Удзельнікі: каталіцкі манах а. Павал Маліньскі й праваслаўная верніца Тацяна Матрунчык (эфір 09.10.1999).
Аўтар і вядучы Канстантын Бандарук. Ці можна гаварыць пра крызіс споведзі? Ці ў сытуацыі, калі людзі замоўчваюць свае грахі, калі сумняюцца ў патрэбе пасярэдніцтва сьвятара, калі яны фармальна ставяцца да гэтага таемства, такая споведзь мае сэнс? І нарэшце, ці абсалютная таямніца споведзі абгрунтаваная ў кожнай сытуацыі? На гэтую тэму выказваюцца прадстаўнікі галоўных канфэсыяў… (а.Бандарук: ) “Прывітаньне. Сёньня хачу закрануць пытаньне аднаго з царкоўных таемстваў-сакрамэнтаў – споведзі , якая ў Царкве называецца таксама “таемствам раскаяньня або прымірэньня”. Да ўдзелу ў гутарцы я запрасіў дасьведчанага духаўніка, каталіцкага манаха а. Паўла Маліньскага і праваслаўную верніцу Тацяну Матрунчык. Менавіта ў каталікоў і праваслаўных споведзь зьяўляецца адным зь сямі таемстваў. Трэцяя, асноўная плынь хрысьціянства – пратэстанты – прызнаюць неабходнасьць раскаяньня, але без аніякага рытуалу, у асабістай малітве кожнага паасобнага верніка. На пачатак нагадаю, што раскаяньне было вядомае і шырока практыкаванае ўжо ў Старым Запавеце. Тыя, што ў адпаведнасьці з Майсеявым Законам прыносілі Богу ахвяры ўміласьціўленьня за свае грахі і каяліся, атрымоўвалі дараваньне грахоў. У Новым Запавеце неабходнасьць раскаяньня падцьвердзіў Сам Ісус Хрыстос. Спагадлівы для грэшнікаў, Ён падкрэсьліваў значэньне шчырага раскаяньня, якое больш прыемнае Богу за фальшывую набожнасьць. Хрыстос Сам дароўваў людзям грахі, ставячы фізычнае здароўе ў залежнасьць ад духоўнага ачышчэньня й веры. Пасьля Свайго Ўваскрэсеньня Ён даў апосталам уладу адпускаць грахі, кажучы: “прыміце Духа Сьвятога: каму адпусьціце грахі, таму будуць адпушчаныя, на кім пакінеце, на тым застануцца” (ЯН. 20, 23). У раньнехрысьціянскія часы спавядаць маглі толькі япіскапы-пераймальнікі апосталаў, аднак, калі вернікаў было ўсё болей, яны даручылі гэтыя функцыі сьвятарам. У кожным выпадку, тым, хто дароўвае грахі, зьяўляецца толькі Бог, а сьвятар дзейнічае ад Імя Бога. Што тычыцца практычнага боку споведзі, дык у праваслаўных і каталікоў яна выглядае прыблізна гэтак жа. У праваслаўных вернік спавядаецца, стоячы з галавою, нахіленай над пультам, званым аналоям, на якім ляжаць Крыж і Евангельле – знакі ўсепрысутнасьці божай. Каталікі кленчаць перад вакенцам “спавядальні”, канфэсіяналу, дзе сядзіць духаўнік. У абодвух выпадках аднолькава вернікі вызнаюць духаўніку ўсе вядомыя ім грахі. Сьвятар слухае, распытвае, размаўляе, дае парады й заклікае выправіць ранейшыя заганы. Неаднойчы прызначае гэтак званую “эпіцімію”, што нельга, аднак, назваць пакараньнем. Гэта хутчэй за ўсё лек, які павінен прадухіліць зварот хваробы. Умоваю адпушчэньня грахоў зьяўляецца шчырае раскаяньне й пастанова не грашыць больш. Чытаючы формулу дараваньня грахоў праваслаўны сьвятар гаворыць: “Божа збаўленьня слугаў Тваіх… выяві