Гэтыя паэтычныя зборнікі на першы погляд лучыць міжсобку хіба толькі тое, што абодва аўтары — магілёўцы. І толькі пасьля, прыгледзеўшыся ўважліва, засяродзіўшыся на вершаваных радках, разумееш: яны па сутнасьці пра адно і тое ж — пра таямніцы беларускай душы, пра сьветлыя, цёмныя і немаведама якія яе бакі.
Тамара Аўсяньнікава, «Скрыжалі», вершы; Менск, «Кнігазбор», 2015
Найперш кніга ўразіла мяне сугуччам назвы і зьместу. Апроч агульнавядомых Майсеевых існуе яшчэ безьліч скрыжаляў нязнаных, схаваных ад чужога вока. Яны зьяўляюцца ў душы кожнага, хто прайшоў ладны кавалак жыцьцёвага шляху. Там на шматколерных, розных па памеры аркушах незразумелымі для староньніх знакамі занатавана асабістая духоўная спадчына бацькоў і дзядоў, адлюстраваныя колішнія, нібыта выпадковыя, словы і ўчынкі блізкіх-дарагіх, што зь цягам часу зрабіліся запаветамі, няўлоўныя, як верасьнёвае павуціньне, імгненьні ўласнага жыцьця, выявы твараў з размытымі, бы ў тумане, абрысамі.
«Скрыжалі» спадарыні Тамары менавіта такія. Тут пануе сузіральнасьць і сьветлая журба, нібы жнівеньскім адвячоркам на сваю бацькаўшчыну вяртаесься:
Час спыніўся.
Не ўздрыгне лісточак ніводзін...
І галінку не кратае вецер.
У квяцістым сваім карагодзе
Лес застыў урачыста. Вечар.
Час спыніўся.
Спакойна ў душы, навакольлі.
Сэрца сьветлаю поўніцца радасьцю.
Адцьвітае прырода паволі:
Без жарствы,
без трывог
і без зайздрасьці.
Чытаеш — быццам ідзеш па спусьцелым бальшаку: справа пакуль яшчэ знаёмы маўклівы лес, зьлева — пожня са сьвежымі саламянымі сьціртамі, на якіх у мяккіх сонечныя промнях яшчаркі грэюцца, а твае вочы ўжо нецярпліва чакаюць абрысы роднай хаты:
На бацькоўскі ступіла парог —
Зашчымела нясьцерпна сэрца.
Я ішла сюды з доўгіх дарог,
Каб душою збалелай сагрэцца.
Але, на жаль:
На падворку радзімым стаю
Я чужою для саду і хаты...
Цепляць душу ўжо не маю
Рукі маці і голас таты.
Замест прызбы — падмурак цагляны.
І страхі саламянай няма...
Конь дзяцінства майго расцугляны
Са мной будзе не спаць давідна.
А праз колькі старонак праўдзівым галашэньнем, пранесеным праз гады, загучаць радкі:
«А хто ж мне парадачку дасьць? — Татачка родненькі. А хто ж мяне пашкадуе? — Матуля любая.
А хто ж мяне прыгалубіць? — Каханы суджаны... Пагукала, пагукала... Ніхто не азваўся».
Міжволі зазірнула ў свае распачатыя ўжо «скрыжалі», прыгадаўшы радасны расповед маёй бабулі за дубовым сталом пра маладосьць, шматлікую радню, падарожжа да цёткі на веламашынах, надзвычай малочную цётчыну карову і скрушлівае прызнаньне пасьля: «Зьвялося ўсё наша вялікае кодла...» Настрой апанаваў, як перад Радаўніцай.
