(Спадарыня: ) “Вельмі ціха. Калі машына праедзе паўз вокны, усе глядзяць туды. Бо гэта сапраўднае дзіва. Адкуль яна тут узялася, гэтая машына?”
Гэта я прыехаў! Згодны, што знойдзецца няшмат ахвотных трэсьціся паўсотні кілямэтраў, каб толькі дабрацца ад райцэнтру Лельчыцы на самую ўкраінскую мяжу, у вёску Руднішча. Асфальт сюды не даходзіць. Апошнія дзесяць кілямэтраў — разьбітая лесавозамі дарога.
(Карэспандэнт: ) “Да вас вельмі цяжка дабрацца!”
(Мешчанка: ) “Яшчэ можна мірыцца”.
(Карэспандэнт: ) “І гэта вы называеце “можна мірыцца?!”
(Мешчанка: ) “Так. Раней нас зусім нічым няможна было дастаць. Толькі верталётам, а машыны не хадзілі. Вось так усё жыцьцё і пражылі”.
Карэнны жыхар Руднішча — пэнсіянэр Міхал Мешчанка. Падпёр слуп і з выглядам знаўцы тлумачыць сытуацыю:
(Мешчанка: ) “На паперы гэтая дарога даўно зданая. Але яна будзе такая, пакуль мы не памрэм. Пажаляцца людзі — кілямэтар ці два правядуць. І ўсё! Ужо трэба неяк дабудаваць. Там мала заслалося — кілямэтры чатыры”.
(Карэспандэнт: ) “Можа, трэба жаліцца часьцей?”
(Мешчанка: ) “Мабыць, але хто ведае, куды жаліцца?”
(Карэспандэнт: ) “Сельсавет, райвыканкам”.
(Мешчанка: ) “Ай! Ды ня мае сэнсу!”
(Карэспандэнт: ) “Ад вас у Палаце прадстаўнікоў ёсьць дэпутат — Сяргей Касьцян. Можа, яму бы пажаліліся? Мо ён чым дапамог бы?”
(Мешчанка: ) “А мы яго ведаем, таго дэпутата? Сяргей Касьцян? Ці як? Ніколі пра такога ня чуў”.
(Карэспандэнт: ) “Як Новы год сьвяткаваць будзеце?”
(Мешчанка: ) “Пэнсія толькі 5-га, а Новы год — 1-га. Так што ён дакладна пройдзе бяз грошай. Каб перад Новым годам пэнсію далі, баба ўзяла бы бутэльку шампанскага. Яно, натуральна, лепшае за самагон. Але як яго няма, буду вымушаны каўтнуць сто грамаў самагняры”.
(Карэспандэнт: ) “Як прайшоў год?”
(Мешчанка: ) “Трываць магчыма было. Мо наступны лепей будзе”.
(Карэспандэнт: ) “Які хочаце атрымаць падарунак?”
(Мешчанка: ) “А хто нам дасьць той падарунак?”
(Карэспандэнт: ) “А раптам, сапраўды, прыйдзе ў Руднішчы Дзед Мароз…”
(Мешчанка: ) “Што дасьць, тое й прымем”.
(Карэспандэнт: ) “А жонцы што падарыце?”
(Мешчанка: ) “Кветак бы нарваць. Але дзе іх цяпер узяць? Толькі калі штучныя знайду”.
Першае знаёмства часам камандзіроўкі пачынаецца з “самарэклямы” — прадстаўляесься: хто, адкуль і навошта. Звычайна суразмоўцы адразу жа ўдакладняюць: ці пачуюць яны сябе па радыёсетцы. Ты адмоўна хістаеш галавою і тлумачыш — чаму, калі й якую хвалю трэба лавіць. А ў Руднішчы пытаньне пра радыёкропку адпадае само сабою, бо тут ужо даўно няма сеткі.
