Унівэрсальны салдат Ірэна Карпа

Радыё Свабода: Пачнем размову з асабістага, калі дазволіце. Вы выдалі 10 тамоў прозы; вы — вядучая тэлевізійнай праграмы; вы выступаеце з музычным гуртом; вы зьнімаліся ў эратычных фотасэсіях для «Плэйбоя» і «Пэнтхаўза», магчыма, што і яшчэ дзе-небудзь; вы праводзіце майстар-клясы па кулінарыі і тайскім масажы; вы ангажаваныя ў палітычнае жыцьцё краіны; і вы неяк далі рады нарадзіць дзьве дачкі. А вам усяго ж 33 гады. Як вы ўсё гэта пасьпяваеце рабіць? У вас тэмп жыцьця ў пяць разоў хутчэйшы, ці ў вас проста такі мэтабалізм?

Ірэна Карпа: Мэтабалізм пакуль што дазвалаяе мне шмат і беспакарана есьці, і я гэтаму вельмі рада. Ня ведаю, проста ў жыцьці ёсьць шмат вельмі цікавых рэчаў, якія хацелася б паспрабаваць, і неяк так складаліся абставіны, што калі ты нечага вельмі моцна хочаш, яно з табой абавязкова здарыцца, каб ты як мінімум зразумеў — што тваё, а што не тваё. Вось я разумею, што вядучай на тэлебачаньні я занадта часта працаваць не хачу, мне больш прыемна пісаць кніжкі ці выступаць на сцэне. Але час ад часу гэта даводзіцца рабіць, бо гэта прыносіць непараўнальна больш грошай, чым тое, што ты робіш для душы.

Я б не сказала, што я нечага шмат зрабіла — магчыма, калі б я занялася нечым адным, я б дасягнула ўжо нейкага сур’ёзнага посьпеху. А так, дзеля таго, што мне ўсё цікава, я не канцэнтруюся на нечым адным. Так што ёсьць тут нейкі мінус, але з другога боку мне не шкада памерці ў любы момант, бо я ўжо шмат чаго пражыла. Бывалі ўсякія штукі, якія застаюцца па-за прыцэламі фотакамэраў, нейкі асабісты перажыты мной досьвед — штосьці ўвайшло ў мае мастацкія творы, штосьці не ўвайшло.

РС: Вы нарадзіліся ва ўкраінскамоўнай сям’і? Вашай першай мовай была ўкраінская?

ІК: Так. У мяне такая сытуацыя, што ў мяне мама з Усходняй Украіны, яна дачка вайскоўцаў, і да знаёмства з татам, які нарадзіўся ў Івана-Франкоўску, яна наагул была расейскамоўная, так што тата фактычна навучыў яе ўкраінскай мове. Я ад самага пачатку, відаць, была білінгва, бо мяне гадавалі бабуля і дзядуля ў Чаркасах, я пераходзіла з адной мовы на другую, пакуль аднойчы са мной сур’ёзна не пагаварыў мой тата і не сказаў, што ня варта быць сытуацыйным «перабежчыкам» туды-назад, усё роўна цябе ўсе разумеюць, дык хай лепш людзі з табой пераходзяць на ўкраінскую. Гэта быў раньні падлеткавы век і было вельмі цяжка гэта зрабіць, калі навокал было расейскамоўнае асяродзьдзе. Але я гэта зрабіла, і, мабыць, адтуль пачаўся мой шлях нон-канфарміста. Я, вядома ж, талерантная да іншых, але я не люблю прагінацца.

РС: Вы — вядучая тэлепраграмы «Нашы ў Рашы» — пра зорак расейскай эстрады, якія паходзяць з Украіны. Шмат такіх зорак?

ІК: Вельмі шмат. Насамрэч, калі толькі капнуць, большасьць людзей, якія нечага дасягнулі ў Расеі і якіх расейцы лічаць «сваім всё», яны так або інакш павязаны з Украінай.

РС: А як яны цяпер сябе паводзяць — у сытуацыі, калі Пуцін напаў на Крым? На чый бок яны сталі? Вашы яны ці ня вашы?

