Ці існуе ў Беларусі журналісцкая салідарнасьць?
(эфір 8 Студзеня 2001)
Праграму вядзе Віталь Цыганкоў.
(Цыганкоў: ) "Штогод пры канцы сьнежня Міністэрства замежных справаў
Беларусі ладзіць калядны прыём для акрэдытаваных пры МЗС журналістаў. Апошнімі
гадамі падчас гэтай вечарыны можна назіраць адну і тую ж карціну: “чэсныя”
— направа, “нячэсныя” — налева.
Рэч у тым, што пераважная большасьць журналістаў недзяржаўных СМІ наўмысна
ігнаруе тыя сталы, дзе гуртуюцца прадстаўнікі Беларускага тэлебачаньня.
Ну, сапраўды, якому прыстойнаму чалавеку прыйдзе ў галаву падысьці, напрыклад,
да Зімоўскага і спытаць што-небудзь кшталту “Як справы, Саша? Над чым зараз
працуеш?”
Заўважу, дарэчы, што нават супрацоўнікі многіх дзяржаўных выданьняў
пазьбягалі дачыненьняў з найбольш адыёзнымі фігурамі Беларускага тэлебачаньня,
ахвотна кантактуючы са сваімі “недзяржаўнымі” калегамі.
Гэты маляўнічы штрышок напэўна, паслужыць добрым пачаткам да сёняшняй
тэмы нашай праграмы — што такое журналісцкая салідарнасьць? Ці ёсьць яна
сёньня ў Беларусі? Якія могуць быць агульныя карпаратыўныя інтарэсы ў дзяржаўных
і недзяржаўных журналістаў?
Напачатку нашай размовы меркаваньне рэдактара газэты “Фемида” Ірыны
Сакаловай".
(Сакалова): "Мой асабісты досьвед не дазваляе казаць пра нейкую дзейсную
журналісцкую салідарнасьць. Мяркую, існуе ўнутрывідавая барацьба і жорсткая
канкурэнцыя, нават зараз, у незалежных выданьнях.
Я чула, што, прыкладам, галоўныя рэдактары вялікіх незалежных выданьняў
дрэнна гаварылі пра газэты, якія ўзначальваюць іхныя калегі. Але калі мая
газэта апынулася ў складаным становішчы (мы зь лістапада не выходзім, фінансавая
сытуацыя цяжкая), да мяне паставіліся са спачуваньнем — дзякуй ім за гэта.
Карпаратыўная падтрымка, абарона правоў журналістаў — усё гэта трэба
арганізаваць. Гэтым займаюцца БАЖ, Цэнтар прававой абароны СМІ, менавіта
яны дзейсна падтрымліваюць выданьні ці журналістаў, якія трапілі пад ціск
уладаў. Гэта вельмі важна.
Прымаюць заявы ў падтрымку журналістаў, але друкуе іх ня кожная дэмакратычная
газэта. Галоўныя рэдактары некаторых паважаных выданьняў лічаць, што іхным
чытачам гэта нецікава…"
(Цыганкоў: ) "Увогуле, ці ня штучнае, ці ня выдуманае гэта паняцьце
— журналісцкая салідарнасьць? Ніхто ж не гаворыць, прыкладам, пра салідарнасьць
сьлясарскую альбо настаўніцкую.
Дык што: журналістыка — нейкая асаблівая прафэсія? На гэтае пытаньне
адказвае Сяргей Ваганаў, старшыня камісіі БАЖу ў справах этычных праблемаў".
(Ваганаў: ) "Прафэсія асаблівая — тут няма ніякай тайны, публічная прафэсія,
прафэсія грамадзкая.
Я амаль сорак гадоў працую ў журналістыцы і поўнага адказу на гэта пытаньне
не знайшоў. Бываюць такія хвіліны, калі зьведваеш поўнае расчараваньне
ў сваім жыцьцёвым выбары, асабліва апошнімі часамі, у цяперашняй сытуацыі.
Мэта журналістаў, галоўны іхны абавязак — з аднаго боку, адлюстроўваць
тыя тэндэнцыі, тыя думкі, якія высьпяваюць у грамадзтве, з другога боку
— інфармаваць грамадзтва…"
(Цыганкоў: ) "Журналісты, сапраўды, маюць пэўныя прынцыпы, калі ўсе
сапраўдныя прафэсіяналы, незалежна ад палітычнай арыентацыі, аднолькава
ставяцца да той ці іншай зьявы.
Ці могуць сапраўдныя агульныя інтарэсы, а ня толькі ідэйныя прынцыпы,
быць грунтам для журналісцкай салідарнасьці? Вось што кажа беларускі журналіст
Ігар Сінякевіч, які зараз працуе ў Маскве, карэспандэнтам ОРТ".
(Сінякевіч: ) "Журналісцкая салідарнасьць, у пэўным сэнсе, усё ж існуе,
таму што людзі адной прафэсіі думаюць аднолькава, думаюць нейкімі прафэсійнымі
катэгорыямі. Прыкладам, сытуацыі, калі ўлада не дае доступу да пэўных крыніцаў
інфармацыі — ня можа падабацца журналістам, якія б палітычныя погляды яны
ня мелі.
