Упершыню я гэтую фразу пачуў ад літоўцаў. Гаворка ішла не пра філязофскую сэнтэнцыю, а пра догляд магіл, які забірае столькі часу, сіл, творчай фантазіі, грошай і нэрваў, што ператвараецца ў фэтыш.
Мёртвыя ня зробяць табе нічога благога, а твая матывацыя любові да продкаў ніколі ня будзе пастаўленая пад сумнеў, абсьмяяная ці скрытыкаваная іншымі. Ты ў зоне душэўнага камфорту. Запрашаем на Радуніцу!
Тысячы машын і пад завязку забітых людзьмі аўтобусаў стаяць у заторах у бок могілак. Сьвятыя людзі ў сьвятым імкненьні зрабіць сьвятую справу. І толькі аддаленая нота няёмкасьці павісае над усім гэтым паспалітым рушэньнем, чутная ня ўсім, бо слых паралізаваны сакральным словам Традыцыя. Нотка тоненькая, але калі ўслухацца, дык рэжа слых. І пяе яна пра тое, што твой клопат пра магілку сваяка – чыннасьць твая, інтымная, і прыходзіш ты сюды не бардзюры папраўляць, у першую чаргу, а для ўспаміну, судакрананьня, размовы, якія хіба што самым блізкім дазваляецца чуць і бачыць. І выходзіш адтуль прасьветлены, ясьней бачыш сябе самога ў гэтым сьвеце і шлях, куды табе ісьці.
Радуніца, вядома, справа ўсенародная, але, насамрэч, з нулявым патэнцыялам аб’яднаньня гэтага самага народу якраз таму, што ў сутнасьці сваёй яна – індывідуальная, асабістая, інтымная. Інакш чаму мы ня гэткія масавыя і дружныя, як на Радуніцы, перад ёй і пасьля яе – на працы і на Пляцы? Вось і адказ: ніякая яна ня «справа» і не «ўсенародная». І калі выглядае такой, значыць, ператварылася ў моду, у фэтыш. Гэтаксама як і паход у царкву. Нішто як царква і Радуніца нас так масава не зьбірае, але й нішто так, як яны, нас не не яднае, не не злучае ў народ, не не аб’ядноўвае.
Не сказаць, каб фэтыш быў нечым надта шкодным. Ён – як «здохлая» батарэйка, у якой скончылася энэргія. Нехта такія батарэйкі пастуквае адна аб адну, нехта спадзяецца, што не ў ліхтары, дык у гадзіньніку «пацягне», нехта іх не выкідае, бо бліскучыя, прыгожыя, як «жывыя», можа ня сёньня дык заўтра запрацуюць. Энэргія – чорт яе ведае што гэта такое. Як радыяцыя. Вачыма не відаць.
Але няма энэргіі. І маналітныя натоўпы, што запаўняюць цьвінтар на Вялікдзень і дарогі да могілак на Радуніцу, назаўтра зьнікаюць як дым, быццам ніколі іх і не было.
Адзіная пасіўная шкода ад «здохлай» батарэйкі – што яна займае месца новай, рабочай. Займае недарэчна і бессэнсоўна. Бо ў тых натоўпах не аднаму ўдзельніку прыйдзе ў галаву думка – як жа нас шмат у адной справе сабралася, мы – народ.
Але мы не народ ні на Вялікдзень ні на Радуніцу. І тут ужо фэтыш – сама гэтая думка, выкліканая зьнешнім падабенствам. Думка, якая замяняе сабою і нібы адмяняе патрэбу стаць сапраўдным народам у супольнай справе ня догляду магіл, а догляду свайго супольнага жыцьця сёньня і шляху ў заўтрашні дзень.
Мне згадваецца прызнаньне аднаго творцы, які атрымаў за сваю творчасьць прэстыжную прэмію і паабяцаў патраціць грошы на помнікі памерлым сваякам. Як па мне гэта – квінтэсэнцыя фэтышызму, бо сьвятая справа і Традыцыя ў масавым уяўленьні ня можа быць пастаўленая пад сумнеў, абсьмяяная ці скрытыкаваная. Пра тое, відаць, творца і думаў, калі казаў гэта. Ясна, што трэба дбаць пра помнікі продкаў, гэта ўваходзіць у мінімум абавязкаў прыстойнага чалавека. Але нацыянальная прэмія за творчасьць даецца на творчасьць, на тваю творчасьць, у якую паверылі.
Алексіевіч паабяцала патраціць прэмію на новыя кнігі, набыла жытло, палепшыла ўмовы, можа дазволіць сабе не хадзіць на канвэер – усё дзеля працы над новым творам. І я веру, што яе новая кніга пішацца, што яна будзе. Будзе новая энэргія. А творцу, які закапаў прэмію ў зямлю, ня веру, а таму нічога новага ад яго і не чакаю.
Мне даволі часта даводзіцца наведваць магілы сваякоў у розных канцах Беларусі, ставіць помнікі, папраўляць бардзюры, проста бываць, завітваць. Але я ніколі не раблю гэта на Радуніцу, у часе масавага шаленства на дарогах. Як Бог у сэрцы, а не ў царкве, так і час, калі адкрываюцца каналы дачыненьняў з памерлымі блізкімі – у табе і ў кожны час, а не ва ўсенародна прызначаны дзень, калі адзінае, што мне чуваць – пранізьлівую ноту няёмкасьці, што вісіць над паспалітым рушэньнем, дзе кожны сам за сябе.
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
