Сьвір месьціцца на беразе аднаго з найпрыгажэйшых беларускіх азёраў з аднайменнай назвай. Ці падабаецца мястэчка ягоным жыхарам?
(Стэльмак: ) “Сьвір табе падабаецца?”
(Аня Трошына: ) “Вельмі”.
(Стэльмак: ) “Чым?”
(Трошына: ) “Вадою і прыродай. Вазёры вакол. Прырода тут вельмі прывабная. Я жыла ў Пухавіцкім раёне, і мне там вельмі не хапала вады”.
(Стэльмак: ) “Ці Сьвір вам падабаецца?”
(Алена Сяргеева: ) “Я тут нарадзілася, я тут вучылася. Вядома ж, радзіма. Прывыкла я тут, і ўжо нікуды ня хочацца. Тут пахаваныя мая маці, мой бацька, сястра, муж. Ну куды мне адсюль?! І мне тут трэба”.
(Буцько: ) “Мяне завуць Натальля Лявонцеўна Буцько. Мне заўжды падабалася Сьвір”.
(Стэльмак: ) “А чым яна вам падабалася?”
(Буцько: ) “Тут добрая прырода. Тут заўжды прыгожа. Заўжды людзі акуратна глядзяць каля дамоў за сваімі дварамі, наогул за сваім мястэчкам. Акуратныя ўсе”.
(Стэльмак: ) “А кім вы тут працуеце?”
(Буцько: ) “Настаўніцай геаграфіі ў школе”.
(Стэльмак: ) “Вам Сьвір падабаецца?”
(Ярашэвіч: ) “Сьвір як Сьвір”.
(Стэльмак: ) “Ці яна зьмянілася за апошнія гады?”
(Ярашэвіч: ) “Зьмянілася”.
(Душынская: ) “Што ў нас зьмянілася за маёй памяцьцю? Хіба што ўнівэрмаг пабудавалі”.
(Стэльмак: ) “Што ты бачыш у Сьвіры такое, на што іншыя мо й не зьвяртаюць увагі?”
(Васіль: ) “Увагу я заўжды зьвяртаю на касьцёл. Вунь той, што стаіць. І ўсё, што бачу вакол. Усё тое, што засыпана сьнегам. Першы сьнег”.
(Стэльмак: ) “Калі Сьвір найпрыгажэйшая?”
(Васіль: ) “Летам. Зімою. Гледзячы на надвор’е — нават у дождж”.
(Стэльмак: ) “Сьвір вам падабаецца?”
(Шчучка: ) “Тут бацькі пабудавалі хату, так вось тут і прыжыліся мы. Жывём паціху. Нам тут добра, касьцёл пабудавалі, блізка”.
Адкуль жа паходзіць назва Сьвір? Пра гэта мне распавяла васьміклясьніца мясцовай школы Алеся Казлова:
(Казлова: ) “Гэта паходзіць ад фіна-вугорскага слова са значэньнем “глыбокі”. Так месца пачалі называць нашы продкі, якія прыйшлі сюды й пачалі тут жыць. У ХІІ стагодзьдзі князь Далмонт пабудаваў на Сьвірскай горцы сярэднявечны драўляны замак. Прыкладна ў ХVI стагодзьдзі празь Сьвір праходзілі войскі Стэфана Баторыя, які накіраваўся ў паход, каб вызваліць Полацак. І Стэфану Баторыю спадабалася наша горка, ён правёў на ёй ваенны савет. А ў гэты час ягоныя салдаты абрабавалі мястэчка. І Стэфан Баторы, каб салдаты гэтага болей не рабілі й каб пакараць іх, загадаў ім насыпаць горку. І гэтае гарадзішча — помнік гісторыі”.
(Стэльмак: ) “Сьвір — ці гэта вельмі даўні куток? Вы адчуваеце повязь зь мінуўшчынай?”
(Трошына: ) “Калі князь Ян Сьвірскі пабудаваў гэты касьцёл у 1452 годзе, аніякіх зьвестак пра прыналежнасьць людзей да той ці іншай веры, апроч паганскай, тут не было. Быў кальвінізм празь некалькі гадоў пасьля пабудовы касьцёлу, а потым зноў вярнулася на сваё месца. У XVII стагодзьдзі прыйшлі стараверы, у якіх была стараабрадная царква”.
