Аквітызм – ад лацінскіх словаў aqua vita: “жывая вада”
або “вада жыцьця” – “узвышэнскі” кірунак у беларускай літаратуры
20-х гадоў гэтага стагодзьдзя, утвораны ад унівэрсальнага архэтыпу сусьветнае
культуры “жывая вада”.
Спачатку Адам Бабарэка – тэарэтык “Узвышэнства” ў лістападзе 1923 году
– прапанаваў самабытны беларускі літаратурны кірунак “Вітаізм” ад
слова vita – “жыцьцё”. Ягонай задачай быў сынтэз рамантызму
жыцьця зь ягоным рэалізмам.
Ідэя “Вітаізму” апярэдзіла “Маладнякізм” – кірунак афіцыёзны,
клясавы, зь ідэалам усясьветнай камуны, хоць рэальная творчасьць таленавітых
“маладнякоўцаў” аказалася бліжэй да “Вітаізму”.
Пазьней, у 1927-30-х гадох “узвышэнцы” – старальнікі літаратурнага аб’яднаньня
“Ўзвышша” – перш за ўсё Бабарэка й Дубоўка ў праграмных дакумэнтах, у артыкулах
Бабарэкі “Аквітызм у творчасьці Ўладзімера Дубоўкі”. “Узвышэнская
паэзія – аналіз паняцьця”, “Паэзія як уяўленьне” абгрунтавалі “аквітызм”
– новую плынь беларускае літаратуры, альтэрнатыву афіцыёзнага “сацыялістычнага
рэалізму”.
Аквітызм уяўляўся “ўзвышэнцам” як сынтэз нацыянальнае традыцыі
й новаэўрапейскага мастацкага наватарства.
У паэме “У пурпуровых ветразях узьвівы” Уладзімер Дубоўка, карыстаючыся
скарочаным беларускім варыянтам гэтага паняцьця, пісаў:
“А дух трымаем на галоднай норме,Вось так aqua vita стала скарочанай формаю гэтага кірунку, які ў нашай літаратуры пачаўся, але не адбыўся, не зрэалізаваўся да канца ў зьвязку зь ліквідацыяй “Узвышша” й ліквідацыяй “узвышэнства” ў беларускай літаратуры наогул у эпоху бальшавіцкае дыктатуры. Уладзімер Конан
А дух скарынкай эпігонскай сыты.
Яго суседзі, мабыць, не накормяць,
За тым патрэбна духу aqua vita”.
