Нядаўна ў Польшчы выйшла кніга Артура Зыгмунтовіча «Зямля з чалавечым тварам». Зьбіраючы матэрыялы да яе, аўтар аб’ехаў шмат якія мясьціны ўсходняй Польшчы. Пісьменьнік кажа, што праз кнігу хацеў пазнаёміць жыхароў заходняй Польшчы з носьбітамі ўсходняй мэнтальнасьці і культуры.
Цяпер пісьменьнік працуе над кнігай пра жыцьцё палякаў у суседніх краінах — Беларусі, Вугоршчыне, Румыніі і Малдове.
Карэспандэнт Свабоды сустрэўся з Артурам Зыгмунтовічам у Пружанах, куды пісьменьнік заехаў на ровары, і пагутарыў пра яго літаратурную творчасьць, пра тое, чым адрозьніваюцца людзі на ўсходзе Польшчы ад заходніх і якія пэрспэктывы захаваньня беларускіх традыцыяў ва Ўсходняй Польшчы.
— Распавядзіце крыху пра вашую папярэднюю кнігу, матэрыялы да якой вы зьбіралі ва Ўсходняй Польшчы.
— Ёсьць шмат кніжак, якія апісваюць польскі Ўсход, але толькі такія рэчы, як прырода, архітэктура, турыстычныя цікавосткі. Але няма кніг, якія апісваюць чалавека, яго мэнтальнасьць. Я паходжу зь Беластоку, а цяпер жыву на захадзе Польшчы. Таму я ведаю гэтую розьніцу паміж усходам і захадам. Гэтая розьніца выяўляецца ў мысьленьні, падыходзе да іншага чалавека. Яна настолькі вялікая, як быццам гэтыя людзі з розных краінаў. У Польшчы ёсьць такое паняцьце, што Ўсход гасьцінны, і на гэтым канец. Але людзі не разумеюць, што Ўсход розны рэлігійна, этнічна, культурна. Гэта ўсё зьмяшана, і ўтвараецца такая спэцыфічная атмасфэра. На Ўсходзе больш людзей арыгінальных, творчых, крэатыўных, нягледзячы на тое, што яны жывуць у горшых эканамічных умовах. На Ўсходзе людзі больш робяць для грамадзтва, для іншых людзей бязь нейкай выгады для сябе. На Захадзе такіх людзей меней.
— То бок захад Польшчы больш індывідуалістычны?
— І эгаістычны. У кнізе я паказваў гэтую розьніцу на прыкладзе розных людзей. Я адмыслова шукаў людзей, якія займаюцца нечым цікавым, але пра якіх збольшага ніхто ня ведае. Сеў на ровар, праехаў уздоўж усходняй мяжы і штодня сустракаўся зь нейкім іншым чалавекам.
— Да прыкладу, якія людзі сталі героямі вашай кнігі?
— Уявіце сабе невялікую вёску «на краі сьвету». Адзінае, што там ёсьць — крама. І жывуць там муж з жонкай, якія адчынілі ў гэтай вёсачцы кінатэатар на 22 месцы ў драўляным будынку, які быў калісьці стайняй. Працуе гэты кінатэатар па выходных, і паказваюць там досыць арыгінальныя фільмы, кшталту арт-хаўс. І да іх нават прыяжджаюць турысты, бо гэта досыць дзіўна. У цэлым у Польшчы ў малых гарадах кінатэатры паміраюць. Таму, з пункту гледжаньня звычайнага чалавека, адкрыцьцё кінатэатру ў малой вёсцы — гэта шаленства. І яны не зарабляюць на гэтым, даход ад квіткоў дазваляе ім толькі заплаціць за ліцэнзію. Але яны робяць гэта, бо хочуць гэта рабіць.
Яшчэ, напрыклад, цікавы чалавек зь Бельску-Падляскага. Быў наркаманам-гераіншчыкам 10 год. Наркотыкі ж спыняюць разумовае разьвіцьцё. Але гэты чалавек даведаўся пра свае габрэйскія карані і захацеў пазнаць гэтую культуру лепей. І вырашыў вывучаць старажытнагабрэйскую мову. І цяпер ён у Польшчы вельмі каштоўны адмысловец у гэтай мове. Да яго тэлефануюць нават людзі з унівэрсытэтаў, якія робяць доктарскія працы, каб пракансультавацца.
