Пагаварыць з уладай на роўных

Ці дасьць плён стратэгія «Гавары праўду» наконт дыялёгу з уладай? Тры пытаньні для трох аналітыкаў: Сяргей Навумчык, Валер Каліноўскі, Ян Максімюк.

​
Навумчык: Лідэры «Гавары праўду» заявілі пра дыялёг з уладай. Адразу скажу, што асабіста я ня веру ў станоўчы вынік такога дыялёгу. Але паколькі тэма ўзьнікае, і яе абмяркоўваюць, хацеў бы ўзважыць — вельмі каротка і канспэктыўна — «про» і «контра» адносна магчымасьці дыялёгу зь цяперашняй уладай.

Пры гэтым у дыскусіях часта спасылаюцца на досьвед канца 80-пачатку 90-х гадоў (што, у прынцыпе, радуе: трэба вучыцца і на дасягненьнях, і на памылках).

Актывісты «Гавары праўду» (і не яны адны) хочуць удзельнічаць у выбарах у нелегітымную палату. Выбары пад поўным кантролем — кажуць апанэнты дыялёгу. Але і выбары народных дэпутатаў у Вярхоўны Савет у 90-м былі пад кантролем — чуецца ў адказ.

Нібыта слушна — так, выбары былі пад кантролем камуністаў. Але — і гэта важна — БНФ ніколі не аспрэчваў легітымнасьць Вярхоўнага Савету БССР. А цяпер атрымліваецца, што апазыцыя, заяўляючы 20 год пра нелегітымнасьць так званага рэфэрэндуму-96 і адпаведна, палаты прадстаўнікоў — удзельнічае ў выбарах у гэтую палату. Дзе лёгіка?

Прыхільнікі дыялёгу з уладай кажуць, апраўдваючы сустрэчы «Гавары праўду» з дэпутатамі палаты прадстаўнікоў, што ня варта ігнараваць тых, хто прымае законы. Хай бы нават дэпутаты толькі праштампоўвалі тое, што ствараецца ў адміністрацыі прэзыдэнта. Бо ў 89-90-м БНФ ціснуў на Вярхоўны Савет 11-га скліканьня. Цалкам камуністычны і выбраны дэмакратычна, які да таго ж таксама толькі праштампоўваў тое, што спускалася з ЦК КПБ.

Але БНФ не перамаўляўся, а менавіта ціснуў на Вярхоўны Савет 11-га скліканьня — нагадаю, не ў кулюарах, а на плошчы. І ў справе прыняцьця двух найважнейшых тады законаў — Закону аб выбарах і Закону аб мовах. А Караткевіч і Дзьмітрыеў кажуць пра нейкія камунальныя праблемы.

Але вось якраз гэты апошні аргумэнт апанэнтаў «Гавары праўду» можа падацца самым слабым — што, маўляў, трэба ставіць перад уладай глябальныя тэмы, найбольш вострыя палітычныя пытаньні — а ня нейкія дробныя, умоўна кажучы, камунальныя. Наконт — шыфэр пакласьці ці дарогу заасфальтаваць. У часе свайго дэпутацтва ў напачатку 90-х «выбіваньне» шыфэру для выбаршчыкаў было істотным элемэнтам працы ў выбарчай акрузе, дзе быў вялікі прыватны сэктар. І магу сказаць, што калі мне ўдалася «выбіць» у Кебіча трубы для каналізацыі — удзячнасьць выбаршчыкаў (і старшыні райвыканкама) была непараўнальна большая, чым калі мы прымалі нейкі закон.

Мы ведаем, што БНФ, які дамогся ў выніку Незалежнасьці Беларусі — паўстаў у тым ліку і зь нефармальных, як іх тады называлі, суполак, пераважна моладзевых — менскай «Талакі», віцебскага «Узгор’я» і г.д.

Але

Спачатку гэта было змаганьне за архітэктурную спадчыну, потым — экалягічныя праблемы — ці то праблема Прыпяці, ці тэма Дзьвіны-Даўгавы, ці Віцебская АЭС, як у мяне. І потым мы ўжо усьвядомілі, што ўсе гэтыя праблемы завязаныя на галоўныя — на дэмакратызацыю, ліквідацыю камуністычнай сыстэмы і на Незалежнасьць.

У дыскусіі з Андрэем Дзьмітрыевым у фэйсбуку ён прывёў у адказ на маю пазыцыю аргумэнт, які спачатку падаўся мне жалезным: Войцех Ярузэльскі. Сапраўды, Ярузэльскі, які ўвёў ваеннае становішча, арыштаваў лідэраў «Салідарнасьці» — потым пайшоў на перамовы з гэтай самай «Салідарнасьцю», і мы ведаем, чым у Польшчы гэта скончылася.

Але вось гэты аргумэнт — якраз і самы слабы.

Бо Ярузэльскі ніколі пытаньні польскай нацыянальнай ідэнтычнасьці пад сумнеў ня ставіў.

Ярузэльскі ніколі не выступаў за, умоўна кажучы, інтэграцыю Польшчы і СССР — наадварот, у часе судовых працэсаў ужо ў дэмакратычнай Польшчы увядзеньне вайсковага становішча апраўдваў менавіта тым, што ў іншым выпадку Брэжнеў увёў бы ў Польшчу савецкія войскі і сувэрэнітэт краіны апынуўся б пад пагрозай.