Пэнсіянэрка Ніна Мешчанка:
(Мешчанка: ) “Няма ў нас радыё, адрэзалі. Драўляныя тыя слупы даўно ўжо пападалі. На пошце былі такія дынамікі. Мы іх пакуплялі, але яны хутка папсаваліся. І болей мы іх не набывалі. І няма ў нас радыё!”
(Карэспандэнт: ) “Навошта вам тая радыёкропка? Слухайце вы Радыё Свабода і ўсё будзе добра! А якія падарунак хочаце на Новы год атрымаць?”
(Мешчанка: ) “А хто нам дасьць гэты падарунак?”
(Карэспандэнт: ) “А раптам на першага студзеня тут зьявіцца Дзед Мароз. Што вы яму тады закажаце?”
(Мешчанка: ) “Торт добры”.
(Карэспандэнт: ) “А сваімі крэўным і суседзям што падарыце? Ці яны не заслужылі?”
(Мешчанка: ) “Усе заслужылі, але самае лепшае — павіншаваць словам добрым”.
(Карэспандэнт: ) “І грошы зэканоміць можна. Праўда?”
(Мешчанка: ) “Так”.
А каб працавала ў Руднішчах радыёкропка, вяскоўцы маглі б сачыць за тым, як цэлы год па Гомельшчыне і ў Беларусі наогул крочыла кампанія добраўпарадкаваньня. Ніна Таргонская, вядома, нешта памятае пра гэта. Але як даведалася, так і забылася. Прычыны тут дзьве: у самім паселішчы ніякіх пераўтварэньняў дагэтуль не адбылося. А па-другое, гэтай кабеціне ўжо не да ўдзелу ў агульнанацыянальных акцыях. Сілаў няма. Сама ледзь цягаецца — а на руках яшчэ і сын, інвалід 1-й групы.
(Таргонская: ) “Зайдзіце ў маю хату й пабачыце, што там робіцца: плота ніякага няма!”
(Карэспандэнт: ) “Узялі бы бутэльку ды папрасілі мужыкоў, няўжо бы яны вам плота не паставілі?”
(Таргонская: ) “О-хо-хо-хо! Хто ж табе плота за бутэльку паставіць?”
(Карэспандэнт: ) “Што, адной бутэлькі мала?”
(Таргонская: ) “А Божа ж, ты Божа ж! Тут мільён дай — ды ніхто табе не паставіць. Хоць бы раз сельсавет падумаў, што ёсьць такая баба старая. Трэба ж нейкую ўвагу паказваць! Але я вось чую, што гуманітарная дапамога ідзе. А чаму інваліду першай групы няможна якой ласкі аказаць?”
(Карэспандэнт: ) “Ёсьць Дэпартамэнт гуманітарнай дапамогі пры адміністрацыі прэзыдэнта. Яны там усё й разьмяркоўваюць”.
(Таргонская: ) “Вось і трэба, каб яны сюды штосьці разьмеркавалі!”
(Карэспандэнт: ) “Ведаеце, яны разьмяркоўваюць так, што…”
(Таргонская: ) “…каму даць, а каму не! Баба сама ва ўсім разабралася!”
(Карэспандэнт: ) “Як Новы год сьвяткаваць будзеце?”
(Таргонская: ) “Картопля ды юшка — вось такое ў нас сьвята!”
(Карэспандэнт: ) “А, можа, сто грамаў на стале будзе?”
(Таргонская: ) “Каб так, было бы добра. Але гэтага няма”.
(Карэспандэнт: ) “Ну, гэта выгнаць нядоўга!”
(Таргонская: ) “Не-е-е! У нас ня ціснуць!”
(Карэспандэнт: ) “Што ж гэта такая за палеская вёска, дзе ня гоняць самагону?!”
(Таргонская: ) “А ў нас не! Я такога ня чула”.
(Карэспандэнт: ) “Я ж не зь міліцыі!”
