з аркестрам адзін з самых папулярных запісаў усіх часоў у арабскіх краінах — Songs from the Victorious City. Ён быў на першым месцы ў Савудаўскай Арабіі, у Турэччыне. Гэта быў цудоўны досьвед.

Што тычыцца мясцовай культуры — я там паспрабаваў прытрымлівацца правілаў падчас Рамадану. Я не мусульманін, але я проста хацеў перажыць гэта. Тое быў надзвычайны досьвед. У Эгіпце я таксама сустракаўся з многімі суфіямі і містыкамі.

І я таксама шмат вучыўся каля пірамід. А кульмінацыяй быў запіс, які мы з Killing Joke зрабілі ўнутры адной зь пірамід. Мы папросту далі хабар, каб нам гэта дазволілі (сьмяецца).

Часам мне падабаецца езьдзіць у месцы, дзе адчуваецца напружаньне, у тым ліку геапалітычнае, бо гэта ўплывае на музыку.

— Тады пэўна варта нарэшце прыехаць у Беларусь, бо там такое напружаньне ёсьць...

— Я ж ужо казаў — ваш сымфанічны аркестар сам прыяжджае да мяне (сьмяецца)...

— У Беларусі ёсьць музыкі, якія фактычна ў «чорных сьпісах» — яны ня могуць граць легальных канцэртаў.

— Гэта жахліва, проста жахліва.

— У цябе быў досьвед цэнзуры — калі твае запісы ці жывыя выступленьні спрабавалі неяк забараніць?

— Былі толькі нейкія сьмешныя сытуацыі. Напрыклад, мы гралі песьню War Dance [Танец вайны] на Трафальгарскай плошчы ў Лёндане на антыядзернай дэманстрацыі ў 1980-м, і паліцыя выскачыла на сцэну, паспрабаваўшы спыніць канцэрт, калі натоўп панкаў заваліў бар’еры і рушыў наперад. Але мы дайгралі канцэрт.

Агулам гэта моцна паўплывала на маё жыцьцё — я ў выніку пераехаў у Новую Зэляндыю, бо я ненавіджу ядзерную энэргетыку і ядзерную зброю. А Новая Зэляндыя — адна зь нямногіх краінаў, якія адкрыта варожа ставіліся да ядзернай энэргетыкі і ядзернай зброі. Іх прэм’ер-міністар Дэйвід Лонгі натхніў мяне прыняць новазэлядзкае грамадзянства, калі я пачуў ягоны зварот да супэрдзяржаваў пра тое, што «мы ня хочам вашай ядзернай энэргетыкі ў нашай краіне».

— А у чым прычыны твайго асабістага стаўленьня да ядзернай энэргетыкі? У Беларусі, на якую выпала асноўная частка радыяцыйных ападкаў пасьля Чарнобылю, цяпер будуюць ядзерную электрастанцыю.

— Гэта поўнае шаленства. Мы ня вучымся на памылках — Чарнобыль, Фукусіма... Вядома ж, мы ўсе патроху перажываем мутацыі. Ёсьць такое меркаваньне, што калі б людзей, якія жылі 100 гадоў таму, перанесьлі ў наш час, яны б працягнулі ня больш за суткі, бо іх целы не акліматызаваныя і не перажылі гэтых нябачных паступовых мутацый. Яны б ня вытрымалі новых рэчываў і энэргіі, якіх не было да зьяўленьня ядзернай бомбы. У гэтым сэнсе мы ўсе мутанты. У 1980-я Killing Joke нават вытурылі з кампаніі за ядзернае раззбраеньне, бо мы казалі пра такія рэчы...

— Яны палічылі, што гэта нейкае дзівацтва і што вы дыскрэдытуеце рух?

— Так, астатнія не прымалі нашай гіпотэзы пра мутацыі і лічылі гэта абсалютна непрымальным.

— Калі паслухаць вашыя запісы 1980-х, дык можна адразу прыгадаць іх адгалоскі ў пазьнейшай музыцы іншых гуртоў. Шэраг музыкаў казалі пра ўплыў Killing Joke — той самы Дэйв Грол зь Nirvana і Foo Fighters. А ў цябе ў юнацтве былі ўзоры сярод музыкаў?

