Ці легітымізуюць уладу, якую апазыцыя называе нелегітымнай, сустрэчы кіраўнікоў апазыцыйных структураў з кіраўнікамі ўладных структураў? Тры пытаньні для трох аналітыкаў: Уладзімер Глод, Валер Карбалевіч і Сяргей Навумчык.
Глод: Кіраўнікі грамадзянскай кампаніі «Гавары праўду» Тацяна Караткевіч і Андрэй Дзьмітрыеў учора сустрэліся зь міністрам эканомікі Ўладзімерам Зіноўскім. Гэта далёка ня першая падобная сустрэча. Дуэт Караткевіч — Дзьмітрыеў быў на прыёме ў міністра жыльлёва-камунальнай гаспадаркі. Яшчэ ў некалькіх міністэрствах прадстаўнікоў «Гавары праўду» прымалі намесьнікі кіраўнікоў гэтых ведамстваў. Таксама яны наведалі 13 з 14 камісіяў Палаты прадстаўнікоў.
На маё пытаньне, навошта гэта патрэбна, спадар Дзьмітрыеў адказаў так:
«Найперш гэта дае адчуваньне і пэўнае разуменьне, пра што яны думаюць, як яны адчуваюць сытуацыю. І даволі часта ўзьнікае ўражаньне, што яны жывуць у нейкім іншым сьвеце. Дэпутаты не адчуваюць націску праблемаў, тых выклікаў, якія ёсьць цяпер у краіне.
Па-другое, гэта стала нашай працай. Мы абяцалі выбарцам прасоўваць тэму пераменаў, на якой грунтавалася праграма Тацяны Караткевіч. Таму мы ідзем у камісіі не для абстрактных размоваў, а з канкрэтнымі пунктамі праграмы. І пытаемся, што па гэтых тэмах зроблена і што можна зрабіць.
Па-трэцяе, хутка распачнецца парлямэнцкая кампанія. І нашы кандыдаты могуць сказаць, што мы ідзем у гэты парлямэнт, таму што тыя людзі, якія знаходзяцца там, не адчуваюць сваёй адказнасьці перад грамадзтвам».
Ня ўсёй апазыцыі і палітолягам такія кантакты з уладай падабаюцца. Філёзаф Уладзімер Мацкевіч пра гэтыя сустрэчы кажа так:
«Як мінімум, „Гавары праўду“ адгадвае настроі ва ўладзе, як максымум — наўпрост каардынуе зь ёй свае дзеяньні».
Некаторыя аналітыкі разважаюць так:
«Апазыцыя заяўляе ЗША і Эўразьвязу, што ўлада ў Беларусі нелегітымная. Сапраўдных выбараў няма. Дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў не абіраюць, а прызначаюць з прэзыдэнцкай адміністрацыі. Урад прызначае Лукашэнка. Значыць, і міністры нелегітымныя. Чаго ж тады ісьці да іх? Такія сустрэчы толькі легітымізуюць нелегітымную ўладу».
Я думаю, казаць, што абсалютна ўсе людзі ва ўладзе дрэнныя, будзе няправільна. Безумоўна, ёсьць і такія, якія лічаць, што яны працуюць на Бацькаўшчыну і што калі б на іхным месцы знаходзіўся нехта іншы, то было б яшчэ горш. І ўсё ж — ад пытаньня, ці не прызнаецца сапраўднай праз такія сустрэчы нелегітымная ўлада, нікуды ня дзецца.
З другога боку, нельга не прызнаць, што 20 гадоў лабавога сутыкненьня апазыцыі з уладай прывялі да фактычнай страты апазыцыяй любых мэханізмаў уплыву на ўладныя структуры.
Карбалевіч: Па пытаньні легітымнасьці ўлады ў апазыцыі існуюць вялікія рознагалосьсі. Розная апазыцыя ставіцца да гэтай тэмы па-рознаму. Але нават радыкальная частка апазыцыі, якая крытыкуе „Гавары праўду“, вымушана ў пэўным сэнсе прызнаваць легітымнасьць дзейнай улады. Напрыклад, яна ўдзельнічае ў выбарах, якія арганізоўваюцца цяперашняй, нібыта, нелегітымнай уладай. Час ад часу нейкія апазыцыйныя структуры зьвяртаюцца да нейкіх органаў улады са зваротамі, заявамі. Нават каб арганізаваць мітынг ці шэсьце, то трэба падаваць заяўку ў гарвыканкам. І нікуды ад гэтага ня дзецца.
Што тычыцца перамоваў „Гавары праўду“ з уладамі, то гэта пытаньне палітычнай мэтазгоднасьці, а ня нейкае прававое. Гэтыя перамовы ладзяцца дзеля піяру. Бо практычных вынікаў такіх сустрэчаў няма. Прычым тут можна казаць пра піяр з абодвух бакоў. „Гавары праўду“ хоча стварыць інфармацыйную нагоду, паказаць, што яна адказная, канструктыўная сіла. А ўлады хочуць паказаць Захаду: маўляў, якая тут дыктатура, калі мы размаўляем з канструктыўнай апазыцыяй?
Калі казаць пра традыцыйную апазыцыю, то я ўпэўнены, што калі б улады прапанавалі сур’ёзныя перамовы, напрыклад, на тэму вяртаньня апазыцыі ў палітычную сыстэму, то амаль усе апанэнты рэжыму на гэта б пагадзіліся. Як было ў Польшчы, дзе „Салідарнасьць“ села за круглы стол з рэжымам Ярузельскага.
Але ўся праблема ў тым, што беларускія ўлады пакуль прапануюць толькі імітацыю дыялёгу.
Навумчык: Сустрэчы, якія праводзяць Дзьмітрыеў і Караткевіч, не легітымізуюць уладу ў прававым, канстытуцыйным аспэкце. Бо калі мы зыходзім зь вяршэнства Канстытуцыі, нормаў законнасьці, дык легітымныя паўнамоцтвы Лукашэнкі скончыліся ў 1999 годзе. Усё астатняе стала вынікам нелегітымных, сфальшаваных, несвабодных, недэмакратычных выбараў. І мы ведаем стаўленьне Захаду да ўсіх гэтых „выбараў“.
Але тут складанасьць сытуацыі ў тым, што кожная ўлада па факце зьяўляецца ўладай. Як бы ні ставіцца да Палаты прадстаўнікоў, але фармальна менавіта яна прымае законы.
А тое, што робіць „Гавары праўду“, то я цалкам пагаджаюся з Валерам Карбалевічам, што гэта піяр. І гэта цалкам лягічна, калі „Гавары праўду“ хоча — а яны хочуць — удзельнічаць у так званых парлямэнцкіх выбарах.
Толькі вось гэтае тлумачэньне спадара Дзьмітрыева, што хочацца даведацца, чым дыхаюць улады, ці яны кваліфікаваныя, — выглядае, на мой погляд, абсалютна наіўным. Бо абсалютна ясна, чым яны дыхаюць і якая ступень іх кваліфікацыі.
Мне падаецца, што сустрэчы зь нейкімі кіраўнікамі так званых парлямэнцкіх камісіяў можна параўнаць, напрыклад, з 1977 годам, калі ў Маскву прыяжджалі амэрыканскія сэнатары, якія сустракаліся з кіраўнікамі камісіяў тагачаснага Вярхоўнага Савету СССР. У 70-х гадах такія сустрэчы былі. Але ўсе гэтыя сэнатары цудоўна разумелі, што ўсё вырашаецца не ў Вярхоўным Савеце, а ў ЦК КПСС.