міласэрнасьць у дачыненьні да гэтага слугі Твайго, дай яму плод раскаяньня – дараваньне грахоў, прыміры й паўторна далучы яго да сьвятой Тваёй Царквы”. Грэх адлучае верніка ад Бога й выключае з Царквы, хаця фармальна ён застаецца ейным сябрам. Вось таму сповядзь называецца таксама таемствам “прымірэньня” з Богам і з Царквою”. Аднак ня ўсе гэтак разумеюць споведзь. Разам з працэсам сэкулярызацыі зьнікае разуменьне яе сутнасьці. Патрэбу й сэнс вызнаньня грахоў у прынятай форме паддаюць пад сумнеў ня толькі людзі, халодныя ў веры, але й тыя, якія лічаць сябе сапраўднымі вернікамі. Іхныя аргуманты прыблізна такія: ня буду спавядацца перад сьвятаром, бо й сам ён такі ж чалавек як і я. Навошта мне пасярэднік, калі я сам у думках магу ўсё вызнаць перад Богам. З чаго мне спавядацца? Я ж нікога не забіў, не абрабаваў… Споведзь прыдумалі самыя сьвятары. Адсюль споведзь фармалізавалася, ператварылася ў абрад, сталася рутыннай для таго, хто спавядае і для таго, хто спавядаецца. У сувязі з гэтым узьнікае пытаньне – ці ў такім выглядзе яна наогул мае сэнс? З гэтым пытаньнем я зьвяртаюся найперш да а. Паўла Маліньскага…” (а. Маліньскі: ) “Споведзь у наш час мае вельмі глыбокі сэнс. Сучасны чалавек мае вялікую патрэбу ў любові. Шмат хто міжвольна лічыць, што любоў даецца ў замен за нешта, што яна ўмоўная. Але Бог хоча паказаць чалавеку Сваю любоў, якая асабліва патрэбная тады, калі чалавек слабы, грэшны, калі ён патрабуе божага прабачэньня. Духаўнік асаблівым чынам пакліканы да таго, каб выявіць людзям гэтую божую любоў. Споведзь можа быць рутынная, але тады, калі рутынна да яе ставіцца сам духаўнік, Калі аднак ён праводзіць споведзь з сэрцам, калі знаходзіць зычлівае слова, тады людзі самі пачынаюць адкрывацца, ахвоча гаварыць, прыгадваць забытае. Калі яны сустрэтыя зь любоўю, такая споведзь можа быць пераломам у іхным жыцьці. Яна разбурае схему ўяўленьня пра Бога, як далёкага, строгага судзьдзю, а не міласэрнага Айца, які жадае прытуліць свае дзеці. Так што крызыс споведзі ў Царкве хутчэй за ўсё зьвязаны з крызысам веры сьвятароў у моц гэтага таемства, у тое, што для чалавека гэта сапраўды сьвяты час, калі ён можа сустрэцца зь міласэрным Айцом”. (Бандарук: ) “Тут дадам, што а. Павал – манах-дамініканец з Вроцлава – зьяўляецца надзвычай дасьведчаным духаўніком. Ён апякуецца вялікай групаю мяйсцовых студэнтаў, якія зьяўляюцца вельмі патрабавальнымі й дапытлівымі вернікамі. А як выглядае споведзь з другога боку спавядальні? Улічыўшы, што людзі ня ўмеюць спавядацца, ня ўсё гавораць духаўніку, дык можа нікому не патрэбная такая фармальнасьць?..