У «Скрыжалях» наогул багата вершаў-расповедаў, прысьвечаных жывым і памерлым, але абавязкова родным па крыві ці па духу людзям. Вершы гэтыя нагадваюць малітвы, замовы і галашэньні: «Малітва», «То ня вецер ломіць...», «Замова». І ў гэтым, мне падаецца, паэтка цалкам салідарная са сьветапоглядам нашых дзядоў і бацькоў. Калі да нядаўняга часу нябожчыкаў адпяваў той веруючы, што апынуўся побач і ведаў хоць якія малітвы (праваслаўны, каталік ці баптыст — неістотна). А замовы існавалі для любой нагоды: унівэрсальныя (ад суроку і ўсяго) і вузкія практычныя, яны ратавалі ад рэдкіх хваробаў і нават удаламу працаўладкаваньню садзейнічалі. Мала хто бачыў розьніцу між малітвай і замовай. Сама чула, як знакаміты «Сон Божай Маці» напярэдадні жалобнага стала чыталі разам з «Ойча наш...», а старыя сьцьвярджалі, нібы перапісаны тэкст гэтай замовы, пакладзены ў кішэню, засьцерагае і прыносіць удачу, а нейкага родзіча нават на вайне ўратаваў. Дык чаму ж верш ня можа быць варыяцыяй малітвы? Тым больш, што, як піша паэтка:
...З Божае ласкі нам пішуцца вершы,
З Божае ласкі — узьлёты й падзеньні,
З Божае ласкі, калі ты не першы,
З Божае ласкі — іспыты й надзеі.
Перагарнуўшы разьдзел «Родныя вобразы», нібы на знаёмыя краявіды, на жыцьцё сваё азірнулася ў разьвітальнай дарозе на няблізкі яшчэ, мусіць, аўтобусны прыпынак. Вобразы, што сталіся роднымі, нараджаюць шчымлівае пачуцьцё колеру пожні, у якім мяшаецца спадзяванка на новую стрэчу і сумнеў у яе магчымасьці.
А вершы з разьдзелаў «У квецені вясны», «Зямное кола» падаліся мне філязофскім роздумам самотнай вандроўніцы:
Скроні бялеюць зімова,
І ўсё ж зразумець не магу:
Наладзіў хто сьвет так сурова,
Скажыце, навошта?
Чаму?
Сяргей Украінка, «9 гранаў», вершы; Менск, «Кнігазбор», 2016
Гран — старая адзінка вагі, адпавядае памеру сярэдняга зярнятка ячменю, скарыстоўвалася ў мэдыцыне.
На курган векавечны,
Дзе шэпчуцца музы,
Далакоп свайго лёсу,
Я неяк узьлез і...
...І пад тысячай тон
Вершаванага друзу
Пахаваў і свае
9 гранаў паэзіі.
Вось так дакладна тлумачыць назву свайго зборніка сам аўтар. Мне ж захацелася параўнаць кнігу са сьвяточным абрусам, якім, бывае, яшчэ засьцілаюць стол дбайныя гаспадыні. Вытворца такога абруса ня надта клапаціўся пра спалучэньне халодных і цёплых колераў, зьмясьціўшы побач краскі веснавыя і восеньскія, з узьлеску і гародчыку пад вокнамі: тут і мальвы чырвоныя, і вяргіні жоўтыя, і цьмяна-бэзавы лубін (задуменнасьць ці скруха, не зразумееш адразу). Майстар не імкнуўся адпавядаць вытанчанаму густу заежджай эстэткі. І абрус выйшаў такі, як мае быць: і гасьцям вока цешыць, і ў шафе ня згубіцца!
А яшчэ кніга нагадала мне бяседную гутарку за такім абрусам між аднадумцамі, што гады ў рады бачацца, але пры сустрэчы разумеюцца з паўслова. Дзе ёсьць месца і кранальным успамінам, і сяброўскаму пацьвельваньню, і журбе, і жаданьню памаўчаць разам ці паспрачацца. Калі эмоцыі гойдаюцца, бы дзіцячая гушкалка, ад зямлі да нябёсаў, ад сьветлай замілаванасьці да хмарнае тугі, бо ход і тэма гаманы нікога не пакідае абыякавым.
Некалі тут патаналі танкі,
А пазьней гублялі тракі бульдозэры.
Цяпер — толькі пугамі ляскаюць ранкі
Ды целяпаюцца гусі-падранкі
Ў чароце копанкі-возера.