ІК: Як хто. Ну вось, напрыклад, пісьменьнік-фантаст Лук’яненка... Ён заўсёды быў насамрэч такім поцам у дачыненьні да Ўкраіны, пачынаючы ад Майдану. Насамрэч этнічнае паходжаньне нічога ня значыць, чалавек або мудак, або не мудак. Як паказаў Майдан, сапраўднымі ўкраінцамі выявіліся і яўрэі, і расейцы, і крымскія татары, і армяне. Справа ў тым, як ты сам сябе ўсьведамляеш. Жванецкі, напрыклад, парадаваў. Зэмфіра паказала сябе большай украінкай, чым шмат хто з тых, хто падлізаў Пуціну задніцу. Насамрэч тут нават ня столькі гаворка пра паходжаньне або сувязь з Украінай, як тое, што яны чарговы раз захочуць прыехаць на свае гастролі і выграбаць нашы бабкі. І вось тут ужо задача ўкраінцаў сябе паважаць і не хадзіць на іхныя канцэрты, а байкатаваць іх або як мінімум закідаць гнілымі памідорамі. Бо чалавек, які ўхваляе вайну, ён, прабачце, ня мае права называцца дзеячом культуры. Гэта жопаліз у прамым сэнсе, чалавек запалоханы, які чакае ад рэжыму якуюсь канхвэтку. І вельмі сьмешна, калі цяпер у нас тыкаюць пальцамі і крычаць «радыкалы» і «фашысты», тым часам як сапраўдны фашызм цяпер паходзіць толькі з Расеі — цяпер адбываюцца нейкія працэсы, якія вельмі падобныя на тыя, што адбываліся ў Нямеччыне ў першай палове ХХ стагодзьдзя.

РС: Усё тое, што адбываецца цяпер ва Ўкраіне, пачыналася даволі нявінна — з таго, што людзі прыйшлі пратэставаць супраць Януковіча, які не захацеў падпісаць дамовы аб асацыяцыі з Эўразьвязам. І тады, мабыць, нікому і ў галаву не прыходзіла, што гэта скончыцца акупацыяй Крыму. Вось вам, напрыклад, гэта прыходзіла ў галаву, калі пачынаўся Майдан?

IK: Шчыра кажучы, не. Гэта ўсё вельмі неспадзявана, але гісторыя сама будуецца неяк вельмі дзіўна. Здаецца, тут мае быць нейкая вельмі сур’ёзная разьвязка, і я вельмі спадзяюся, што такой разьвязкай ня стане трэцяя сусьветная вайна. Але тое, што Пуцін так моцна ўспалашыўся, чаго не здаралася ні за часоў Юшчанкі, ні Юлі, ні Януковіча — гэта значыць, што мы сапраўды ўпершыню за ўсю гісторыю незалежнасьці выйшлі з пад кантролю Масквы. Гэта вельмі важны гістарычны момант.

Калі ўсё пачыналася, я вельмі перажывала, што на тых песьнях і танцах усё скончыцца, людзі проста стомяцца, ім стане нудна, і яны разыдуцца. На самым пачатку я казала: украінцы — не грузіны, два месяцы на холадзе ня выстаяць, а цяпер вельмі сьмешна пра гэта думаць, згадваючы і мінус 26, або мінус 10 з вадамётамі, і ніхто не разышоўся. Гэта як было ў адным мульціку, ціпа, «іх п****т, а ані што — так размнажаюцца?» Любыя спробы запалохаць выклікалі адваротную рэакцыю — людзей прыходзіла яшчэ болей. Гэта, мабыць, быў нейкі ўнутраны неабходны працэс у гісторыі нашага дзяржаватварэньня.

Насамрэч зьвяржэньне рэжыму адбылося не ў апошнюю чаргу і рукамі самога рэжыму, бо калі б яны не правакавалі тых эскаляцый, сапраўды ўсё б само разышлося.

РС: Раскажыце пра сваю ролю на Майдане, чым вы там займаліся? Вы былі там увесь час? Нават калі стралялі?

ІК: Калі стралялі, я, вядома, не была ў эпіцэнтры, я была недзе побач, правозіла байцоў праз кардон цітушак і беркутаў — дзеля таго, што я дзяўчынка, быў шанец, што мяне ня спыняць. Ну, яшчэ закупляла рэчы, якія былі неабходныя. Бо лезьці туды бяз зброі не было сэнсу. Больш сэнсу было дапамагаць нейкімі арганізацыйнымі справамі — напрыклад, арганізаваць машыну, каб падвезьлі на Майдан шчытоў. Карацей кажучы, рэчы, якімі можаш займацца, калі ведаеш дастатковую колькасьць людзей, або нават і незнаёмыя людзі, якія табе давяраюць, на сацыяльных сетках здаюць табе яўкі і паролі... А

РС: У працяг гэтай грамадзкай дзейнасьці на Майдане — кім вы сябе бачыце далей?