Вашая думка, Тацяна…” (Матрунчык: ) “Асабіста я лічу, што бяз споведзі жыцьцё чалавека робіцца проста ненармальным. Тое, што вось цяпер у нас не хапае храмаў, дзе ўсе жыхары, напрыклад, невялічкага раёну маглі б хадзіць і спавядацца, гэта вось ненармальнае становішча. Тое, што пад час споведзі людзі не ўсё гавораць сьвятару – гэта проста нашая неглыбокая праца над сабою, неглыбокае духоўнае жыцьцё. Я лічу, што споведзь – гэта аснова духоўнага жыцьця чалавека. Для мяне кожная споведзь, нейкі важны этап у маім духоўным жыцьці, духоўным разьвіцьці. Кажуць, што трэба спавядацца як мага часьцей, але тое, што з гэтым не атрымоўваецца, напрыклад, у кожную нядзелю, дык можа гэта й добра, бо магчыма тады не было б той глыбіні споведзі, якая павінна быць. Дзякаваць Богу, у нас у сьвятапетрапаўлаўскім Саборы ў Менску сьвятары ставяцца да споведзі надзвычай нефармальна і адказна, што гэта, я лічу, магло б быць узорам таксама для іншых. Бывае, што сьвятары стамляюцца, што вельмі занятыя, але ў нашым храме чалавек адыходзіць ад споведзі з такой палёгкаю, такі ачышчаны, што сапраўды можна далей прасоўвацца ў сваім духоўным жыцьці”. (Бандарук: ) “Тым ня менш, Тацяна, ўсё роўна некаторыя ставяцца да споведзі, як да нейкага вонкавага рытуалу. Яны дрэнна спавядаюцца, неаднойчы кажуць: “якія ў мяне грахі, я ж нікога не забіў, нікога не абрабаваў”. Акрамя таго, яны лічаць, што гэта справа толькі паміж імі й Богам. З такім павярхоўным стаўленьні да сповядзі Вы, а. Павал мусілі ў сваёй практыцы сутыкнуцца…” (а. Маліньскі: ) “Зразумела, Сам Бог даруе грахі чалавеку, які прыступае да споведзі. Ніякі вонкавы рытуал не заменіць божага дзеяньня. Рытуал – гэта толькі знак, які дазваляе чалавеку паверыць у тое, што Бог дзейнічае праз абрад. Калі нехта няшчыры ў сваёй споведзі, дык канешне такая споведзь несапраўдная, бо чалавек не быў гатовы прыняць божую міласэрнасьць. Што тычыцца духаўніка, дык ён павінен намагацца распазнаць, ці дадзены чалавек мае шчырае жаданьне зьмяніць сваё жыцьцё. Сьвятар, які выконвае таемства прымірэньня, можа не цалкам пазнаць душу чалавека, і ня ў гэтым справа. І тут канчатковым судзьдзём зьяўляецца Бог. У пастырскім дакумэнце духаўнікам рэкамендуецца нават празьмерна не распытваць таго, хто спавядаецца – таму, што можа ён пакуль ня ў стане вычарпальна адказаць на божыя патрабаваньні адносна жыцьця чалавека. Неабходна паверыць у моц самога таемства, у якім прачынаецца сумленьне. Калі чалавек даўжэйшы час не спавядаўся, дык ён і ня надта ведае, у чым мусіць раскаяцца. І толькі рэгулярная споведзь дазваляе глыбей асэнсаваць свае правіны і нават даведацца, ці нейкі канкрэтны ўчынак – заганны. Спавядаючы, я сам сустракаюся зь вялікай дбайнасьцю з боку вернікаў, каб добра паспавядацца”. (а. Бандарук: ) “Несумненна, Ойча, гэта станоўчая зьява і тут не абыйшлося бяз грунтоўнага ўсьведамленьня вернікаў, у дадзеным выпадку – студэнцкае моладзі. Аднак, ці Вы не сустрэліся і з такімі выпадкамі, што людзям цяжка гаварыць пра свае заганы? Многія ж кажуць: навошта мне пасярэднікі? Сьвятар такі ж чалавек як і я? Гэта справа паміж мною і Богам… Ці ж не бывае такога?” (а. Маліньскі: ) “Нажаль, некаторыя ставяцца да Царквы, як да ўстановы, адсюль і такое вонкавае, інстытуцыянальнае