(Таргонская: ) “Не зь міліцыі! А ў нас ня гоняць!”
(Карэспандэнт: ) “Катастрофа! А якія падарунак хочаце на Новы год атрымаць?”
(Таргонская: ) “Каб плот паставілі”.
(Карэспандэнт: ) “А хто яго будзе ладзіць?”
(Таргонская: ) “Дзед Мароз лёдам замарозіць. І будзе доўга трымацца”.
Пытаюся пра асаблівасьці мясцовага жыцьця. А вякоўцы апроч разьбітае дарогі, пашкоджанае радыёсеткі й пахіленых платоў згадваюць краму. Дакладней — ейную адстунасьць, замест яе — аўталаўка. Двойчы на тыдзень яна становіцца сапраўднай падзеяй у ціхім Руднішчы. Для кагосьці гэта шанец набыць харчы ды замовіць нешта на будучыню.
А самотную пэнсіянэрку Вольгу Сасноўскую выгляд машыны й прадавачкі з шалямі адно толькі раздражняе. Гэта як соль на рану:
(Сасноўская: ) “Рэдка калі й хаджу, бо пэнсія мала. 50 тысяч дадуць. Як мне на іх жыць?”
(Карэспандэнт: ) “Вы нават бяз хлеба жывяце?”
(Сасноўская: ) “Ага. Рэдка калі хаджу”.
(Карэспандэнт: ) “А каб вам далі мех грошаў, мільён, што б вы набылі?”
(Сасноўская: ) “Каўбасы б узяла”.
(Карэспандэнт: ) “На ўвесь мільён?”
(Сасноўская: ) “Не, не на ўсе. Яшчэ што-небудзь прыдумала б”.
(Карэспандэнт: ) “Як Новы год сьвяткаваць будзеце?”
(Сасноўская: ) “Самотна ў сваёй хаце”.
(Карэспандэнт: ) “Можа, да суседзяў пойдзеце?”
(Сасноўская: ) “А каму старое ўжо патрэбна”.
(Карэспандэнт: ) “Нават сьвяточнага стала ў вас ня будзе?”
(Сасноўская: ) “Будзе. Мо якога блінца сьпяку”.
(Карэспандэнт: ) “Як прайшоў 2003 год?”
(Сасноўская: ) “Гора было ўсялякага. Сыночак нядаўна памёр. А добрага ўжо не было і ня будзе”.
(Карэспандэнт: ) “Будзе-будзе! Ну, што вы плакаць пачынаеце? Будуць сьвяты: Новы год і Каляды. А на Каляды бываюць цуды. І ў Руднішчах абавязкова здарыцца цуд на Каляды!”
(Сасноўская: ) “Хай Бог дасьць, каб усё было добра”.
Па разьбітай дарозе пешшу дойдуць, радыё замяняе тэлевізар, а на што бракуе грошай, вырасьцяць на палетках ды ў хлявах. Для Руднішчаў сапраўдным цудам мог бы стаць лекар. Надзея Журакоўская і ня марыць, каб мэдык пасяліўся тут назаўсёды. Але штотыднёвыя візыты… Чаму б і не?
(Журакоўская: ) “У нас тут старыя бабы такія, а ніякай мэдычкі няма! Хоць бы раз прыехала ды парашкі якія прывезла ці ад галавы, ці ад страўніка. А то як хто ў панядзелак едзе на Лельшыцы, бяжыш да яго колькі сілы: “Вазьміце парашэчка ў аптэцы”. Бо тут няма дзе ўзяць. Праўду кажу!”
(Карэспандэнт: ) “Як Новы год сьвяткаваць будзеце?”
(Журакоўская: ) “У мяне тут сем унукаў, дзьве дачкі. Да адной схажу, да другой”.
(Карэспандэнт: ) “Так увесь Новы год па гасьцях і праходзіце?”
(Журакоўская: ) “Так”.
(Карэспандэнт: ) “Што вы ўнукам падарыце?”