ІК: Тым, кім і раней. Я, у прынцыпе, і да пачатку ўсіх тых падзеяў была даволі сацыяльна актыўнай, часта вельмі на шкоду нейкай сваёй прафэсійнай дзейнасьці, бо я ўвесь час была на нейкіх пратэстах, увесь час неяк вельмі актыўна камэнтавала палітычныя і сацыяльныя працэсы. Я ня буду збаўляць абаротаў, мне нядаўна нават далі візытку — Лягістычны штаб назваў мяне «ўнівэрсальны салдат Ірэна Карпа», я ўжо ўмею рабіць усё — ад фандрайзынгу на корм жывёлам да спосабаў перадачы экіпіроўкі нашым салдацкім часткам недзе там у Крыме. Пакуль будзе патрэбная дапамога, я буду ўсім гэтым займацца.

РС: Як толькі Януковіч прыйшоў да ўлады, Юры Андруховіч нарабіў шуму на ўсю Ўкраіну, сказаўшы, што калі здарыцца такі цуд і «аранжавыя» яшчэ раз прыйдуць да ўлады, то трэба будзе к чорту аддаць і Данбас, і Крым, бо гэта «ня наша нацыя». Што вы пра гэта думаеце? Можа варта адрэзаць гэтую гангрэну і тады будаваць такую дзяржаву, у якой Пуцін ужо ня зможа разыгрываць расейскай карты?

ІК: Гэта вельмі спэцыфічнае пытаньне. Ясна, што ў простым народзе ёсьць думка, што, каб не было больш тых крывавых ахвяраў, трэба аддаць і Крым, і Луганск, і Данецк. Аднак калі яшчэ ў самім Луганску людзі будуць «русскоговорящие», то навокал там вельмі шмат украінскіх сёлаў, там якраз этнічныя ўкраінцы, дый у тым самым Данбасе вельмі шмат нармальных людзей, у Крыме ёсьць крымскія татары, ёсьць украінцы, а таксама частка расейцаў, якія ня хочуць быць у Расеі. Гэта вельмі балюча — разумець, што ты мусіш нармальна будаваць сваю дзяржаву такой цаною. Якога, уласна, прабачце, хера мы павінны аддаваць некаму нешта, каб той нехта супакоіўся? Давайце мы таксама зараз адкусім кавалак да Курску, так? Гэта ж таксама, ціпа, нашы землі?

Я не люблю дзяліць сьвет на белае і чорнае. Па-першае, калі так сказаць: давайце іх аддамо, то вельмі шмат рэвалюцыянэраў, хто стаяў на Майдане, успрымуць гэта як здраду ў дачыненьні да іх, яны ня хочуць жыць з Расеяй. Вядома, можна стварыць нейкі ўтапічны праект — горад будучыні, куды мы пераселім усіх, хто хоча заставацца з Украінай, але ж мы з вамі разумеем, што гэта не зусім рэальна — людзі маюць сваё жыцьцё, бізнэс, сем’і, садкі, школы, інстытуты — вельмі цяжка быць уцекачом у сваёй уласнай краіне. Я разумею, што, магчыма, у гэтай вайне мы ня можам абысьціся бяз стратаў. Але вельмі хацелася б іх мінімізаваць і наагул пажадана пазьбегчы. Я думаю, што гэта ўсё яшчэ магчыма, калі ўмяшаецца міжнародная супольнасьць, калі будуць уведзеныя жорсткія эканамічныя санкцыі супраць Расеі.

РС: Калі б вы сталі прэзыдэнтам Украіны, як бы вы вырашылі моўную праблему? Які статус у вас бы мела расейская мова?

ІК: Я б усё ж зрабіла б толькі адну дзяржаўную мову — украінскую, бо самі расейскамоўныя грамадзяне наракаюць, што гэта поўны брэд, калі тваё імя могуць пісаць дзьвюма рознымі транскрыпцыямі, бо такім чынам можна запраста зрабіць блытаніну ў дакумэнтах, сфальсыфікаваць супраць цябе крымінальную справу — гэта ўсё вельмі на руку бюракратыі. Расейская мова, натуральна — адна з рэгіянальных моваў, але ясна, што гэткі статус мае на ўвазе, што на ёй гаворыць значна больш людзей, чым на гагаузскай, грэцкай або нават і крымскататарскай. Я б не рабіла яе другой дзяржаўнай мовай. Людзі, якія гаварылі і гавораць па-расейску, ніякага ўціску не адчуваюць, гэта ўсё сфабрыкаваная праблема. Максымальная талерантнасьць прадбачае, што кожны чалавек, паважаючы сваю свабоду, разумее, што ёсьць яшчэ і свабода іншага. Я разумею, што прымусовая ўкраінізацыя прывядзе толькі да агрэсіі, выкліча агіду ў людзей. Я ўяўляю сабе, кім гэта будзе праводзіцца, калі гэта будуць такія іконы накшталт той самай адыёзнай Фарыён, то, думаю, шмат з тых, хто гаворыць па-ўкраінску, наўмысна пяройдуць на расейскую, каб не асацыявацца з такімі «ярымі» ўкраінамоўнымі. Нармальныя людзі, бачачы, што Расея выступае агрэсарам, павінны неяк самі прыйсьці да таго, што вось я не хачу больш гаварыць па-расейску, бо мова — гэта таксама зброя, я вельмі добра гэта разумею. Я, мабыць, усё ж увяла б квоту на ўкраінамоўную прадукцыю, больш паказвала б якаснага ўкраінскага кіно, больш круціла б якаснай украінскай музыкі. Я б, напэўна, забараніла расейскую папсу, бо гэта толькі выграбаньне нашых грошай — выходзіць, што мы самі фінансуем краіну-агрэсара. Думаю, што новы міністар культуры ў стане адрозьніць гаўно ад не-гаўна. А ёсьць таксама і «шаравары» — гэта таксама трагедыя, калі ўкраінскае будзе ў стылі — а вось вам радыёстанцыя, хацелі ўкраінскае — вось вам усякае гаўно. Усё гэта было б толькі на шкоду, таму тут трэба ўсё граматна, акуратна праводзіць.

