Гэтымі днямі праблема беларускай мовы стала прадметам гарачага абмеркаваньня ў беларускім сэгмэнце інтэрнэту і ў інфармацыйных сетках. Прычынай стаў фрагмэнт выступу на мітынгу памяці ў Курапатах намесьніка старшыні КХП БНФ Юрася Беленькага:
«Палітыка зьнішчэньня, якую праводзіць супраць нас расейская імпэрыя, не спынілася. Яна мае проста іншыя формы. Сёньня гэта русіфікацыя, пазбаўленьне нас гістарычнай памяці, пазбаўленьне нас нашай нацыянальнай культуры. Сёньня гэта водападзел змаганьня нас, беларусаў, за выжываньне супраць акупантаў. Я зьвяртаюся да кожнага чалавека тут, асабліва да моладзі. Памятайма: калі ты гаворыш па расейску, ты ў войску акупанта і страляеш у свой народ. Бо калі адбудзецца поўная русыфікацыя (я ўпэўнены, што гэтага не адбудзецца), то можна ўявіць сабе, у што ператворацца нашы людзі».
Сёньня Юрась Беленькі – госьць перадачы Свабоды.
РС: Юрась, вы, напэўна, чыталі водгукі на вашу прамову ў інтэрнэце. Ці чакалі вы такой рэакцыя, якая ў некаторых з тых, хто выказаўся на гэтую тэму, даволі нэгатыўная?
Беленькі: У пэўнай ступені я чакаў такой рэакцыі. Я закрануў вельмі балючую тэму, закрануў галоўную прычыну такога стану, такой сытуацыі ў Беларусі ў моўна-культурнай сфэры і фактычна ў сфэры палітыкі, а калі далей сягаць – у сфэры эканамічнай. Я чакаў такой рэакцыі.
РС: Мы ўяўляем сабе моўную сытуацыю ў Беларусі: ёсьць невялікая, але вельмі актыўная частка беларусаў, якія ўсяляк бароняць беларускую мову, ёсьць невялікая частка, якая варожа ставіцца да беларускай мовы, і самая значная частка, якая знаходзіцца паміж імі, ставіцца да беларускай мовы або абыякава, або з сымпатыяй (прыхаванай ці не), але гэтая самая значная частка гаворыць па-расейску. Чаму яны гавораць па-расейску, мы ведаем. Да каго вы зьвярталіся са сваім папярэджаньнем?
Беленькі: Я зьвяртаўся якраз да гэтай сярэдняй часткі. Бо людзі, якія належаць да гэтай групы, проста часам не задумваюцца, да чаго прывядзе палітыка русіфікацыі і чым гэта абернецца для лёсаў іх дзяцей і ўнукаў. Палітыка русіфікацыі ўжо сёньня дае вельмі адмоўныя вынікі. Тое, што беларусы фізычна зьмяншаюцца, тое, што ідзе алькагалізацыя і наркатызацыя – гэта якраз вынік русыфікацыі. Бо праз расейскую мову ў Беларусь праточваецца і расейскі сьветапогляд, расейская мэнтальнасьць, адносіны да жыцьця, да дзяцей, да таго ж алькаголю.
Я прыгадваю, як ў 1970-я гады мая бабуля казала: «Што такое здарылася? Да вайны ганьба вялікая была, калі чалавек ужываў алькаголь, калі не працаваў. А цяпер гэта ўспрымаецца як зухаватасьць». Тады я не ўсьведамляў, што гэта палітыка, што гэтая прывязка беларусаў да чужых каштоўнасьцяў нясе бяду. І зараз мы гэта назіраем. Нядаўна па так званым «беларускім» тэлебачаньні паказалі з Бабруйску дзіцячы ансамбаль «Зязюленька». Дзяўчынка 10-13 гадоў сьпявае «Сударыня-барыня, я до милого пошла, я под милого легла». И я жахнуўся. У нас жа такога ніколі не было. І чаго мы можам чакаць? Калі далей гэты працэс такой русіфікацыі будзе працягваецца, а ён сьвядома працягваецца, праграму «Русский мир» Расея праводзіць, у падручніках у іх напісана пра «падаўленьне волі да супраціву, вынішчэньне нацыянальных каштоўнасьцяў».
