Былы генэрал-маёр КДБ Алег Калугін, які з 1995 году жыве ў ЗША, падзяліўся са Свабодай ўспамінамі пра спэцслужбу і пра Ўладзімера Пуціна.
Прапануем вам пераклад публікацыі ў скароце:
Ці справядлівае меркаваньне, што верхавіну КДБ у 1980-х закранула карупцыя і гэта быў пачатак канца ўсёй савецкай сыстэмы?
— Ну не... Андропаў быў чалавек бездакорны ў многіх адносінах. Ён быў ўзорным работнікам, які прыйшоў з партыйных органаў і стаў начальнікам КДБ. Ён вывучыў сыстэму і кіраваў ёй з вялікай адказнасьцю. Прычым, не зьвяртаючыся да старых кадэбэшных мэтадаў гвалту, усякіх катаваньняў і іншага. Я памятаю такі эпізод. Я прысутнічаў у Андропава ў кабінэце, паколькі да яго меў прамы доступ. Абмяркоўвалася просьба баўгарскага кіраўніцтва аб тым, каб ліквідаваць былога каханка дачкі баўгарскага прэзыдэнта. Тады Кручкоў быў начальнікам разьведкі, а я быў начальнікам зьнешняй контрвыведкі. І вось ў 1978 годзе мы ўдвох прыйшлі да Андропава ў сувязі з просьбай баўгарскіх таварышаў, КДБ баўгарскага — каб мы дапамаглі зьнішчыць гэтага чалавека, Георгі Маркаў яго імя і прозьвішча. Ён быў каханкам дачкі прэзыдэнта, а потым ад яе зьбег некуды...
РС: Георгі Маркаў пісьменьнікам і дысідэнтам быў між іншым...
Калугін: Ну, пісьменьнікам. Калі мы з Кручковым прыйшлі да Андропава і выклалі просьбу баўгарскіх таварышаў, Андропаў сказаў: «Я супраць палітычных забойстваў». А Кручкоў сказаў: ну як жа, Юры Уладзімеравіч, зьвярнуўся з просьбай баўгарскі таварыш — старшыня тамтэйшага КДБ, калі мы яму адмовім, то баўгарскі прэзыдэнт палічыць, што ў нас баўгары не карыстаюцца даверам, яго прыбяруць, і мы страцім свайго чалавека ў Сафіі. Андропаў сказаў: «Ну добра, дайце ім тое, што неабходна для ліквідацыі гэтага чалавека, але ніякага асабістага ўдзелу не прымайце, я забараняю». Праз лябараторыю КДБ перадалі баўгарам атруту, якая потым была выкарыстаная ў парасоне. Там літаральна міліграм атруты, рыцыну, быў, маленькая кропелька, прычэпленая ў капсуле на кончыку парасону. І калі парасон адкрываецца, гэтая штука адскоквае і ляціць на адлегласьць трох-пяці мэтраў, а гэтага дастаткова, каб укалоць чалавека. Вось так і здарылася. Праходзіў па Лёндане забойца, адкрыў парасон, Маркаў ледзь тузануўся і пайшоў далей. А праз два дні памёр.
РС: У 2013 годзе справа па забойстве Маркава была закрытая ў Лёндане, ніхто не пакараны. А ўсё ж такі КДБ у гэтай апэрацыі ўдзельнічаў.
Калугін: КДБ, па-першае, даў атруту і, па-другое, даваў парады. Мяне, дарэчы, аднойчы арыштавалі ў Лёндане па справе Маркава і пасадзілі ў турму. І я тады сказаў, што не буду ні на адно пытаньне адказваць, а зраблю заяву: «Я не забіваў, я проста ведаў, як гэта забойства рыхтавалася, і пра гэта я сказаў публічна. Вось за гэта вы мяне хочаце пасадзіць?» Англічане пратрымалі мяне суткі ў турме, а на наступны дзень я абвясьціў галадоўку. Прыйшоў прадстаўнік савецкага пасольства, мяне вызвалілі, я выехаў тады ў Расею і з таго часу ў Вялікабрытаніі не быў. І не паеду, хоць запрашалі, па справе Літвіненкі.