стаўленьне й да споведзі. Калі нехта кажа, што можа спавядацца непасрэдна перад Богам, дык вельмі часта гэта быў бы вельмі фармальны кантакт з Богам, сустрэча зь Ім на ўзроўні ўласных думак і ўласнага ўяўленьня пра Бога. Затое ўвесь цяжар сустрэчы зь іншым чалавекам, каб праз яго перадаць Богу ўсе свае нелады – таму такі цяжкі, што той другі чалавек – рэальны. Лёгка ў думках сказаць: “Даруй мне Божа ўсе мае грахі”, але як жа цяжка сказаць такое іншаму чалавеку. Так што, многае ў карысьць споведзі перад сьвятаром, у тым ліку стагодзьдзі дасьведчаньня Царквы й манаскіх ордэнаў. Нават з майго асабістага досьведу вынікае, што чалавеку патрэбны іншы чалавек, які збоку, больш аб’ектыўна паглядзіць на мае праблемы. Я сам, акрамя дараваньня грахоў і прызначэньня нейкай эпіціміі, намагаюся заўсёды гаварыць верніку пра шлях да Бога, прыслухоўваюся, спрабую зразумець – на якім этапе духоўнага разьвіцьця знаходзіцца той чалавек? Можа ён перажывае нейкі крызыс? З нагоды сповядзі наагул шмат важных рэчаў можна чалавеку сказаць”. (а. Бандарук: ) “Аднак, а. Павал, каб грунтоўна, шчыра й вычарпальна паспавядацца, трэба мець акрамя жаданьня таксама й магчымасьць. Вось, да прыкладу, у Праваслаўнай Царкве прынята, што спавядацца й затым прыступаць да Прычасьця трэба як мінімум раз у год, у часе Вялікага Посту. На практыцы выглядае так, што перад Вялікаднем у цэрквах натоўпы юдзей. Паспавядаць сотні людзей аднаму сьвятару няма фізычнае магчымасьці, і тады яны практыкуюць агульную споведзь. Малітвы й павучэньні яна накіроўваюць да ўсіх вернікаў, але формулу дараваньня грахоў гаворыць над кожным паасобку. Тут ня можа быць гутаркі пра асабісты кантакт з духаўніком.
Як Вы Тацяна, як праваслаўная ставіцеся да такой споведзі?” (Матрунчык: ) “Ведаеце, тут я не магу сказаць. Калі такая споведзь практыкуецца, дык гэта робіцца з архірэйскага блаславеньня. Сапраўды, бываюць такія выпадкі, што йнакш нельга. Аднак на мой погляд, нішто ня можа замяніць такую вось асабістую споведзь. Толькі пры такой споведзі магчымае сапраўды глыбокае пакаяньне, сапраўды глыбокае ачышчэньне”. (а. Бандарук: ) “Я таксама згодны з гэтым. Хаця сустракаюся з агульнай споведзьдзю кожную нядзелю ў Саборы ў Празе, аднак лічу, што гэта дапушчальнае толькі ў крайнім выпадку, калі лепш гэтак, чым увогуле ніяк. Возьмем аднак пад увагу яшчэ адзін важны аспэкт споведзі: ейную сакрэтнасьць. Сьвятар у ніякім выпадку ня мае права выявіць тое, што ў часе споведзі пачуў. Што, аднак, ён мае зрабіць, калі пачуе наступнае: “я маю намер забіць прэзыдэнта”. Як прадухіліць зло? Няўжо ў кожным выпадку сьвятар мусіць захаваць пачутае ў сакрэце? Такая ж сэкрэтнасьць – гэта талераваньне зла. Як жа замоўчваць нешта страшнае заміж прадухільваць зло? Што скажаце, Тацяна, на гэта? Ці ўсё роўна сэкрэтнасьць споведзі павінна заставацца?” (Матрунчык: ) “Думаю, што так. Павінна заставацца, але тут ужо патрэбная сапраўдная