Я зьвяртаюся якраз да гэтай сярэдняй групы: ці задумваецеся вы, у якой сытуацыі апынуцца вашы дзеці, што будзе на вуліцах? Трэба гэта спыніць, вярнуцца да сваёй мовы, да сваёй традыцыйнай хрысьціянскай культуры. Інакш гэта катастрофа.
РС: Юрась, я вам трошкі запярэчу. У Літве, сярод літоўскага насельніцтва ніякай русыфікацыі няма, наадварот, там веда расейскай мовы зьмяншаецца. Тым ня менш, з алькагалізмам, падзеньнем маралі там праблемы яшчэ большыя, чым у Беларусі. Паводле апошніх зьвестак міністэрства аховы здароўя, Літва краіна – лідэр у Эўропе па колькасьці самагубстваў, у тым ліку і самагубстваў з прычыны алькагалізму. Можа, усё ж ня мова вызначае тэндэнцыю да маральнага падзеньня?
Беленькі: Я прывяду вам прыклад. Былі ў гасьцях у маладой рускамоўнай сям'і. Гаспадыня гаворыць: «Еду я па Менску, спыняе мяне ГІБДД...». Я кажу: «Дык няма ў нас ГІБДД, у нас ДАІ». Спадарыня жыве ў рускамоўнай тэлевізійнай прасторы і ўбірае ў сябе гэтыя катэгорыі. Я ня ведаю, што адбываецца ў Літве...
РС. Там яны расейскую тэлевізію не глядзяць.
Беленькі: Ня ведаю, што яны глядзяць. Я нядаўна быў у Амэрыцы, дык таксама назіраў, што людзі ў беларускіх сем'ях, прычым эвангельскія хрысьціяне, прывучаюць дзяцей, што ангельская мова – гэта добра, і не заўважаюць, як адбываецца падзел унутры сем'яў і ня ведаюць гэтай руска-беларускай трасянкі. І прымаюць самае горшае з амэрыканскага ладу жыцьця – наркотыкі і алькаголь. І гэта вельмі прыкра было чуць, што людзі паехалі ў пошуках лепшага жыцьця, а іх дзеці трапілі ў вялікую бяду.
Калі мы зьбіраемся наладзіць нармальнае жыцьцё ў Беларусі, у эканамічнай сфэры, у сацыяльнай сфэры, мы мусім мець апірышча. Калі мы ня будзем мець маральнае, духоўнае апірышча, мы будзем далей падаць у гэтую яму. Таму не будзем аналізаваць, што там у Літве. Я ня вельмі добра ведаю. Я ведаю, што адбываецца ў Беларусі – адкіданьне свайго і арыентацыя на чужое. Гэта першая прычына.
Неяк падвозіў настаўніцу. Яна распавядае, якая бяда ў іх у горадзе. Кажа, калі прыйшла ў школу, дык была крыху старэйшая за вучняў, але на вы называлі. А зараз – алькаголь, наркотыкі, расейская лаянка на адрас настаўніка. Што здарылася? – пытаюся. Ды гэта ня нашы – адказвае – гэта пераважна тыя расейцы, што з Казахстану прыехалі. Дык я ёй тлумачу, што яна, настаўніца беларускай мовы, гаворачы па- расейску, дае дзецям мэсыдж – што расейскае лепшае, а нашае традыцыйнае, беларускае – горшае.
Давайце гэта абмяркоўваць, давайце пра гэта гаварыць. У Беларусі ж адбываецца не літуанізацыя, а русыфікацыя. І менавіта расейская мова ёсьць правадніком вобразу жыцьця, культуры, паводзінаў Расеі, прычым у самым горшым сэнсе. Пра што рэдкія сумленныя расейскія інтэлігенты пішуць – пра велізарную дэградацыю Расеі.
РС. Беларусы – народ, які ўдала прыстасоўваецца да сытуацыі. Вось гэтая вялікая сярэдняя расейскамоўная частка – ім так зручней. І калі ім кажуць: «Вы страляеце ў свой народ», шмат хто зь іх можа і абразіцца. Бо яны гавораць па-расейску, бо гавораць так зь дзяцінства. Ці не распалохалі вы іх?
Беленькі: Ні ў якім разе. Наадварот, я абвастрыў гэтую праблему. Я казаў пра ахвярнасьць. Людзі ж ахвяруюць сваім часам, калі гадуюць дзіця. Так і тут, патрэбная ахвярнасьць, я заклікаў гэтых людзей да ахвярнасьці дзеля іх дзяцей і ўнукаў, дзеля іх будучыні.
