Выехаўшы зь вёсак у пошуках лепшай долі, тысячы беларусаў так і ня сталі гараджанамі. Каму не пашчасьціла займець дачу, ратуюцца ад суму па зямлі ў агародніцтве «па месцы жыхарства».
Свая агародніцкая выспа ёсьць і ў Магілёве. Заціснутая з аднаго боку чыгункай, а з другога жылым масівам — гэтая мясьціна ажывае вясною. Жыхары прылеглых дамоў выходзяць на свае дзялянкі і да восені корпаюцца на іх. Едучы ў Менск ці зь Менску, агароды гараджанаў угледзець ня цяжка. Не адзін пасажыр мог злавіць сябе на думцы: навошта гараджаніну агарод?
Любові Сямёнаўне далёка за семдзесят. Яе абгароджаную гаспадарку з чыгункі відаць здалёк. Узараны лапік зямлі, ягадныя кусты, грады. Кабета прызнаецца, што ўсё гэта дагледзець няпроста, але сядзець бяз працы яна ня можа. Сваёй гаспадаркай старая займаецца сама. Жыве непадалёк, у пяціпавярховіку за чыгункай. Гаспадыню засьпеў за звыклай для яе справаю — порканьнем у градах.
«У мяне дачка, зяць, унук. Іх сюды не зацягнуць, — з усьмешкай прызнаецца жанчына. — Прыходзяць да мяне, як трэба бульбу выкапаць. Кажуць: „Навошта табе, мама, усё гэта?“ А я не магу кінуць, бо ўсё маё жыцьцё ў гэтай зямлі».
Агароднікаў менее
Паводле суразмоўніцы, апошнія гады тутэйшае стыхійнае агародніцтва памірае. Моладзь, заўважае яна, цураецца працы на зямлі і ня хоча пераймаць звычак сваіх бацькоў. Сама Любоў Сямёнаўна больш за пяцьдзясят гадоў як гарадзкая. У сярэдзіне 1950-х выбралася зь вёскі ў горад, аднак вёска ўчэпіста, кажа жанчына, трымае ля сябе.
«За распрацоўку тутэйшых агародаў людзі ўзяліся больш як тры дзясяткі гадоў таму, — апавядае кабета. — Спачатку памалу, а потым усё болей і болей. Старэйшыя паміралі, а іхную зямлю займалі маладзейшыя. Цяпер тутэйшых агароднікаў паменела. Адны старыя трымаюцца сваіх узьнятых дзялянак».
Вызначыць межы кінутых агародаў няцяжка. Там, дзе яны былі, пустазельле радзейшае. Месцамі рэшткі немудрагелістай агароджы схаваліся за ягаднымі кустамі, якія бяз догляду паразрасталіся. Буданы, зладжаныя на месцы ці прывезеныя аднекуль гаспадарамі, пакрысе зарастаюць і разбураюцца.
«Тут раней не было месца свабоднага. Усё ўзарана было. А цяпер зірніце навокал, колькі пазарастала. Калі мы кінем зямлю, дык усё зарасьце. А калі ўсё дагледжана, дык як прыгожа, самі бачыце», — не бяз гонару адзначае Любоў Сямёнаўна, паказваючы сваю гаспадарку.
Ураджай крадуць
Дазволу на ўзараныя дзялянкі ў тутэйшых агароднікаў няма. На пытаньне, ці не пагражаюць выгнаць іх з занятай самавольна зямлі, Любоў Сямёнаўна адказвае адмоўна.
«Як каму б мы перашкаджалі, дык даўно адсюль выгналі б. А калі прыедуць з бульдозэрам, дык што ж паробіш. Шкада будзе працы, але зямля ж ня наша. Яна, кажуць, належыць чыгуначнікам. Як ім спатрэбіцца яна дзеля чаго, дык нас папросяць адсюль».
Тое, што непадалёк чыгунка зь яе «паравозным» смуродам, Любоў Сямёнаўну асабліва не клапоціць. Кабета прызнаецца, што часам, «як чмыхне цягнік чадам, дык спасу няма, але вецер хутка разносіць смуродныя выкіды».
«Крадуць наш ураджай — гэта сапраўды клопат, — жаліцца жанчына. — Як ён пасьпявае, дык даводзіцца вартаваць і ўдзень і ўноч. Аб’ядноўваемся з суседзямі ды пільнуем. Вядома ж, страшна ўначы».
«Крадуць выпівохі ды бамжы. Ня столькі крадуць, колькі топчуць», — удакладняе Любоў Сямёнаўна.
