Расея і Турэччына, падобна, вырашылі мірыцца. Больш за паўгода адносіны паміж дзьвюма краінамі заставаліся на кропцы замярзаньня — пасьля таго як турэцкія вайскоўцы зьбілі расейскі самалёт, які ўдзельнічаў у баявой апэрацыі ў Сырыі і, па сьцьвярджэньні Анкары, уварваўся ў паветраную прастору Турэччыны. Сытуацыя рэзка зьмянілася ў апошнія дні — пасьля таго як турэцкі прэзыдэнт Рэджэп Эрдаган накіраваў свайму расейскаму калегу Ўладзімеру Пуціну ліст, зьмест якога ў Крамлі інтэрпрэтавалі як прабачэньні за інцыдэнт з самалётам.
У рэальнасьці, як высьвятляецца, пасланьне Эрдагана было складзена ў выразах, якія дазволілі Анкары захаваць твар, выказаўшы пры гэтым імкненьне да нармалізацыі адносінаў з Масквой. Прадстаўнікі Эрдагана пацьвердзілі факт звароту да Пуціна, адзначыўшы пры гэтым, што ў дакумэнце выказаныя спачуваньні ў сувязі з гібельлю расейскага пілёта і прабачэньні перад членамі яго сям’і.
Сёньня турэцкі прэм’ер-міністар Біналі Ілдырым падкрэсьліў, што Турэччына ня мае намеру выплачваць Расеі кампэнсацыю за зьбіты Су-24. Тым ня менш турэцкія лідэры разьлічваюць на хуткую нармалізацыю адносін з Расеяй. У сераду, як чакаецца, расейскі і турэцкі прэзыдэнты правядуць тэлефонныя перамовы.
Пра тое, чаму адносна тэксту пасланьня Эрдагана Пуціну паўсталі рознагалосьсі і якая палітычная падаплёка апошніх зьменаў у адносінах дзьвюх краін, аглядальніку расейскай службы Радыё Свабода Яраславу Шымаву распавёў палітоляг, прафэсар факультэту грамадзкіх навук Карлавага ўнівэрсытэту ў Празе Эміль Сулейманаў.
Шымаў: Дык што ж, уласна, Рэджэп Эрдаган хацеў сказаць? Зразумела, што ён выказаў некаторае шкадаваньне, прынёс нейкія прабачэньні, але да якой ступені? Там, наколькі я зразумеў, ёсьць тонкасьці, у чым яны складаюцца?
Сулейманаў: Гэты зварот Эрдагана да расейскага прэзыдэнта інтэрпрэтуюць у Расеі, калі меркаваць па заяве прэс-сакратара Пуціна — Дзьмітрыя Пяскова, адназначна як зварот, які ўтрымлівае прабачэньні. Такое тлумачэньне не зусім адпавядае турэцкаму арыгіналу ліста. Таму што ў турэцкім арыгінале няма пасажу, які можна было б зразумець так, што Эрдаган ад імя турэцкага дзяржавы просіць прабачэньня ў Расеі. Там ёсьць такая сэмантычная тонкасьць, якая выяўленая ў саміх словах ў адносінах да сям’і загіблага расейскага пілёта, яны перадаюцца словазлучэньнем kusura bakmasınlar, якое можна перавесьці як «не спаганяйце» хутчэй, чым «прабачце». Я думаю,
Там ёсьць такая сэмантычная тонкасьць, якая выяўленая ў саміх словах ў адносінах да сям’і загіблага расейскага пілёта, яны перадаюцца словазлучэньнем kusura bakmasınlar, якое можна перавесьці як «не спаганяйце» хутчэй, чым «прабачце»
што, выкарыстоўваючы гэты выраз, Рэджэп Эрдаган хацеў ня страціць твар перад турэцкай грамадзкасьцю. У яго імідж альфа-самца, палітыка-мача, таму, калі б ён папрасіў прабачэньня, то гэта многія б не зразумелі ў Турэччыне. Так што ён выкарыстаў трошкі дваісты выраз: з аднаго боку, накшталт як прынёс спачуваньні, трошкі папрасіў прабачэньня, але не перад Пуціным ці Расеяй, а перад сям’ёй загіблага пілёта. Зь іншага боку, ён не зусім папрасіў прабачэньня, не прасіў дараваць.
Шымаў: Ці можна выказаць здагадку, што так гэта і задумвалася, што менавіта так быў складзены ліст, каб у Расеі яго ўспрынялі як прабачэньне, а ў Турэччыне — менавіта так, як вы сказалі: маўляў, мы шкадуем, але на каленях, умоўна кажучы, прабачэньня ня просім?
Сулейманаў: Я думаю, што так яно, хутчэй за ўсё, і ёсьць. Мабыць, гэты ліст зьяўляецца часткай дамоўленасьцей паміж Анкарой і Масквой, дасягнутых у апошнія дні. Яны датычацца аднаўленьня паўнавартасных двухбаковых адносінаў, у тым ліку эканамічных. Такі кампраміс, які быў абдуманы загадзя, ня проста так зваліўся з неба.
Шымаў: А што-небудзь больш падрабязнае аб гэтых дамоўленасьцях вядома? Прасочваліся нейкія зьвесткі пра нейкія паездках ці кантактах на палітычным ці дыпляматычным узроўні? Наколькі актыўна гэтая гульня вялася ў апошні час?