З настальгіяй, а хутчэй зь вяртаньнем болю (даслоўнае вызначэньне гэтай зьявы), прыгадвае ў першых радках «Мэліярацыйнага вершыка» ягоны герой (спакваля той боль пераходзіць у абурэньне):
Мы ўжо жывем не заможна — багата, —
сьмяецца ў вусы рудабеліцкі Несьцерка. —
Палесьсе асушана аж да квадрата,
І душы асушаны ў электарату...
Няма як і граблі прыбраць з кабінэцікаў.
Бо ў нашых краях, так сталася, настальгія з абуранасьцю заўжды мяжуе, а там, дзе няма месца болю, асабістая міталёгія пачынаецца.
Стыць бяздушным цяжэй,
Чымся тлець бездухоўным —
той прывык абыходзіцца
чаркай ды шкваркай.
А вось, бач, і табе
стала ўрэшце ўсё роўна,
хто сядзіць на плячы —
ці анёл, ці пачварка.
Бязьлітасна да суразмоўцы і сябе самога сьведчыць аўтар. І ты ў першую хвіліну лічыш гэта за правакацыю, не пагадзіўшыся, пасьля зажурысься і ўрэшце шчыра прамовіш: «То ж і я, мусіць, такі самы...»
Хата пазнала мяне.
Ледзь чутна шапнула дзьвярыма:
«Вітаю. Надоўга вярнуўся?»
Я прамаўчаў вінавата:
«Надоўга...
На цэлую ноч».
Гарадзкім вяскоўцам тлумачыць нічога ня трэба. Палова бяседнікаў пасьля такіх радкоў пахіляць галовы на знак згоды, другая з зайздрасьцю зазначыць: «А вы ўсё-ткі шчасьлівейшы за нас. У нас няма ўжо хаты». Адразу пачнуцца згадкі маленства і такая замілаванасьць з адценьнем журбы запануе наўкола, што ня ўзяць чарку за бацькаўшчыну будзе проста злачынствам.
Калі папхнецца па жыцьці няпруха,
То можа ўмомант вам спаскудзіць кроў.
Аднойчы мне прусак улез у вуха
І нашаптаў тако-га пра сяброў.
Маўляў, яны ўсе п’яніцы і зломкі...
Даслухаўшы да канца прусакова паведамленьне, рагочаш ад душы і спрачаесься з аўтарам словамі аднаго з герояў Гіёма Віньё: «Не, няпруха — гэта калі цябе трамвай пераехаў, ці мядзьведзь нагу адкусіў, а гэта інакш завецца!»
А вось пасьля «Прызнаньня» з наступнай старонкі проста маўчыш, словы тут залішнія:
Піў у сьне самагонку.
Настоеную на тваім спачуваньні.
Рэдкае, браце, паскудзтва.
Маўчыш і тады, калі творца спрабуе падзяліцца сваім адчаем. Хоць пра тое пачуцьцё гаворыць толькі назва, каб хаця хто верш з показкай ня зблытаў:
Зноў доля мяне абламала
(эх, шчасьця няма на зямлі!):
Прынёс букіністам Купалу,
А тыя яго не ўзялі. (Адчай.)
І ты насамрэч верыш — не, ня жарт, адчай, адразу зь дзьвюх прычынаў, невядома зь якой болей. Маўчыш, ужо зь іншай нагоды, бо ня ведаеш, як рэагаваць: сьмяяцца, захліпаючыся ў гістэрыцы, ці зараўці на ўсё навакольле.
Калі дояць кароў гаспадыні
На сьвітаньні ці адвячоркам,
Край туману ў нізінах стыне,
Добра бачны з любога ўзгорку.
І тады над зялёным абшарам
Можна ўбачыць яшчэ такое:
Прыкладаюцца сосны тварам
Да нябеснага сырадою.
Прыкусіўшы маладым гурком, пазіраеш у вакно. І, здаецца, яны тут, зялёныя лясныя абшары ў тумане, мяккая канюшынка і круглы аксамітны каровін бок зусім побач, і ўсё навакольле поўніцца спакойнай веліччу, нават крывая сьліва-вянгерка на ўзьмежку выпраменьвае радасьць існаваньня. А наперадзе яшчэ ёсьць колькі старонак са споведзямі-вершамі, што ўсьцешваюць і вярэдзяць сэрца ажно да донца.