Выпускніца Менскага інстытуту культуры Ганна Трошына раней працавала культработнікам, але затым вырашыла крута зьмяніць свой лёс. Зараз спадарыня Трошына — актыўная верніца-каталічка, яна кіруе дзіцячым сьпеўным гуртком пры Сьвірскім касьцёле:
(Трошына: ) “Абставіны прывялі мяне сюды, у Сьвір. Я тут ужо 10 гадоў, і мне сапраўды тут Пан Бог дапамагае. Дзесяць гадоў праляцелі як адзін дзень. Дапамога манахіняў, пераклады. І праз гэта такія крокі маленькія”.
(Стэльмак: ) “Дзецям патрэбныя зараз вашая праца, вашыя веды?”
(Трошына: ) “Вядома. Бо дзеці — гэты тыя, хто найбліжэй можа ўспрыняць веру”.
(Стэльмак: ) “Ці шмат людзей ходзіць у касьцёл у Сьвіры?”
(Трошына: ) “У нядзелю шмат. Усе лаўкі занятыя. А на сьвяты — дык забіты наогул, і тут стаяць, і вакол касьцёлу”.
Набажэнствы ў касьцёле ладзіць ксёндз Багуслаў:
(Ксёндз: ) “Я тут працую ўжо чатыры гады. І самае галоўнае, што я тут адкрыў, што мне часта дапамагае — гэта адна знаходка. Я знайшоў у Шэметаве такі маленькі абразок ксяндза Кучынскага пасьля 50 гадоў яго сьвятарства. На тым абразку ён напісаў — пасьля гадоў, калі яго перасьледавалі, мучылі тут — ён напісаў “Бог ёсьць любоў”.
(Стэльмак: ) “Як у вас складаюцца стасункі зь мясцовай уладай?”
(Ксёндз: ) “Ніякіх такіх праблемаў не было”.
(Стэльмак: ) “А са школаю? Вы кантактуеце?”
(Ксёндз: ) “Я б сам хацеў як ідэал такой магчымасьці — каб пайсьці ў школу ды вучыць дзетак рэлігіі. Але пакуль гэтага няма. І нашыя дзеткі, якія хочуць навучацца рэлігіі, прыходзяць на ўрокі сюды, у касьцёл”.
(Стэльмак: ) “І яшчэ такое пытаньне. Сярод людзей, хто наведвае касьцёл, ці ёсьць кіраўнікі, ці ёсьць мясцовая інтэлігенцыя?”
(Ксёндз: ) “Так, ёсьць. І людзі, якія працуюць у школе, і ў лякарні, у сельсавеце”.
А яшчэ касьцёл наведваюць ня толькі мясцовыя каталікі, як паведаміла мне жыхарка Сьвіры Марыя Рагоўская, але й праваслаўныя:
(Рагоўская: ) “Ходзім у касьцёл, бо няма царквы”.
(Стэльмак: ) “Інакш кажучы, зьмянілі веру?”
(Рагоўская: ) “Не зьмянілі. Бо молімся ж аднаму Богу. Бог жа адзін. І ідзеш туды, дзе ёсьць”.
Адрозна ад праваслаўных, вернікі-стараверы трымаюцца ў Сьвіры адасоблена:
(Іўлева: ) “Старая вера, нашая вера, была такая цяжкая. Палякі — сабе, праваслаўныя — сабе. А мы якімі нарадзіліся, такімі й хочам памерці”.
(Стэльмак: ) “А якая сутнасьць вашай веры? Чым яна розьніцца ад веры каталіцкай?”
(Іўлева: ) “Пасты пасьцілі, людзей не ашуквалі. Бог яго ведае, чыя вера лепшая, чыя горшая, але я з такой верай хочу памерці”.
(Стэльмак: ) “А вас шмат тут такіх?”
(Іўлева: ) “Ёсьць, чаму. Няшмат, але ёсьць”.
(Стэльмак: ) “Як вас завуць?”
(Іўлева: ) “Лукер’я. А прозьвішча — Іўлева”.
(Стэльмак: ) “Адкуль прыехалі вашы дзяды–прадзеды?”
(Іўлева: ) “Дзяды–прадзеды мае далёкія, але я ня ведаю, адкуль стараверы зьявіліся. Але я не з Сыбіру, я родам з-за Смаргоні”.
(Стэльмак: ) “Вы куды-небудзь маліцца ходзіце?”
(Іўлева: ) “Я дома малюся і малюся”.
Сьвірчане мяркуюць, што іх яднае агульная бяда — беднасьць:
(Міховіч: ) “Міховіч Яня”.
(Стэльмак: ) “Што вы купляць прыйшлі?”
(Міховіч: ) “Галёшы хацела купіць. Няма. Хаджу-хаджу, абуцца ж трэба. Яны ў тыя нядзелі прывозілі, але я грошай ня мела”.
(Стэльмак: ) “А колькі вы пэнсіі атрымліваеце?”