— Мусаргскі, Рымскі-Корсакаў, Барадзін. Расейскія кампазытары цалкам ап’янілі мне душу, калі мне было 6-7 гадоў. Маёй першай кружэлкай былі аркестровыя запісы расейскіх майстроў. Тады я ўпершыню пачуў Усход.

Хоць у маёй сям’і індыйскія карані, усе праявы ўсходняй культуры ў нас у доме былі забароненыя. Мая маці мела індыйскае паходжаньне, але ў маіх бацькоў быў такі падыход — калі ты пераехаў у іншую краіну, трэба прасякнуцца яе культурай, інакш ты патроху разбураеш гэтую культуру. Мяне гадавалі ў цалкам ангельскім асяродзьдзі. Нам нават не дазвалялі сядзець на падлозе са скрыжаванымі нагамі. І ў нашым доме ніколі ня елі такіх страваў як кары.

— Толькі ангельская ежа?

— Ага, жудасная ангельская ежа (сьмяецца). Досьвед усяго індыйскага прыйшоў пазьней. І гэта працягваецца, бо я цяпер атрымоўваю індыйскае грамадзянства. Мой дзед у Індыі, які паходзіць з роду брамінаў, пакінуў даволі вялікую спадчыну — нерухомасьць у Муршыдабадзе, Калькуце, Бангалоры, таксама на Шры-Ланцы. І мая мара — ператварыць гэта ў музычныя школы.

— Калі вярнуцца да юнацкіх музычных уплываў — ці былі сярод іх рок-музыканты?

— Я ня слухаў рок-музыкі да 15 гадоў, хоць я ў дзяцінстве бачыў [заснавальніка і першага лідэра Rolling Stones] Браяна Джонса, які часам прыходзіў да нас дадому і ламаў усё, што трапіць пад руку. Ён вучыўся ў школе разам з маім дзядзькам. Але іх музыку я толькі часам чуў у доме бабулі — у доме маіх бацькоў не было тэлевізара, толькі музычныя інструмэнты. Яны не хацелі, каб на дзяцей ўплываў тэлевізар — дальнабачныя былі людзі.

— А наколькі прыемна слухаць, калі іншыя музыканты кажуць пра ўплыў на іх Killing Joke?

— Я асабліва пра гэта ня думаю, але гэта прыемна, так. Калі выходзіў зборнік кавэраў на нашы песьні і там былі запісы Foo Fighters, Nine Inch Nails...

— А ты маеш на гэтым зборніку любімы кавэр?

— Там яшчэ быў кавэр, які зрабіла Metallica — на ім мы зарабілі някепскія грошы, таму можна сказаць, што ён любімы (сьмяецца).

Сам я некалькі гадоў таму напісаў рэквіем паводле музыкі Nirvana. Мы запісалі яго ў Санкт-Пецярбургу, з тамтэйшым сымфанічным аркестрам. Гэты рэквіем зьвяртаецца да тэмы самагубства і нашага да яго стаўленьня. Калі я пісаў гэтую музыку, хлопец маёй дачкі скончыў самагубствам, і гэта прымусіла мяне паглядзець на табу, якія ў нас існуюць. Музыка Nirvana была выдатным падмуркам для гэтага рэквіему.

— А над чым ты працуеш цяпер?

— Мне цяпер замовілі музыку для Арганізацыі аб’яднаных нацый. Мне хочацца для іх працаваць, бо, на маю думку, гэта адзіная структура, у межах якой можна дасягнуць устойлівага міру.

Мы таксама робім праект Levee Walkers разам з басістам Guns’n’Roses і гітарыстам Pearl Jam. А ў чэрвені мы з Killing Joke паедзем у тур разам з Guns’n’Roses.