РС: Парасон быў адзін або іх быў цэлы склад?
Калугін: Парасон быў адзін. Самы звычайны. Узор савецкіх... ну, ня масавых, а выбарачных забойстваў. Дарэчы, Сьцяпана Бандэру таксама атруцілі ў 1959 году падобным чынам. Ну, а палёній — больш сучасны спосаб.
РС: Вы згадалі, што ў Лёндан вас запрашалі сьведкам па справе Літвіненкі?
Калугін: Так, мяне выклікалі ў якасьці сьведкі, але я адмовіўся. Я гутарыў зь Бі-Бі-Сі і сказаў, што ўжо быў у Лёндане, але мяне пасадзілі там у турму, і па гэтай прычыне ў Англію больш не зьбіраюся. Я прымаў у Вашынгтоне Марыну Літвіненку, мы ладзілі сустрэчу з грамадзкасьцю. Саша Літвіненка паступаў разам з Пуціным на працу ў КДБ і ведаў пра яго шмат. Пісаў у інтэрнэце пра яго. Я тэлефанаваў яму, калі ён быў у Лёндане, казаў: «Ты дарма такія рэчы пішаш пра асабістае жыцьцё». Ну, а потым яго не стала, маё папярэджаньне позна прыйшло.
РС: Думаеце, з ім расправіліся як са здраднікам?
Калугін: Як з чалавекам, які выдаў непрыстойныя бакі асабістага жыцьця Пуціна. Калі мне задаюць такія пытаньні пра Пуціна, я адказваю — спытайце ў яго жонкі, ён пражыў зь ёй 30 гадоў.
РС: А цяпер лябараторыя атрутаў у ФСБ існуе?
Калугін: У КДБ была палёніевая лябараторыя № 217, па-мойму. Але я ў Расеі не быў ужо дваццаць гадоў, дакладна не ведаю. Я прыехаў у ЗША ў 1995 годзе і з тых часоў не вяртаўся. Прычым, я і не зьбіраўся тут заставацца, гэта Пуцін мяне назваў здраднікам, я яго — ваенным злачынцам. Я сказаў: «Як вы можаце мяне называць здраднікам без судовага разбору і працэсу. Вы ж юрыст. І які вы юрыст? Вы авантурыст і акрамя таго — ваенны злачынца. І за тое, што вы нарабілі ў Чачні, вас калі-небудзь міжнародны суд будзе судзіць ». Вось такі ў нас быў публічны абмен думкамі.
РС: Паколькі Пуцін — выхадзец з вядомага ведамства...
Калугін: Так, але ён быў маёрам ўсяго толькі.
РС: Хіба не падпалкоўнікам?
Калугін: Не, ён быў маёрам, і яго максымальная столь была падпалкоўнік. Гэта значыць ён мог бы атрымаць падпалкоўніка прыблізна праз год, але ён ім не стаў.
РС: Чаму ж Пуцін кажа, што ён падпалкоўнік?
Калугін: Таму што патэнцыйна мог быць падпалкоўнікам. Гэтак жа як я мог патэнцыйна быць генэрал-лейтэнантам, але не стаў.
РС: У 1998 годзе ў адной пецярбурскай газэце выйшаў артыкул пад загалоўкам «Пуцін узначаліў ФСБ незаконна». Журналістаў выклікалі на прафіляктычную гутарку — нібыта незадаволеныя былі якасьцю фота. Ці праўда, што, як напісала газэта, паводле штатнага раскладу і традыцыяў ФСБ гэтае ведамства можа ўзначаліць толькі генэрал, а не падпалкоўнік?