Кабета прыгадала, што супольна з суседзямі затрымлівалі злодзеяў. Перадавалі міліцыі, але пра лёс затрыманых агароднікам не паведамлялі.
Агароднікі, зь якімі ўдалося пагутарыць, усе наракалі на крадзяжы. Некаторыя зьвярталіся да міліцыі, каб тая абараніла, але дапамогі не дачакаліся.
Да зямлі цягне
Суседка Любові Сямёнаўны прызнаецца, што стамілася ад свайго агароду, але кідаць яго шкада. «Тут жа ўсё ўзьнята маімі рукамі. Кінуць можна, але сядзець ля дома на лаўцы — ня хочацца. Вы ж паглядзіце, як тут прыгожа. Усё цьвіце, духмяніць. Я крыху сёньня пасядзела тут, адпачыла. Зьбіраюся дахаты», — зь непрыхаваным замілаваньнем апавядала кабета.
«Калі надумаюцца забраць у нас зямлю, дык няхай забіраюць. Рана ці позна ўсё адно забяруць. Бачыце, дамы насоўваюцца на нашы агароды. Як мы памром, дык усё пазарастае. Наша пакаленьне прывыкла да зямлі. Сумуем па ёй», — на разьвітаньне сказала суразмоўніца.
Для многіх жыхароў суседніх шматпавярховікаў агарод замяняе лецішча.
«Купіць дачу ў мяне няма за што, таму і баўлю час на сваім агародзе, — тлумачыць жанчына перадпэнсійнага веку.
«Гэтую зямлю некалі ўзьняла мая маці, — тлумачыць яна. — Можна сказаць, што я тутэйшая спадчынная агародніца. Але мой выпадак не характэрны. Бальшыня тых, хто трымаецца агародаў, ужо старыя людзі. Іхныя дзеці, а пагатоў унукі, сюды ня прыйдуць».
«Летась насадзілі бульбу, але багата яе павыкопвалі бяз нас. Пакралі! Хіба за ўсім упільнуеш? Муж сварыцца на мяне, што я тут марную час, але мяне цягне да зямлі. Зямля для мяне — нібы аддушына ад жыцьцёвага клопату», — кажа жанчына.
Суразмоўніца прызнаецца, што ў свой час дакарала сваю маці, што тая «не вылазіць са сваіх градаў». «Цяпер жа мае дзеці дапікаюць тым жа», — усьміхаючыся, кажа яна.
«Ды летась бульбу ў мяне амаль усю выкапалі», — далучылася да гутаркі яшчэ адна агародніца. — «Мы некалькіх злавілі, — кажа жанчына, — крыху пакалашмацілі іх, але ўсіх жа не пераловіш».
Як той казаў: «І есьці горача, і кінуць шкада»
«Я тут нядаўна. Сяброўка загітавала. Са свайго агароду кавалак мне выдзеліла. Казала: «Пайшлі, будзем песьні пець, гарбату піць, а можа чаго мацнейшага». А цяпер, як той казаў: «Есьці горача, а кінуць шкада», — апавядае пра сваю агародніцкую долю суразмоўніца.
Паводле яе, сухая трава часта загараецца. «Ці то падпальвае яе хто. Сёлета не гарэла, а летась дык і будкі ў многіх пагарэлі. Цэлы дзень пажарныя тушылі».
На ўскрайку агародніцкай выспы некаторыя рупліўцы «вясковай справы» кажуць: неўзабаве празь іхныя дзялянкі пройдзе дарога. Яе ўжо нібыта пачалі пракладаць. Жыхарам некалькіх ацалелых тут дамоў ужо паведамілі пра хуткае адсяленьне. Тыя, праўда, веры гэтаму не даюць. Паводле іх, апошнія гадоў дзесяць пра адсяленьне толькі кажуць, але мала што мяняецца.
«Мо да канца году яшчэ дадуць пабыць», — асуджана кажа адзін з тутэйшых агароднікаў.
На ягонай дзялянцы выстаўлены парнік. Пасеяная бульба. З дошак зьбіты дамок. Гаспадарыць на ўчастку мужчына блізу пяці год. Скардзіцца на тое самае, што і суседзі. Як узьвялі, кажа, жылы масіў, пачалі дужа красьці.
«Калі б ня кралі, то можна было б нешта і прадаваць з вырашчанага, а так больш клопату, — кажа ён. — Летась заставаліся тут на ноч. Вартавалі капусту. Прачнуліся, а яе ўжо няма. Усю вынесьлі. Такія злодзеі. І нікому не паскардзісься».