«Палітыка зьнішчэньня, якую праводзіць супраць нас расейская імпэрыя, не спынілася. Яна мае проста іншыя формы. Сёньня гэта русіфікацыя, пазбаўленьне нас гістарычнай памяці, пазбаўленьне нас нашай нацыянальнай культуры. Сёньня гэта водападзел змаганьня нас, беларусаў, за выжываньне супраць акупантаў. Я зьвяртаюся да кожнага чалавека тут, асабліва да моладзі. Памятайма: калі ты гаворыш па расейску, ты ў войску акупанта і страляеш у свой народ. Бо калі адбудзецца поўная русыфікацыя (я ўпэўнены, што гэтага не адбудзецца), то можна ўявіць сабе, у што ператворацца нашы людзі».
Сёньня Юрась Беленькі – госьць перадачы Свабоды.
РС: Юрась, вы, напэўна, чыталі водгукі на вашу прамову ў інтэрнэце. Ці чакалі вы такой рэакцыя, якая ў некаторых з тых, хто выказаўся на гэтую тэму, даволі нэгатыўная?
Беленькі: У пэўнай ступені я чакаў такой рэакцыі. Я закрануў вельмі балючую тэму, закрануў галоўную прычыну такога стану, такой сытуацыі ў Беларусі ў моўна-культурнай сфэры і фактычна ў сфэры палітыкі, а калі далей сягаць – у сфэры эканамічнай. Я чакаў такой рэакцыі.
РС: Мы ўяўляем сабе моўную сытуацыю ў Беларусі: ёсьць невялікая, але вельмі актыўная частка беларусаў, якія ўсяляк бароняць беларускую мову, ёсьць невялікая частка, якая варожа ставіцца да беларускай мовы, і самая значная частка, якая знаходзіцца паміж імі, ставіцца да беларускай мовы або абыякава, або з сымпатыяй (прыхаванай ці не), але гэтая самая значная частка гаворыць па-расейску. Чаму яны гавораць па-расейску, мы ведаем. Да каго вы зьвярталіся са сваім папярэджаньнем?
Беленькі: Я зьвяртаўся якраз да гэтай сярэдняй часткі. Бо людзі, якія належаць да гэтай групы, проста часам не задумваюцца, да чаго прывядзе палітыка русіфікацыі і чым гэта абернецца для лёсаў іх дзяцей і ўнукаў. Палітыка русіфікацыі ўжо сёньня дае вельмі адмоўныя вынікі. Тое, што беларусы фізычна зьмяншаюцца, тое, што ідзе алькагалізацыя і наркатызацыя – гэта якраз вынік русыфікацыі. Бо праз расейскую мову ў Беларусь праточваецца і расейскі сьветапогляд, расейская мэнтальнасьць, адносіны да жыцьця, да дзяцей, да таго ж алькаголю.
Я прыгадваю, як ў 1970-я гады мая бабуля казала: «Што такое здарылася? Да вайны ганьба вялікая была, калі чалавек ужываў алькаголь, калі не працаваў. А цяпер гэта ўспрымаецца як зухаватасьць». Тады я не ўсьведамляў, што гэта палітыка, што гэтая прывязка беларусаў да чужых каштоўнасьцяў нясе бяду. І зараз мы гэта назіраем. Нядаўна па так званым «беларускім» тэлебачаньні паказалі з Бабруйску дзіцячы ансамбаль «Зязюленька». Дзяўчынка 10-13 гадоў сьпявае «Сударыня-барыня, я до милого пошла, я под милого легла». И я жахнуўся. У нас жа такога ніколі не было. І чаго мы можам чакаць? Калі далей гэты працэс такой русіфікацыі будзе працягваецца, а ён сьвядома працягваецца, праграму «Русский мир» Расея праводзіць, у падручніках у іх напісана пра «падаўленьне волі да супраціву, вынішчэньне нацыянальных каштоўнасьцяў».
Я зьвяртаюся якраз да гэтай сярэдняй групы: ці задумваецеся вы, у якой сытуацыі апынуцца вашы дзеці, што будзе на вуліцах? Трэба гэта спыніць, вярнуцца да сваёй мовы, да сваёй традыцыйнай хрысьціянскай культуры. Інакш гэта катастрофа.