Калугін: Увогуле так, у прынцыпе па-іншаму не бывае. Вы ведаеце, Ельцына незадоўга да скону журналісты спыталі, якія ён зрабіў памылкі, пра якія больш за ўсё шкадуе? Ельцын адказаў: «Першая — вайна ў Чачні, другая — выбар пераемніка».
РС: Але ж вядома, што Пуцін забясьпечыў Ельцыну абарону ад крымінальнага перасьледу.
Калугін: З-за сям’і, так. Ельцын быў удзячны Пуціну за тое, што той не даў ходу разблытваньню яго сямейнай драмы. Генэральнага пракурора Юрыя Скуратава, які расьсьледаваў справу аб карупцыі ўсьлед за швэйцарскай пракуратурай, вывелі з гульні, падставілі яго з дзяўчынкамі. Гэта была апэрацыя спэцслужбаў па дыскрэдытацыі службовай асобы з дапамогай стужкі з «чалавекам, падобным на генпракурора».
РС: КДБ спэцыялізаваўся на такіх апэрацыях з удзелам «дзяўчат» ці «хлопчыкаў».
Калугін: Ну, ня толькі КДБ, але КДБ традыцыйна гэтым займаўся. Дарэчы, яшчэ да Кастрычніцкай рэвалюцыі расейская выведка была адной з самых моцных у сьвеце. Цяпер яна ў горшым становішчы, таму што ў свой час ідэалягічныя прыхільнікі кшталту Кіма Філбі або Джорджа Блэйка працавалі за ідэю, а не за грошы.
РС: Супрацоўнікі КДБ ўдзельнічалі ў дэмакратычным руху ў пачатку 1990-х гадоў. З мэтай сабатажу або па іншых прычынах?
Калугін: Ну, хто як. Я, напрыклад, браў удзел цалкам шчыра. Я быў у той час першым намесьнікам начальніка Ленінградзкага ўпраўленьня — даволі высокая пасада, але для мяне гэта была фактычна ссылка. Паслаў мяне туды Кручкоў, лічачы, што я разам з Якаўлевым завэрбаваны ЦРУ. Якаўлева паслалі паслом у Канаду, таму што адной з галоўных крыніц савецкай разьведкі там быў высокапастаўлены супрацоўнік Канадзкай коннай паліцыі. Гаплікаў разьлічваў, што гэты чалавек дасьць матэрыялы на Якаўлева, і тады Якаўлева адклічуць, а потым пасадзяць і расстраляюць. Але нічога не атрымалася, а мяне паслалі ў Ленінград першым намесьнікам начальніка ўпраўленьня. У Ленінградзе я нарадзіўся, але, тым не менш, гэта правінцыя.
І вось працуючы ў гэтай правінцыі упершыню не па замежніках, а па савецкіх грамадзянах, я ўсьвядоміў, што савецкую сыстэму трэба мяняць, што ўся яна нацэленая на выяўленьне людзей з рэфарматарскімі настроямі. Людзі, якія хочуць нешта памяняць, палепшыць — імі якраз КДБ і займаўся, замест таго каб займацца шпіёнамі.
Інтэлігенцыя была галоўнай крыніцай інфармацыі. Рабочая кляса — шырма, серп і молат — эмблема, а інфарматарамі была інтэлігенцыя, студэнцтва у прыватнасьці. Вось так я ў Ленінградзе спазнаў сутнасьць савецкай улады, і яна зьмяніла маё стаўленьне да сыстэмы.
РС: Вы публічна назвалі Уладзімера Жырыноўскага агентам КДБ.
Калугін: Так, і пасьля гэтага неяк Жырыноўскі да мяне падышоў на прыёме з кулакамі — я думаў, што ён хоча мяне ударыць, а ён кажа: «Дзякуй, што ты пра гэта сказаў. Я ганаруся гэтым, цяпер я вельмі рады, што гэта вядома публічна». Ён быў не супрацоўнікам, а агентам КДБ. Супрацоўнік — асоба афіцыйная. Агент — той, хто выконвае задачы КДБ, працуючы дзе заўгодна, але не ў КДБ. Яго партыйная дзейнасьць таксама кантралявалася КДБ, у нас уся партыйная дзейнасьць пасьля таго развалу СССР кантралявалася КДБ.