Нядаўна я даваў інтэрвію, і журналіст мне сказаў: «Killing Joke цяпер адзін з апошніх прафэсійных рок-гуртоў». Я зьдзівіўся і спытаў, што ён мае на ўвазе. А той патлумачыў, што мы адны зь нямногіх, хто яшчэ зарабляе на жыцьцё музыкай.

Я сам бачу, як гурты падпісваюць кантракты «на 360 градусаў». Гэта значыць, што мэнэджмэнт атрымоўвае правы на грошы ад продажу футболак з сымболікай, сувэніраў, публікацый, запісаў, ад усяго. Іх фактычна рабуюць з усіх бакоў. У старыя часы гурты ніколі не прынялі б такога.

Калі Killing Joke падпісвае дамову на запіс, мы яго здаём у арэнду. Мы прадаём правы на гэты запіс на два гады, а потым атрымоўваем іх назад.

— Але ж, наколькі разумею, амаль усе музыкі цяпер маюць нашмат менш грошай ад продажу запісаў, чым раней. Як ты ставісься да музычнага пірацтва?

— Так, сытуацыя цяпер такая як ёсьць — мы, музыкі, ад гэтага цярпім. Можна сказаць, што за апошнія 20 гадоў ў нас забралі 80 працэнтаў даходу. На шчасьце, я пачынаў працаваць у старыя часы.

Тут яшчэ ёсьць шырэйшая тэндэнцыя — калі паглядзець на цяперашнія грамадзкія школы, дык там практычна не вывучаюць мастацтва. Усё грунтуецца на тым, што мы называем STEM — навука, тэхналёгія, інжынэрыя, матэматыка. Яны глядзяць на мастацтва, як на патэнцыйны рассаднік нязгоды. А я таму і люблю мастацтва.

Бо па вялікім рахунку, толькі свабода мае значэньне. І ў рок-музыцы ёсьць толькі адна песьня, і гэта песьня пра свабоду. Найвялікшая рок-музыка — пра свабоду. Яе можна граць зноў і зноў. Яна гучная і мяцежная.

Я б, напрыклад, хацеў пусьціць запісы Killing Joke на поўную моц з дынамікаў па ўсім Іране ці Савудаўскай Арабіі. Аднойчы мы сядзелі з арабскімі музыкантамі, і яны спыталіся: «Мы чулі, што ты сьпявак? Дай паслухаць». Бо яны мяне ведалі мяне толькі як кампазытара. Я аднекваўся, пытаўся: «Вы сапраўды ўпэўненыя, што хочаце гэта пачуць?» Яны настойвалі, і тады я ўрубіў запіс на поўны гук. Тыя былі ў жаху, у абсалютным жаху. Яны мне сказалі: «Нельга такое рабіць з музыкай». (Сьмяецца)

Для мяне Killing Joke неабходныя, каб захаваць псыхічнае здароўе. Гэта мой спосаб успрымаць сьвет. А яшчэ мне здаецца, што гурт дапамог нам не зрабіцца крымінальнікамі, калі ў нас у маладосьці было столькі энэргіі. Я рады, што мы скіравалі гэтую энэргію ў мастацтва.

Мне пашанцавала, што я ў гурце, які мае выдатную канцэртную рэпутацыю. Трэба проста ўмець сабраць залю і разгайдаць яе. Ты сапраўды адчуваеш, што жывеш, калі граеш канцэрт.

— Ці можна сказаць, што раней музыкі гралі канцэрты, каб рэклямаваць свае запісы, а цяпер ўсё наадварот?

— Так, але агулам мне гэта падабаецца. Гэта здаровы лад жыцьця. Калі ў нас тур, я не куру і ня п’ю, бо мне трэба берагчы голас. Хоць я і не магу тое самае сказаць пра ўсіх сваіх калегаў. Але сам я падчас канцэртных тураў ем здаровую ежу, займаюся фізычнымі практыкаваньнямі — гэта добры лад жыцьця. Я нядаўна падлічыў, што ўжо адыграў больш за чатыры з паловай тысячы канцэртаў.

— А да 10 тысяч хацелася б дагнаць?

— Ага (сьмяецца). Ня ведаю, ці атрымаецца, але паспрабую.