Больш за поўтысячагодзьдзя прастаяў на зямлі гарадзенскі касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі, і людзей бачыў самых розных: салдатаў і сялянаў, паноў і папоў, дурняў і геніяў, вялікіх людзей зь люлькамі і малых зь лялькамі, лютых люпусаў і гаманлівых гуманусаў — магчыма, адзіныя, каго яму так і не давялося разгледзець сваімі вачніцамі, былі іншаплянэтныя гуманоіды, што, зрэшты, таксама факт недаказаны. Ведама ж, храм шмат разоў рэканструявалі, палілі, смажылі, тушылі і перабудоўвалі, лячылі і зноў нявечылі, але лёс кожнага храму — займаць прастору незалежна ад сваёй фізычнай прысутнасьці ў ёй.
Так жыў ён, тужыў, суцяшаў і сьцішваўся — пакуль не прыехала ў Горадню простая ленінградзкая дзяўчынка, пра якую ўсе казалі «вундэркінд», не махнула хвосьцікам і ня выправіла храм божы і помнік архітэктуры на той сьвет, у той забаронены рай, дзе сустракаюцца ўсе зьнішчаныя будынкі, хрушчоўкі яны, гандлёвыя цэнтры або храмы гасподнія.
Яна і праўда была вундэркіндам: калі можна назваць цудам прыроды генія руйнаваньня, калі можна захапляцца непасрэднасьцю дзіцяці, калі яно падпальвае чужы дом. Хадзіла тая дзяўчына з маленькім нататнічкам. І вось так хадзіла яна вакол той Фары Вітаўта, хадзіла, а потым прысядзе на кукішкі — і нешта ўсё ў нататнічку сваім, такім самым мініятурненькім, як сама, запісвае. Дробнымі такімі лічбачкамі. У маленечкім такім нататнічку.
А запісвала яна ў ім вуглы сьвідраваньня і глыбіню шурфу. Знаёмая гарадзенская журналістка, якая гаварыла са сьведкамі тых падзей, расказала, што перад самым выбухам дзяўчына заходзіла ў пусты, асуджаны касьцёл зусім адна, праверыць, ці ўсё ў парадку.
Праўда, і сам касьцёл, здагадваючыся пра тое, якая доля яму падрыхтаваная людзьмі, не стаяў сабе зусім ужо склаўшы рукі паміж Садомам і Гаморай: Домам Саюзаў і Домам тэкстыльнікаў. Нехта магутны той восеньню 1961 году ўсё ж прызямліўся ў Горадні з місіяй уратаваць дом божы. Сьведкі прыгадваюць, што па прыезьдзе ў горад дзяўчына-падрыўніца адразу ж захварэла, ды так, што некалькі дзён падняцца не магла. Быццам у казцы з кніжкі Баршчэўскага. Быццам цягам тыдня трываў жорсткі двубой нябачных для простага савецкага грамадзяніна сілаў.
29 лістапада здавалася, што ўсё ў гэтай барацьбе вырашана.
«...Касьцёл нібыта нейкай страшнай рукой быў падняты ўверх, а потым пачаў таяць на вачах. Ён апускаўся ўніз. А калі напалову зьнік, зьнізу падняліся клубы густога пылу. А зьверху апускаўся дах, які схаваўся ў пылавым воблаку...»
Гэта была Горадня. А тут Менск. Міжволі думаеш і пра яго: дом, турму, лёс, выгляд з акна... Малую радзіму ў вялікіх радзімых плямах. Калі ты, госьцю, ня вырас тут і прыехаў сюды зь якога-небудзь Санкт-Сталінабаду, у той млявы і сонечны час, калі бацькі твае шукалі спакою і сытасьці — ці хопіць у цябе цяпер павагі да нечай памяці, спагады да нечых фантомных боляў, чуласьці да нечых ранаў? Каб выкінуць свой нататнічак, падумаць пра нечыя прыватныя цуды — і калі ня ўкленчыць перад імі, дык хаця б выкінуць неабачліва ўручаны табе гісторыяй ключ?
Так жыў ён, тужыў, суцяшаў і сьцішваўся — пакуль не прыехала ў Горадню простая ленінградзкая дзяўчынка, пра якую ўсе казалі «вундэркінд», не махнула хвосьцікам і ня выправіла храм божы і помнік архітэктуры на той сьвет, у той забаронены рай, дзе сустракаюцца ўсе зьнішчаныя будынкі, хрушчоўкі яны, гандлёвыя цэнтры або храмы гасподнія.
Яна і праўда была вундэркіндам: калі можна назваць цудам прыроды генія руйнаваньня, калі можна захапляцца непасрэднасьцю дзіцяці, калі яно падпальвае чужы дом. Хадзіла тая дзяўчына з маленькім нататнічкам. І вось так хадзіла яна вакол той Фары Вітаўта, хадзіла, а потым прысядзе на кукішкі — і нешта ўсё ў нататнічку сваім, такім самым мініятурненькім, як сама, запісвае. Дробнымі такімі лічбачкамі. У маленечкім такім нататнічку.
А запісвала яна ў ім вуглы сьвідраваньня і глыбіню шурфу. Знаёмая гарадзенская журналістка, якая гаварыла са сьведкамі тых падзей, расказала, што перад самым выбухам дзяўчына заходзіла ў пусты, асуджаны касьцёл зусім адна, праверыць, ці ўсё ў парадку.
Праўда, і сам касьцёл, здагадваючыся пра тое, якая доля яму падрыхтаваная людзьмі, не стаяў сабе зусім ужо склаўшы рукі паміж Садомам і Гаморай: Домам Саюзаў і Домам тэкстыльнікаў. Нехта магутны той восеньню 1961 году ўсё ж прызямліўся ў Горадні з місіяй уратаваць дом божы. Сьведкі прыгадваюць, што па прыезьдзе ў горад дзяўчына-падрыўніца адразу ж захварэла, ды так, што некалькі дзён падняцца не магла. Быццам у казцы з кніжкі Баршчэўскага. Быццам цягам тыдня трываў жорсткі двубой нябачных для простага савецкага грамадзяніна сілаў.
29 лістапада здавалася, што ўсё ў гэтай барацьбе вырашана.
«...Касьцёл нібыта нейкай страшнай рукой быў падняты ўверх, а потым пачаў таяць на вачах. Ён апускаўся ўніз. А калі напалову зьнік, зьнізу падняліся клубы густога пылу. А зьверху апускаўся дах, які схаваўся ў пылавым воблаку...»
Гэта была Горадня. А тут Менск. Міжволі думаеш і пра яго: дом, турму, лёс, выгляд з акна... Малую радзіму ў вялікіх радзімых плямах. Калі ты, госьцю, ня вырас тут і прыехаў сюды зь якога-небудзь Санкт-Сталінабаду, у той млявы і сонечны час, калі бацькі твае шукалі спакою і сытасьці — ці хопіць у цябе цяпер павагі да нечай памяці, спагады да нечых фантомных боляў, чуласьці да нечых ранаў? Каб выкінуць свой нататнічак, падумаць пра нечыя прыватныя цуды — і калі ня ўкленчыць перад імі, дык хаця б выкінуць неабачліва ўручаны табе гісторыяй ключ?