Таму журналісцкая салідарнасьць існуе, але я ўсё ж не перабольшваў бы
яе значнасьці…"
(Цыганкоў: ) "Калі гаварыць пра салідарнасьць, то ўзьнікае яшчэ адно
складанае пытаньне — ці можа быць прафэсійная еднасьць зь людзьмі, якія
сваёй дзейнасьцю заплямілі прафэсійны гонар, і многія журналісты даўно
ня лічаць іх калегамі.
Што лучыць, напрыклад, карэспандэнта газэты “Народная воля” і камэнтатара
БТ Аляксандра Зімоўскага? Якая між імі магчымая салідарнасьць? Разважае
Сяргей Ваганаў, старшыня камісіі БАЖу ў справах этычных праблемаў".
(Ваганаў: ) "Я ўвогуле супраць таго, каб падзяляць журналістаў на нашых
і нянашых, на “чэсных” і “нячэсных”, тут павінен быць адзіны крытэр — чалавек
піша праўду ці хлусіць. Вось такі просты падзел падаецца мне найбольш рэальным,
абгрунтаваным.
Людзей, якія хлусьню выбралі сваёй асноўнай дзейнасьцю, не лічу журналістамі.
Гэта больш палітычная дзейнасьць, прычым з адмоўным знакам, чым прафэсійная
журналістыка. Сродак масавай інфармацыі празь дзейнасьць гэткіх журналістаў
— гэта ўжо ня сродак масавай інфармацыі, але сродак масавай прапаганды.
Таму я й не лічу Зімоўскага сваім калегам.
Між іншым, мяркую, што і ў недзяржаўнай прэсе ёсьць такія самыя прапагандысцкія
тэндэнцыі, а не інфармацыйныя ці аналітычныя…"
(Цыганкоў: ) "Паказальна, што рэдактар газэты “Феміда” Ірына Сакалова
сапраўдную салідарнасьць убачыла ў журналістаў беларускай правінцыі".
(Сакалова: ) "Я лічу, што карпаратыўнай падтрымкі болей у рэгіянальных
выданьнях. Яны больш лагодна ставяцца да сваіх калегаў, больш спачувальна.
Яны стварылі Асацыяцыю незалежнай рэгіянальнай прэсы. Я колькі разоў наведвала
іх, і мне вельмі спадабалася. Але што да таго, чаго насамрэч не павінна
быць, і пра рэчы, якія я ўважаю за неэтычныя — не хацелася б дрэнна гаварыць
пра сваіх калег…"
(Цыганкоў: ) "Ці засталася карпаратыўная лучнасьць, напрыклад, у расейскіх
журналістаў, дзе даўно існуюць мэдыя-імпэрыі, што канкуруюць паміж сабой?
Карэспандэнт ОРТ Ігар Сінякевіч расказвае, як розьняцца норавы і прафэсійныя
паводзіны беларускіх і маскоўскіх журналістаў".
(Сінякевіч: ) "Безумоўна, адрозьніваюцца. Беларускі журналісцкі асяродак
нагадвае журналісцкі асяродак Масквы, якім той быў недзе ў 1991-м годзе.
Тады складалася такая чорна-белая карціна, што вось ёсьць улада, а вось
ёсьць мы — журналісты, і мы, журналісты, можам пісаць тое, што захочам.
А ў Маскве цяпер сытуацыя іншая, ужо больш блізкая да заходніх стандартаў,
калі журналіст мусіць адлюстроўваць тую думку, якая адпавядае палітыцы
выданьня. У Маскве журналістыка выглядае ўжо гэткім калектыўным відам спорту,
камандным відам спорту. Гэта дужа розьніць маскоўскую ды беларускую журналістыку.
А што да таго, ці перашкаджае гэта журналісцкай салідарнасьці, то пэўным
чынам тут сказваецца тое, што ў Маскве большае кола журналістаў, і ня ўсе
адзін аднаго ведаюць — у гэтым сэнсе кожны сам за сябе. Але паміж тымі
журналістамі, якія адзін аднаго ведаюць, таксама ёсьць сяброўскія дачыненьні,
ёсьць абмен інфармацыяй.
Але ўсё ж рынак бярэ сваё, і кожны мусіць даводзіць, што ён нечага варты
на гэтым рынку."
(Цыганкоў: ) "Даводзіць, што ты нечага варты — у рынкавай сытуацыі гэта
робіцца найважнейшаю мэтай для любога прафэсіянала, для журналіста ўлучна.
Аднак дзеля гэтага патрэбныя пэўныя ўмовы, якіх пакуль няма ў Беларусі
— свабода слова, роўныя правілы гульні для дзяржаўных і недзяржаўных мэдыяў.
А дамагчыся гэтага можна толькі сумеснымі намаганьнямі".
Віталь Цыганкоў