мудрасьць сьвятара. Ён мусіць прывесьці верніка да таго, што той зразумее, што лепш яму цяпер прыняць пакараньне, чым спазнаць вечныя пакуты. Я думаю, што тут ужо пытаньне толькі таго, хто спавядае, і таго, хто спавядаецца, каб небясьпечная таямніца, нейкае злачынства выявіліся. І калі трэба чалавеку панесьці грамадзкае пакараньне, то ён павінен прыняць яго. Я думаю, што калі вернік сам ідзе да споведзі й гатовы пра ўсё расказаць духаўніку, значыць ягонае сумленьне гатовае прывесьці яго й да такога публічнага раскаяньня”. (а. Бандарук: ) “Мабыць так. Але што думае пра гэта дасьведчаны духаўнік, які ў часе споведзі напэўна многае чуў. Магчыма, нават страшныя рэчы. Ці і Вы, Ойча, лічыце, што споведзь мусіць заставацца сакрэтнай?” (а. Маліньскі: ) “Што тычыцца сакрэтнасьці споведзі, то калі б яна была ўмоўнай, калі б дапускалася выяўленьне таямніцы споведзі, тады людзі згубілі б пачуцьцё бясьпекі. Яны страцілі б давер да Царквы, а справа ў тым, каб быў нехта як быццам не з таго сьвету, каму бяз аніякай боязі можна выявіць ўсе свае слабасьці. Аднак гэта ня тоеснае з талераваньнем зла. Духаўнік чуючы ад верніка страшныя рэчы схіляе яго да выпраўленьня зла. Урэгуляваньне ўсіх сваіх даўгоў, кампэнсацыя спрычыненага злу, напрыклад, у выпадку крадзежу, неаднойчы зьяўляецца неабходнай ўмоваю дараваньня граху. Ёсьць такі прыклад з жыцьця сьвятога Яна Вянэя, настаяцела з Арсу. Нехта зь вяскоўцаў кінуў на яго паклёп, што нібыта ён жыў з жанчынаю і мае зь ёю дзіцё. Усе парафіяне адвярнуліся ад настаяцеля. Нарэшце біскуп паслаў у гэтую вёску з пастырскай місіяй францішканаў. У апошні дзень місіі, адзін зь вяскоўцаў, цяжка ўдараны канём, паклікаў сьвятара для споведзі. Ён прызнаўся ў тым, што гэта ён кінуў паклёп на ксяндза. Духаўнік схіліў чалавека, які амаль паміраў, да таго, каб той паклікаў трох сьведкаў і выявіў ім усю праўду, ачысьціў добрае імя сьвятара. Так што, хаця сакрэтнасьць споведзі застаецца нязьменным прынцыпам, бо людзі павінны давяраць духаўніку, аднак гэта не азначае, што з нагоды споведзі можна талераваць зло”. (а. Бандарук: ) “Калі б менавіта сьвятар нічога не рабіў, не спрабаваў прадухіляць зло, захоўваючы сакрэтнасьць споведзі, тады ў некаторых крайніх выпадках гэтая сакрэтнасьць была б шкодная. Добра, калі чалавек бяз боязі можа сказаць усё, чаго баіцца сказаць нават найбліжэйшай асобе, прынамсі сьвятару, як адзінай і апошняй інстанцыі. Гэты давер сьведчыць у карысьць споведзі. Тэма споведзі абшырная, і мы не вычарпаем яе, але адно можна заявіць з ўпэўненасьцю: споведзь – гэта божае ўстанаўленьне. Як вынікае з гэтай гутаркі, аргумэнты супраць яе непераканаўчыя і лепшай формулы за тую, якая зараз практыкуецца – няма. За ўдзел у сёньняшняй праграме я шчыра дзякую каталіцкаму манаху а. Паўлу Маліньскаму, прадстаўніцы праваслаўнага Брацтва Трох Віленскіх Пакутнікаў Тацяне Матрунчык, а ўсім слухачом – за ўвагу”. а. Канстантын Бандарук, Прага