Ярузэльскі ніколі ня ставіў пад сумнеў польскую мову (хаця выдатна ведаў расейскую, і, як мне казалі ягоныя знаёмыя, пра Дастаеўскага і Тургенева мог на роўных спрачацца з дактарамі філялёгіі).

Нарэшце, ён ніколі не спрабаваў замяніць на гербе Польшчы «Белага арла» на на калосьсе, зямны шар ці нешта падобнае.

Ярузэльскі — гэта ня Лукашэнка.

І гэта, на мой погляд, самае слабае зьвяно ў аргумэнтах прыхільнікаў дыялёгу з уладай. Бо, нават калі дапусьціць наяўнасьць ва ўладзе нейкіх сымпатыяў да пераменаў (скажам так, сваіх якаўлевых і чарняевых, калі праводзіць паралелі з гарбачоўскім часам) — усё ў Беларусі завязана на адну асобу, прыярытэты гэтай асобы — зусім не дэмакратыя і зусім не Незалежнасьць.

​Максімюк: Я думаю, нельга параўноўваць ні Аляксандра Лукашэнку з Войцехам Ярузэльскім, ні Андрэя Дзьмітрыева зь Лехам Валэнсам. Палітычныя капіталы Андрэя Дзьмітрыева і Леха Валэнсы несувымяральныя. Калі гаварыць пра тое, што магчымы дыялёг з уладай, трэба мець моцныя аргумэнты. Лех Валэнса тады меў за сабою 10 мільёнаў чальцоў «Салідарнасьці». Я дапускаю, што спадар Дзьмітрыеў і спадарыня Караткевіч таксама ў гэтых выбарах набылі палітычны капітал. Але ён несувымяральны, таму дыялёгу ніякага не адбудзецца.

Калі Ярузэльскі пайшоў на дыялёг з «Салідарнасьцю» і давёў да палітычнага пералому ў Польшчы, сытуацыя выглядала такім чынам: Польшча была ў вельмі дрэнным эканамічным становішчы, рэформы былі патрэбныя, і камуністы, якія былі пры ўладзе, ня мелі даверу, каб такія рэформы праводзіць. Давер мела «Салідарнасьць», і яна мела рэфарматараў. Сытуацыя ў Беларусі кардынальна іншая. Можна спрачацца, ці ёсьць запатрабаваньне на рэформы ў шырокім грамадзтве, але напэўна нельга спрачацца з тым, што палітычнага капіталу ў цяперашняй апазыцыі наогул і спадара Дзьмітрыева ў прыватнасьці — такога як у Валэнсы ў 1989 годзе — няма.

​Каліноўскі: Магу згадаць свой досьвед дыялёгу з беларускімі ўладамі і непасрэдна з Аляксандрам Лукашэнкам у жніўні мінулага году, калі я напрасіўся на інтэрвію з Аляксандрам Рыгоравічам. За тое маё інтэрвію некаторыя калегі з незалежных СМІ і апазыцыйныя актывісты мяне крытыкавалі, казалі, што як гэта я падаў руку дыктатару, што ня варта зь ім гаварыць, бо ўсё роўна падмане. Але я гаварыў, таму што ён чалавек, які ўсё вырашае ў Беларусі. Гаварыў зь ім пра тое, што палітвязьняў трэба выпусьціць, гаварыў пра заняпад беларускай мовы і сьвядомасьці ў грамадзтве, пра патрэбу дэкамунізацыі, зносу ўсіх савецкіх помнікаў, ушанаваньне ахвяр Курапатаў, пра тое, каб не штрафавалі журналістаў, пра сумленныя выбары ў рэшце рэшт.

Ён мяне слухаў, нешта запісваў, нешта публічна даручаў сакратарцы. Наконт празрыстай сыстэмы выбараў ён наадрэз адмовіўся са мной пагаджацца, з усімі маімі пунктамі, а вось з тым, што палітвязьняў трэба вызваліць, беларускую мову падтрымаць, журналістаў не чапаць, ён публічна пагадзіўся.

Урэшце зрухі тут нейкія адбыліся, можа не таму, што я зь ім гаварыў на гэты конт, а таму, што так склалася сытуацыя, што ва ўмовах расейскай агрэсіі і ціску само існаваньне незалежнай Беларусі на валаску, што трэба неяк пасябраваць з Захадам. Але гэты дыялёг — гэта быў дадатковы штуршок, прычым публічны, да лібэралізацыі, да зьмякчэньня рэжыму, да дыялёгу ў грамадзтве.

У мае функцыі як журналіста не ўваходзіць зьмена ўладаў, але я пастараўся паспрыяць такому дыялёгу. Палітвязьняў урэшце выпусьцілі, і я змог павітаць Міколу Статкевіча, за якога два разы заступаўся перад Лукашэнкам. Паўгоду журналістаў за працу без акрэдытацыі не чапалі, але вось сёлета зноў пачаліся суды...

Гэта сьведчыць пра тое, што адным дыялёгам рэпрэсіўную сыстэму ня зьменіш, яна застаецца і можа ў любы момант аднавіць працу напоўніцу.

Але ўсё ж лепей кепска гаварыць, чым добра ваяваць.