(Міховіч: ) “Сорамна казаць: сорак тысяч. Калгасная пэнсія, я ў калгас хадзіла. Вось і жыві — жыву ж неяк”.
(Стэльмак: ) “Якія праблемы ў вашых бацькоў?”
(Храбрыкаў: ) “Не хапае грошай на нашае пракармленьне. Вось мая, напрыклад, мама працуе ў паліклініцы. Ейны аклад там — 20 тысяч рублёў, на мяне яна атрымлівае 10 тысяч. І што яна купіць за гэтыя 10 тысяч? Тыя самыя штаны каштуюць болей як 20 тысяч. Гэтая самая куртка (езьдзілі вось зараз купляць) каштуе 31 тысячу. Хочацца, каб трохі таньней стала, бо надта дорага. Няма рэсурсаў, каб купіць гэта. Нават так бывае, што зьвядзесься з гэтых грошай, і тады даводзіцца пазычаць”.
(Стэльмак: ) “Як цябе завуць?”
(Храбрыкаў: ) “Аляксандар Храбрыкаў”.
(Шчучка: ) “Грошай няма. Бывала, дык купіш за рубель хлеба поўную сумку. А зараз гэты рубель нічога ня варты”.
Старшыня пасялковага савету Яўгенія Вайгяніца наракае, што беднасьць жыхароў Сьвіры тлумачыцца фінансавымі цяжкасьцямі. У прыватнасьці, нізкім узроўнем бюджэтных асыгнаваньняў на патрэбы мястэчка:
(Вайгяніца: ) “І сто літраў паліва даюць для таго, каб вывезьці сьмецьце, прывезьці дровы, забясьпечыць кацельню. На тыдзень, на паўтара. Дык кіроўца 30 літраў спаліць гэтага паліва, пакуль зьезьдзіць і прывязе зь Мядзелу. Мне адказваюць, што няма ў камунальнай гаспадарцы грошай”.
(Стэльмак: ) “Якія найбольш складаныя эканамічныя праблемы тычацца самога мястэчка Сьвір?”
(Вайгяніца: ) “Я шэсьць гадоў працую ў савеце, і цяперашнія эканамічныя цяжкасьці давялі да таго, што на сёньняшні дзень у нас фактычна ня функцыянуе служба быту. Сёньня ў нас няма магчымасьці адрамантаваць абутак, гадзіньнікі, змалоць зерне, як гэта было восем гадоў таму”.
Пра заняпад дабрабыту сьвірчанаў, як лічыць мясцовая паштарка Валянціна Ермалаева, сьведчыць імклівае скарачэньне ў мястэчку колькасьці падпісчыкаў пэрыядычных выданьняў:
(Ермалаева: ) “Людзі прыходзяць, паціскаюць плячыма і адыходзяць. Бо якія ж у нас заробкі?! У тым жа калгасе. Людзям хлеба няма за што купіць — хіба ж ён будзе газэту выпісваць! Людзі ўжо выбіраюць: ці паесьці, ці газэту”.
(Лагунёнак: ) “Лагунёнак Зінаіда Генадзеўна. Намесьніца дырэктара па навучаньню. Вось зьехаў ад нас настаўнік матэматыкі 1 лістапада. Гэта зьвязана з тым, што жыльлё, якое яму далі, практычна непрыгоднае. Цьвіце вопратка, тонкія сьцены. Настаўніка матэматыкі ў нас фактычна няма, і раённы аддзел адукацыі нам ня можа дапамагчы. На жаль, раённы аддзел адукацыі ня можа аказаць дапамогі і ў камплектаваньні кадраў музыкальнай школы”.
Ня ў стане дапамагчы школе і пасялковы савет. Як сьцьвярджае прадстаўніца вэртыкалі спадарыня Вайгяніца, ёй самой сёньня патрэбная дапамога. Напрыклад, у вырашэньні транспартнай праблемы — бо старшыня пасялковага савету ня мае службовага аўтамабіля.
(Вайгяніца: ) “Гэта дзіўна. І для мяне таксама ў нейкай ступені дзіўна. І самае галоўнае, што ўсе чыноўнікі з нашых вышэйшых арганізацыяў прыяжджаюць, усе бачаць, што гэта трэба для работы, для работы зь людзьмі. І дровы старым завезьці, і сацыяльную дапамогу аказаць. Іншы раз старога чалавека трэба ў больніцу завезьці, што вельмі цяжка. І ўсе згаджаюцца, што трэба, і ўсе абяцаюць, і тым ня менш ужо каторы год не вырашаецца гэтае пытаньне”.