Сулейманаў: Дакладнай інфармацыі няма на дадзены момант, але ёсьць заява новага прэм’ер-міністра Турэччыны Біналі Ілдырыма, які кажа пра тое, што ў апошнія дні «ёсьць добрае разьвіцьцё ў адносінах паміж Турэччынай і Расеяй». Да таго ж міністар замежных спраў Турэччыны Мэўлют Чавушаглу ў бліжэйшы час зьбіраецца наведаць Маскву. Я думаю, што калі ёсьць пляны аднаўленьня эканамічнага супрацоўніцтва, на тое, што санкцыі з боку Расеі ў дачыненьні да Турэччыны будуць спыненыя, дык мы пра гэта пачуем ў бліжэйшыя дні, максымум тыдзень.
Шымаў: З чым зьвязана такое рашэньне праблемы? Прайшло паўгода з моманту інцыдэнту з самалётам і рэзкага крызысу ў адносінах — што ж падштурхнула Турэччыну да цяперашніх крокаў? Эканамічны ўплыў санкцый, накладзеных Расеяй, ці нейкія іншыя фактары?
Я думаю, гэта камбінацыя фактараў, але ў першую чаргу гэта эканоміка. Напэўна, у Турэччыне і не чакалі такой рэакцыі з боку Масквы на інцыдэнт з расейскім бамбавіком
Сулейманаў: Я думаю, гэта камбінацыя фактараў, але ў першую чаргу гэта эканоміка. Напэўна, у Турэччыне і не чакалі такой рэакцыі з боку Масквы на інцыдэнт з расейскім бамбавіком. Мала хто ў Турэччыне думаў, што Расея накладзе санкцыі, у выніку якіх яна сама пацерпіць у некаторай ступені. Да таго ж гэта адбылося ў сытуацыі, калі Расея адмовілася імпартаваць сельгаспрадукцыю з эўрапейскіх і некаторых іншых краін (у якасьці так званых «контрасанкцый» пасьля ўвядзеньня міжнародных санкцый супраць Расеі ў сувязі з украінскім канфліктам. — РС). Я думаю, што туркі гэтым былі зьдзіўленыя. У прынцыпе Эрдаган некаторы час спрабаваў неяк аднавіць адносіны з Расеяй, прымаючы пад увагу велізарны патэнцыял, які Расея ўяўляе для Турэччыны, асабліва ў эканамічным пляне. Але ён у той жа час спрабаваў неяк захаваць твар, што ў яго не атрымлівалася, таму што Пуцін, у сваю чаргу, імкнуўся яго зьняважыць, хацеў паказаць, што павінны быць прабачэньні, кампэнсацыя і да таго падобнае.
У Турэччыне вырашылі памяняць інтанацыю ў адносінах з Расеяй, якая можа надоўга затрымацца ў Сырыі.
Акрамя таго, фактар, які, магчыма, аказаў ўплыў на рашэньне Эрдагана, — гэта тое, што ў Сырыі зьмянілася абстаноўка. Як мы ведаем, Турэччына падтрымлівала сырыйскую апазыцыю. Існавалі ўяўленьні — ня толькі ў Турэччыне, але ўвогуле ў рэгіёне і сьвеце — што рэжым Башара Асада не пратрымаецца доўгі час. Аказалася, што ён пратрымаўся, у тым ліку дзякуючы падтрымцы з боку Расеі. Так што чакаць нейкай імгненнай перамогі апазыцыі ў Сырыі туркам не даводзіцца. Таму яны вырашылі памяняць інтанацыю ва ўзаемаадносінах з саюзьнікамі сырыйскага рэжыму, асабліва з Расеяй, якая можа надоўга затрымацца ў Сырыі — а гэта «мяккае падбрушша» Турэччыны. У Анкары не забываюць і пра курдзкі фактар. Бо курды ў Сырыі, па некаторых дадзеных, атрымліваюць падтрымку з боку Расеі і ўмацоўваюць свае пазыцыі на паўднёвых межах Турэччыны. Калі ўсё пойдзе так, як у апошнія месяцы, курды могуць стварыць нейкую протадзяржаву ў паўночнай Сырыі, якая можа ў пэўнай меры залежаць ад Расеі. Туркам у гэтай сытуацыі было б больш выгодна мець карэктныя адносіны з Масквой. У дадатак ёсьць яшчэ і ўнутрытурэцкі кантэкст — бо Курдзкая рабочая партыя, сэпаратысцкая арганізацыя курдаў, аднавіла свае дзеяньні ў самой Турэччыне.
Шымаў: Вы маеце на ўвазе тэракты ў апошнія месяцы — у тым ліку ў Анкары і Стамбуле?
Сулейманаў: Так. Курдзкія арганізацыі, якія дзейнічаюць у Турэччыне, вельмі цесна зьвязаныя з паўночнасырыйскімі курдамі, а ім, як я ўжо сказаў, аказваюць падтрымку з Расеі, мяркуючы па ўсім. Гэта было апошняй кропляй, так што Эрдаган вырашыў пайсьці на нейкі кампраміс.
Шымаў: А чаму гэта супала з дэклярацыяй аб тым, што Турэччына нармалізуе праз шэсьць гадоў свае адносіны з Ізраілем, якія былі вельмі напружанымі?
Сулейманаў: Мабыць, зноў жа, разуменьне таго, што ў Сырыі сытуацыя разьвіваецца не зусім так, як чакалі турэцкія палітыкі, прывяла Анкару да высновы, што трэба хаця б базавыя адносіны з Ізраілем аднавіць. Тут трэба браць пад увагу тую акалічнасьць, што ў Ізраілі ўжо некаторы час спрабавалі гэтыя адносіны ажывіць, але Эрдаган неяк ня вельмі ішоў насустрач да пары да часу. Магчыма, ён прымаў пад увагу статус Турэччыны як лідзіруючай суніцкай дзяржавы ў ісламскім сьвеце, на Блізкім Усходзе. Але сытуацыя ў Сырыі, хутчэй за ўсё, у выніку паўплывала на пазыцыю Анкары.