РС: Раскажыце, калі ласка, аб завэрбаваных дзеячах царквы ў Расеі.
Калугін: Я быў у вельмі сяброўскіх адносінах з Алексіем (патрыярхам Маскоўскім і Ўсяе Русі ў 1990-2008 гадах — РС). Пачалося ўсё з таго, што я публічна назваў Алексія агентам КДБ — у парыве, напярэдадні выбараў у Вярхоўны савет. Праз пару дзён тэлефануе памочнік патрыярха і запрашае мяне да яго ўвечары. Я быў зьдзіўлены, не разумеў, чаго гэта раптам. А ён, як і павінна быць у царкве, сказаў: «Я вас запрасіў, таму што вы публічна абазвалі мяне агентам КДБ. Дык вось, малады чалавек, вы, напэўна, дрэнна ведаеце гісторыю. Калі бальшавікі прыйшлі да ўлады ў Расеі, царква была адным з галоўных праціўнікаў сыстэмы, таму што атэісты былі ва ўладзе. Пачаўся магутны разлад — прыблізна траціна сьвятароў РПЦ з’ехала за мяжу, траціна трапіла ў турмы, ў НКУС і там памерла. А яшчэ адна траціна, і я ў тым ліку, каб захаваць хрысьціянства і веру ў Бога, прыстасаваліся да гэтай улады. І вось я вам павінен сказаць, што мне гэта ўдалося».
Я адказаў яму: «Вы ведаеце, калі б вы гэта сказалі публічна, то я б вас не стаў называць агентам КДБ». Патрыярх сказаў: «Ну што ж, з КДБ я супрацоўнічаў, так, але менавіта для таго, каб захаваць праваслаўную царкву». Вось так мы зь ім сталі сябрамі.
РС: Паколькі вас назвалі ў Маскве здраднікам, за сябе ў Вашынгтоне не баіцеся, што дашлюць «ганцоў»?
Калугін: Не, мая дачка і ўнук жывуць і працуюць у Маскве, і ніхто іх не кранае. У мяне вельмі шмат блізкіх сяброў у асяродзьдзі Пуціна, у гэтым і сакрэт.
Алег Калугін — былы генэрал-маёр КДБ, былы высокапастаўлены кіраўнік падразьдзяленьняў цэнтральнага апарату і тэрытарыяльных органаў КДБ, грамадзкі і палітычны дзеяч часоў перабудовы ў СССР.
У 1995 годзе выехаў з Расеі ў ЗША, дзе да гэтага (у 1994) апублікаваў выкрывальную кнігу «Першае галоўнае ўпраўленьне. Мае 32 гады ў выведцы і шпіянажы супраць Захаду», выступаў у СМІ і сьведкам на судовых працэсах супраць арыштаваных агентаў расейскай выведкі.
У РФ ў 2002 годзе быў завочна асуджаны за дзяржаўную здраду да 15 гадоў пазбаўленьня волі з адбываньнем пакараньня ў калёніі строгага рэжыму, паводле прысуду Маскоўскага гарадзкога суду пазбаўлены воінскага званьня, пэрсанальнай пэнсіі і дваццаці двух дзяржаўных узнагародаў СССР. Прэзыдэнт Расеі Уладзімір Пуцін і шэраг супрацоўнікаў расейскіх спэцслужбаў называлі Калугіна «здраднікам».
У 2003 годзе Калугін атрымаў амэрыканскае грамадзянства. У цяперашні час займаецца грамадзкай, выкладчыцкай і публіцыстычнай дзейнасьцю.