У Сьвіры шмат сьлядоў эканамічнай дэградацыі. Найперш, у выглядзе заняпалых збудаваньняў:
(Дзядзёла: ) “Хлебазавод былы”.
(Стэльмак: ) “А чаму ён разбураны?”
(Дзядзёла: ) “Таму што нікому не патрэбны”.
(Стэльмак: ) “А вы памятаеце, калі ён працаваў?”
(Дзядзёла: ) “Памятаю. Вельмі добра. І выдатны хлеб пяклі. У Мядзелі гэткага хлеба не пяклі, як пяклі тут. Тады, гавораць, стаў ён стратным. Спэцыялісты тут працавалі добрыя, дзяўчаты”.
(Стэльмак: ) “А дзе гэтыя людзі цяпер?”
(Дзядзёла: ) “Дзе хто. А то й беспрацоўныя. Вось як”.
(Стэльмак: ) “Як вас завуць?”
(Дзядзёла: ) “Баляслаў Казіміравіч Дзядзёла. Гэта жахліва. А вунь яшчэ завод стаіць. Цэх”.
(Стэльмак: ) “А які там цэх?”
(Дзядзёла: ) “Ад трактарнага заводу. Такія будынкі. А людзі ж беспрацоўныя. А там як-ніяк чалавек дзьвесьце працавала”.
Між тым, адмоўнае стаўленьне жыхароў Сьвіры да сацыяльна-эканамічнай палітыкі ўладаў не адбілася на выніках нядаўніх прэзыдэнцкіх выбараў. Як сьцьвярджае старшыня пасялковага савету Яўгенія Вайгяніца, сьвірчане прагаласавалі за працяг паўнамоцтваў Аляксандра Лукашэнкі:
(Вайгяніца: ) “Мы ведаем, што галасавалі за розных кандыдатаў. Большасьць людзей прагаласавала за Лукашэнку. Але вось такіх канфліктных сытуацыяў не было. Не. Былі ў нас такія факты, дзе людзі выказвалі незадавальненьне. Я паважаю пункт гледжаньня чалавека, які, магчыма, думае інакш, чым думаю я. Быў у нас Генрых Браніслававіч назіральнікам на выбарах”.
Генрых Браніслававіч — гэта Генрых Адамовіч. Былы настаўнік, а зараз пэнсіянэр. Спадар Адамовіч за камуністамі меў у Сьвіры рэпутацыю антысаветчыка, а цяпер лічыцца тут найбольш пасьлядоўным апазыцыянэрам:
(Адамовіч: ) “Мяне ўвесь час перасьледавалі. Я вымушаны быў пакінуць Сьвірскую школу. Тут у раёне быў ціск, на дырэктара быў ціск”.
(Стэльмак: ) “Вы мне патлумачце, што яны разумелі пад словам антысаветчык?”
(Адамовіч: ) “Думаў ня так. Мог сказаць ня так, як гэта было прынята. Прынята, напрыклад, было, што Катынь — гэта Хатынь, іх немцы спалілі. Але не, ня немцы спалілі, а камуністы, энкавэдысты расстралялі. Хто гэта ведаў? А я ведаў і ведаю”.
Што да леташняй кампаніі выбараў прэзыдэнта, то пра яе ў Сьвіры местачкоўцы ўсё яшчэ горача спрачаюцца. Вось, напрыклад, што мяркуе на гэты конт Вольга Пляшак:
(Пляшак: ) “Я вам скажу: Гайдукевічу не паверылі. Ён надта многа пачаў абяцаць. 350 даляраў зарплаты — адкуль ён іх возьме? Ён прадасьць залаты запас, ён аддасьць валюту. Маладыя — разумныя людзі, гэта пэнсіянэрам можна лапшу на вушы вешаць. Год мы пажывём заможна, але што мы потым будзем рабіць?”
(Стэльмак: ) “А Ганчарыку чаму не паверылі?”
(Пляшак: ) “Ганчарыку? І старыя не паверылі, і маладыя. Ганчарык — не прэзыдэнт. Во калі б быў Домаш, то ён быў бы канкурэнт Лукашэнку. Я шмат з кім гавару, я па хатах хаджу, я шмат меркаваньняў чула. Навошта Домаша прымусілі зьняць сваю кандыдатуру? Гэта ж не Лукашэнка прымусіў! Прымусілі”.
Прынамсі, местачкоўцы разумеюць, што перапісаць гісторыю, у тым ліку і палітычную, нельга. А таму свае спадзяваньні яны зьвязваюць з новымі выбарамі. Як зазначыла Вольга Пляшак, жыхары Сьвіры іх абавязкова дачакаюцца.