РС: Юрась, я вам трошкі запярэчу. У Літве, сярод літоўскага насельніцтва ніякай русыфікацыі няма, наадварот, там веда расейскай мовы зьмяншаецца. Тым ня менш, з алькагалізмам, падзеньнем маралі там праблемы яшчэ большыя, чым у Беларусі. Паводле апошніх зьвестак міністэрства аховы здароўя, Літва краіна – лідэр у Эўропе па колькасьці самагубстваў, у тым ліку і самагубстваў з прычыны алькагалізму. Можа, усё ж ня мова вызначае тэндэнцыю да маральнага падзеньня?
Беленькі: Я прывяду вам прыклад. Былі ў гасьцях у маладой рускамоўнай сям'і. Гаспадыня гаворыць: «Еду я па Менску, спыняе мяне ГІБДД...». Я кажу: «Дык няма ў нас ГІБДД, у нас ДАІ». Спадарыня жыве ў рускамоўнай тэлевізійнай прасторы і ўбірае ў сябе гэтыя катэгорыі. Я ня ведаю, што адбываецца ў Літве...
РС. Там яны расейскую тэлевізію не глядзяць.
Беленькі: Ня ведаю, што яны глядзяць. Я нядаўна быў у Амэрыцы, дык таксама назіраў, што людзі ў беларускіх сем'ях, прычым эвангельскія хрысьціяне, прывучаюць дзяцей, што ангельская мова – гэта добра, і не заўважаюць, як адбываецца падзел унутры сем'яў і ня ведаюць гэтай руска-беларускай трасянкі. І прымаюць самае горшае з амэрыканскага ладу жыцьця – наркотыкі і алькаголь. І гэта вельмі прыкра было чуць, што людзі паехалі ў пошуках лепшага жыцьця, а іх дзеці трапілі ў вялікую бяду.
Калі мы зьбіраемся наладзіць нармальнае жыцьцё ў Беларусі, у эканамічнай сфэры, у сацыяльнай сфэры, мы мусім мець апірышча. Калі мы ня будзем мець маральнае, духоўнае апірышча, мы будзем далей падаць у гэтую яму. Таму не будзем аналізаваць, што там у Літве. Я ня вельмі добра ведаю. Я ведаю, што адбываецца ў Беларусі – адкіданьне свайго і арыентацыя на чужое. Гэта першая прычына.
Неяк падвозіў настаўніцу. Яна распавядае, якая бяда ў іх у горадзе. Кажа, калі прыйшла ў школу, дык была крыху старэйшая за вучняў, але на вы называлі. А зараз – алькаголь, наркотыкі, расейская лаянка на адрас настаўніка. Што здарылася? – пытаюся. Ды гэта ня нашы – адказвае – гэта пераважна тыя расейцы, што з Казахстану прыехалі. Дык я ёй тлумачу, што яна, настаўніца беларускай мовы, гаворачы па- расейску, дае дзецям мэсыдж – што расейскае лепшае, а нашае традыцыйнае, беларускае – горшае.
Давайце гэта абмяркоўваць, давайце пра гэта гаварыць. У Беларусі ж адбываецца не літуанізацыя, а русыфікацыя. І менавіта расейская мова ёсьць правадніком вобразу жыцьця, культуры, паводзінаў Расеі, прычым у самым горшым сэнсе. Пра што рэдкія сумленныя расейскія інтэлігенты пішуць – пра велізарную дэградацыю Расеі.
РС. Беларусы – народ, які ўдала прыстасоўваецца да сытуацыі. Вось гэтая вялікая сярэдняя расейскамоўная частка – ім так зручней. І калі ім кажуць: «Вы страляеце ў свой народ», шмат хто зь іх можа і абразіцца. Бо яны гавораць па-расейску, бо гавораць так зь дзяцінства. Ці не распалохалі вы іх?
Беленькі: Ні ў якім разе. Наадварот, я абвастрыў гэтую праблему. Я казаў пра ахвярнасьць. Людзі ж ахвяруюць сваім часам, калі гадуюць дзіця. Так і тут, патрэбная ахвярнасьць, я заклікаў гэтых людзей да ахвярнасьці дзеля іх дзяцей і ўнукаў, дзеля іх будучыні.