— Вы праехалі шмат па Ўсходняй Польшчы, дзе ёсьць беларускія традыцыі, мова. Якімі бачыце іх пэрспэктывы?
— Яны не былі адзінай мэтай майго падарожжа, але — так, напрыклад, у Бельску-Падляскім гэта норма. Я апісваю гэта, што кожная вёска мае свой акцэнт, дыялект. І гэта гіне ў Польшчы. Новыя пакаленьні зьяжджаюць у гарады, яны ўжо ня вучацца гэтаму. Маё пакаленьне яшчэ дзьвюхмоўнае — дома размаўляе па-простаму. А дзеці — не. Гэтая простая, ці беларуская, мова ў Польшчы з часам памрэ, гэта відавочна.
Хоць культура беларуская квітнее ў Беластоку. Але гэта ня ёсьць культура такая простая, народная, а разьвіваецца менавіта беларуская. У Беластоку ёсьць беларускае радыё, навуковае таварыства, ёсьць нават музычныя гурты, якія граюць рок па-беларуску.
І тут яшчэ якая праблема — у гэтых мясцовасьцях людзі маюць цяжкасьці з самаідэнтыфікацыяй. Маўляў, ці мы беларусы, ці ўкраінцы. Мы тутэйшыя, і канец.
Людзі на захадзе Польшчы зусім ня маюць ведаў пра гэтыя меншасьці на ўсходзе. Ведаюць, што яны ёсьць. Але гэта ня болей чым меркаваньне, што на ўсходзе шмат праваслаўных. Ня ведаюць, што на ўсходзе ёсьць вялікая беларуская меншасьць.
Калі заходнік даведваецца, што чалавек з усходу займаецца ў нейкім беларускім клюбе — то адразу з такімі вялікімі вачыма пытаецца — «то ты паляк ці хто?»
— А якая ваша думка пра тое, што зьнікае простая беларуская культура ў вёсках?
— Гэта больш шырока трэба разглядаць. Гіне ня толькі беларуская простая культура, але і польская народная таксама. Для параўнаньня возьмем Грузію, дзе дзеці хочуць хадзіць у нацыянальных строях. А з пункту гледжаньня звычайнага паляка дзіўна выглядае той, хто займаецца, да прыкладу, народнымі танцамі. Гэта, пэўна ж, дрэнна.
Напрыклад, ёсьць культура гуральская на поўдні Польшчы ў гарах. Яны стварылі танцы, свае народныя строі і трывала замацавалі гэта ў сьвядомасьці ўсёй Польшчы. Як пачуе хто гуральскую музыку — то будзе пэўна ведаць, што яна менавіта гуральская. А калі паслухаюць народную песьню з-пад Гайнаўкі, то ніхто ня будзе ведаць, што гэта, будуць думаць, што зь іншай краіны. Гуралі ж трымаюцца свайго перад наплывам заходняй культуры.
— Цяпер вы пішаце пра жыцьцё палякаў у суседніх з Польшчай краінах?
— Так. Мэта — паказаць штодзённае жыцьцё палякаў у Беларусі, Вугоршчыне, Румыніі і Малдове. Гэта зьява экзатычная. Цяпер ёсьць мода на пісаньне кніг пра нейкія далёкія краі, на тое, каб паказваць нейкія плямёны. А я лічу, што палякі, якія жывуць тут, — для нас нашмат больш экзатычныя, таму што пра іх у нас ня ведаюць. Палякі ведаюць пра тых палякаў, якія зьехалі ў Брытанію або ў ЗША. Але калі спытаць звычайнага чалавека на вуліцы, ці ведае ён, што ў Румыніі ёсьць цэлы павет палякаў, то пра гэта ніхто ня ведае.
Таму я хачу гэта паказаць, паказаць розьніцу паміж палякамі ў розных краінах.
— А якія яны, беларускія палякі? Чым яны адрозьніваюцца ад жыхароў Польшчы?
— Напачатку — яны недаверлівыя, калі ня ведаюць, з кім маюць справу. Але потым яны вельмі адкрытыя. У асноўным — вельмі добра размаўляюць па-польску. Яны ведаюць адзін аднаго, сьвядомасьць польская іх аб’ядноўвае. Маладое пакаленьне часам навучаецца ў Польшчы і думае, каб зьехаць у Польшчу. А яшчэ — беларускія палякі вельмі рэлігійныя. Яны больш эмацыйныя, шчырыя вернікі.