РС: Чаму ўкраінцы хочуць быць з Эўропай, а не з Расеяй? У іх больш эўрапейскасьці, чым у расейцаў?

ІК: Мы ня маем ніякай ілюзіі ў дачыненьні да Эўропы, але лепш ужо быць беднай правінцыяй Эўропы, чым нейкай прыніжанай губэрняй Расеі. Мы ня хочам жыць у бяспраўі, мы ня хочам, каб нашыя дзеці вучылі гісторыю паводле крамлёўскага сцэнару, мы ня хочам быць невыязнымі, нейкімі недалюдкамі. Нам насамрэч добра быць самымі па сабе. Але быць з Эўропай — гэта мець нейкія зусім іншыя культурныя, цывілізацыйныя каштоўнасьці, дзе правы чалавека, чалавечая годнасьць маюць нейкую вагу, дзе будзе больш якасная і канкурэнтназдольная асьвета, дзе будуць датрыманыя стандарты экалёгіі. Мы ўсё гэта падзяляем і мы робім свой выбар, мы разумеем, асабліва цяпер, што мы зусім не такія, як расейцы, параўноўваць нас з расейцамі — гэта як параўноўваць круглае з чырвоным. Мы і генэтычна розныя, і калі цяпер нам намагаюцца сказаць, што «у нас же общая история» — так, у нас «общая история» ўсіх тых падставаў, здрад, мы памятаем колькі разоў нас падманваў гэты наш «партнэр». Сёньня мы бачым сапраўднае іх да нас стаўленьне.

І ў той самы час гэтаму «русскому миру» хочацца супрацьпаставіць зьвяз з Польшчаю і Літвою — цяпер гэта робіцца на ўзроўні розных культурных праектаў — бо ў нас супольная гісторыя і з гэтымі краінамі, і яна ня менш закручаная і пераплеценая. Дык лепш ужо згадваць знаходжаньне ў Вялікім Княстве Літоўскім, Аўстра-Вугорскай імпэрыі ці Рэчы Паспалітай. Калі ўжо выбіраць паміж гісторыямі акупацыяў, дык мы лепш выберам нейкую такую, хоць цяпер нам важна проста заставацца самімі сабою. Мы ўдзячныя Эўропе за тое, што яны ўжо зрабілі — дапамога параненым, арэшты чыноўнікаў, санкцыі, але мы просім яшчэ трошачкі, і гэта дапаможа Эўропе абараніць саму сябе ад Расеі, бо Ўкраіна як была заўжды буфэрнай зонай, так ёй і надалей застаецца. Таму стратэгічна важна цяпер усяму сьвету зьвярнуць на нас увагу і абараніць нас ад зьнешняга агрэсара.

РС: І апошняе пытаньне — пра вашы літаратурныя прыхільнасьці. Каго вы любіце чытаць з украінскай і сусьветнай літаратуры?

ІК: Я вельмі люблю Сяргея Жадана. Адкрыцьцем стала для мяне Аксана Фарастына з раманам «Duty Free». У паэткі Каці Бабкінай цудоўны дэбютны раман «Соня». Я люблю Тараса Прахазьку. З празаікаў таксама — Юрко Іздрык. Я адкрыла для сябе Андруховіча як драматурга. З сусьветнай літаратуры я люблю нешта такое простае і вельмі ёмістае — Букоўскі, Гэмінгуэй, Гантэр Томсан.