(Журакоўская: ) “Цукерак дзецям вазьму”.
(Карэспандэнт: ) “А яны вам што?”
(Журакоўская: ) “Намалююць кветкі. “Баба, гэта табе”.
Ад скарачэньняў і ліквідацыяў у Руднішчы яшчэ зьбераглася пачатковая школа. Гэта тут праз вакно адзіная настаўніца Анастасія Мешчанка заўважыла машыну, на якой я прыехаў.
(Мешчанка: ) “Школа маленькая — усяго шэсьць чалавек”.
(Карэспандэнт: ) “Была пастанова Міністэрства адукацыі, што школы з колькасьцю вучняў меней за дзесяць будуць ліквідоўвацца. У вас якія пэрспэктывы?”
(Мешчанка: ) “Налета, мяркую, школы ўжо ня будзе”.
(Карэспандэнт: ) “Калі падсумоўваць, як гэты год для вас прайшоў?”
(Мешчанка: ) “Год быў нядрэнны: і ў дзяцей усё было добра, і вучні здаровыя. Пакуль яшчэ жаліцца няма на што”.
(Карэспандэнт:) ”Які падарунак хочаце атрымаць?”
(Мешчанка: ) “Нават і ня ведаю. Хіба, як тым дзецям, ляльку”.
(Карэспандэнт: ) “А вам навошта лялька?”
(Мешчанка: ) “Каб пасьмяяцца”.
(Карэспандэнт: ) “А што атрымаеце?”
(Мешчанка: ) “Можа, вуснае віншаваньне, можо хто якую паштоўку прышле”.
Бульба, грыбы, сала, салаты, пірагі, сьпіртовыя напоі — гэта праграма-мінімум для сьвяточных сталоў вяскоўцаў. Астатняе дадаюць згодна з фантазіяй і памерамі гаманца.
На маю просьбу Анастасія Мешчанка дзеліцца рацэптам каўбасы ў жбанку. Ён будзе вельмі дарэчы, калі сьвінчо закалолі ўвосень, а прысмакі трэба расьцягнуць аж да Новага году.
(Мешчанка: ) “Галоўнае, мне падаецца, гэта мяса. Трэба, каб яно было не зусім дробна парэзанае”.
(Карэспандэнт: ) “А што дадаецца да мяса?”
(Мешчанка: ) “Часнок — гэта абавязкова. Пасьля усё пасолім і начыняем каўбасу. Трошкі яе можна прымарыць. Альбо ашпарыць. Пасьля падсмажыць. І закатваем яе ў жбанок”.
Руднішча — вёска пэнсіянэраў. Жыхарства сярэдняга ўзросту тут можна пералічыць на пальцах дзьвюх рук, а каб згадаць непаўнагадовых, хопіць і адной. Што да падарункаў, усе адказваюць рытарычным пытаньнем “Хто нам яго дасьць?” А дзевяцігадовая Надзея Дзямідавец зарыентавалася імгненна.
(Карэспандэнт: ) “Які падарунак хочаш атрымаць на Новы год ад Дзеда Мароза?”
(Дзямідавец: ) “Ляльку”.
(Карэспандэнт: ) “Якую ляльку?”
(Дзямідавец: ) “Барбі”.
(Карэспандэнт: ) “А, можа, беларускую?”
(Дзямідавец: ) “Давайце!”
(Карэспандэнт: ) “Ведаеш, у мяне, на жаль, з сабою лялькі няма. А каб была, абавязкова падарыў бы. Што б ты пажадала сваёй настаўніцы й бацькам?”
(Дзямідавец: ) “Каб доўга жылі”.
Маці — беспрацоўная, а бацька — лясьнік. Ці будзе Надзея зь лялькаю? Дзевяцігадовая дзяўчынка яшчэ не такая дарослая, каб самой сабе адказаць на гэтае пытаньне.
