Брытанскі часопіс The Economist зьмясьціў прысьвечаны Францішку Скарыну артыкул, у якім беларускі асьветнік і першадрукар параўноўваецца з ініцыятарам Рэфармацыі і перакладчыкам Бібліі на нямецкую мову Марцінам Лютэрам.
У артыкуле адзначаецца, што сёлета спаўняецца 500 год выхаду «95 тэзісаў аб сіле і дзейснасьці індульгенцыяў» Марціна Лютэра, і да гэтага прымеркаваныя шматлікія царкоўныя і сьвецкія імпрэзы. Але 1517-ы варта памятаць і па іншых прычынах. У гэтым годзе Францыск Скарына выдаў кнігу псальмаў у роднай беларускай мове: ён быў адным зь першых, хто выкарыстаў кірыліцу. Аднак па-за межамі Беларусі, дзе ў яго гонар названыя вуліцы і адкрытыя помнікі, Скарына застаецца адным з забытых талентаў эпохі.
У публікацыі нагадваюцца асноўныя эпізоды біяграфіі Скарыны і адзначаецца, што ён «жыў надзвычай насычаным жыцьцём». Будучы маладым чалавекам, ён зьехаў у Італію і стаў у Падуі першым доктарам мэдыцыны з Усходняй Эўропы. За 40-гадовую карʼеру Скарына спрабаваў свае сілы ў мэдыцыне, філязофіі і ляндшафтным дызайне. Ён таксама шмат падарожнічаў, наведваючы Расею і маючы кантакты з герцагам Прусіі. «Хадзілі нават чуткі, што ён пазнаёміўся з самім Марцінам Лютэрам», — піша The Economist.
Хадзілі нават чуткі, што ён пазнаёміўся з самім Марцінам Лютэрам.
Скарына быў, верагодна, выхаваны як каталік, але ён прысьвяціў сваё жыцьцё вывучэньню ўсходняга праваслаўя. Ён быў першым, хто пераклаў Біблію на ўсходнеславянскую народную мову. Скарына быў адным з першых гуманістаў эпохі Адраджэньня, які ўсклаў на сябе такую задачу пасьля таго, як спробы тых, хто намагаўся гэта зрабіць у сярэднявеччы, былі бязьлітасна падаўленыя. У гэтым сэнсе ягоная праца зь Бібліяй папярэднічала Лютэру на некалькі гадоў.
Праўда, адзначае The Economist, вынік не зусім чысты. Беларуская мова была яшчэ ў зачаткавым стане, таму элемэнты царкоўнаславянскай заставаліся, як і запазычаньні з чэскай. Як Лютэр у Нямеччыне — Скарына заклаў асновы сучаснай беларускай мовы з выкарыстаньнем кірыліцы. Ягоныя элегантныя прадмовы прыводзяцца ў якасьці першых прыкладаў беларускай паэзіі.
Скарына не перакладаў Біблію акадэмічна: ён хацеў, каб простыя людзі чыталі Слова Божае і ўсьвядомілі яго. Ягоная «Маленькая падарожная кніжыца», кніга малітваў, была прызначана для сьвецкіх асобаў. Скарына зьвяртаўся да чытачоў наўпрост, нагадваючы ім, што кніга і «зьмяшчае дух мудрасьці». Тут ёсьць падабенства зь Лютэрам, які сьцьвярджаў, што «просты сьвецкі чалавек, узброены Пісаньнем» пераўзыходзіў клірыкаў безь яго.
У параўнаньні паміж Скарынам і Лютэрам можна пайсьці далей, піша The Economist. Як пратэстанцкі рэфарматар, Скарына разумеў важнасьць новых тэхналёгій. Ён першы выкарыстаў друкаваны прэс у Вільні. Скарына быў выдатным гравёрам, таксама: ягоныя яркія гравюры з біблейскімі пэрсанажамі ў традыцыйных беларускіх строях былі разьлічаныя на тое, каб малапісьменныя грамадзяне здолелі зразумець рэлігійныя ідэі. Інавацыі, якія захлынулі Эўропу, не спыніліся на Вісьле: увасобленая ў Скарыне, Усходняя Эўропа мела бліскучую культуру Адраджэньня.
Скарыну не хапала міжнароднай вядомасьці, таму што ніколі не існавала праваслаўнай рэфармацыі.
Скарыну не хапала міжнароднай вядомасьці, таму што ніколі не існавала праваслаўнай рэфармацыі, піша The Economist. У адрозьненьні ад Лютэра, у яго не было жаданьня разбурыць структуру царквы. Марцін Лютэр стаў вядомы тым, што зьмяніў эўрапейскую гісторыю; У Скарыны не было такіх амбіцыяў.
Тым ня менш, Скарына застаецца папулярным сярод сваіх суайчыньнікаў — беларусаў: паводле апытаньня 2012, Скарына названы самым вядомым беларусам.
Мерапрыемствы, прысьвечаныя 500-годдзю ягоных першых перакладаў, дапамогуць зрабіць больш вядомымі здабыткі Скарыны на міжнародным узроўні. ЮНЭСКА арганізавала шэраг мерапрыемстваў у справе дасьледаваньня ягонага ўплыву на беларускую літаратуру, друк і масавую культуру.
Францыск Скарына, падсумоўвае The Economist, павінен быць побач з Лютэрам як адна з найвялікшых фігур эўрапейскай культуры.
