Галасы стагодзьдзя - Мінулы век у памяці сучасьнікаў

Адзін з маіх першых успамінаў дзяцінства (яшчэ зусім цьмяны як сон) такі.

За нашаю хатай на пругмені (пругмень – гэта пляц перад гумном) адпачываюць чужыя дзядзькі. Яны рагочуць, выскаляюцца, дражняць мяне – гэта вельмі нядобрыя дзядзькі. Іхная работа – разабраць па бярвеньнях гумно, збудаванае рукамі майго дзеда і бацькі, каб забраць яго ў “калхоз”. Само гэтае слова, дзе спалучаецца “кал” і нейкі “хоз”, здаецца мне пачварным, бы якісь брудны і кашмарны прывід.

Калхоз праглынуў увесь дабытак, напрацаваны маім дзедам, бабуляю, бацькамі – кавалак зямлі, на якім рос хвойнік (да канца жыцьця бацькі называлі яго “наш хвойнік”), каня, калёсы, сані і гэтак далей, і, адначасова, спадзяваньні на вольнае жыцьцё.

Толькі ўдалося схаваць у хляве вазок – спрытныя санкі з гнутымі палазамі, з шыкоўнаю сьпінкаю. Вазок гэты старанна захоўваўся, шчыльна абкіданы саломаю. Ён стаўся для маіх бацькоў нейкім сымбалем надзеі, а можа проста астраўком былога, хоць і цяжкога, але незалежнага жыцьця. Ім хацелася верыць, што зноў настане дзень, калі можна будзе запрэгчы свайго коніка ў свой вазок і ехаць-ехаць лёгка ды вольна са званочкамі пад ясным месяцам па марознай дарозе.

А пакуль што даводзілася неяк жыць, зарабляць на хлеб, і мой дзед ды бацька рабілі колы да калхозных вазоў. Бацьку майму было цяжка пісаць так званыя “нарады на работу”, і рабіў гэта я. І мая піянэрская душа пратэставала, бо трэба было падманваць дзяржаву. Напрыклад, адну і тую ж апэрацыю – выраб сьпіцаў – пісаць два разы: нарыхтоўка сьпіц і “изготовление” тых жа сьпіц. Нягледзячы на ўсе гэтыя хітрыкі налічвалі за ўсё кола 10 рублёў. Можаце сабе ўявіць, гледзячы дзесь у музэі на такое кола, – колькі працы трэба ўкласьці, каб вытачыць зь бярозы калодку, выдзяўбаць адтуліны, выстругаць зь цьвёрдага як жалеза дубу сьпіцы … Але дзе ты іначай заробіш той чырвонец?

Усё мінулася. Няма ні маіх бацькоў, ні таго вазка, ні тых калёсаў, а пачварна-кудлатая істота пад назвай “калхоз” існуе, і чорт яе не бярэ.

А вось у Літве, дзе я цяпер жыву, сяляне працуюць на сваёй зямлі, свамі трактарамі, сеялкамі ды боранамі, вырошчваюць сваю прадукцыю ды прадаюць яе розным фірмам. А потым яны чакаюць грошы – месяц чакаюць, паўгады, год – ні капейкі. І сяляне сядаюць на свае трактары, свае аўтамабілі, свае вазы і едуць у сталіцу, каб шукаць свае грошы і сваю праўду. І выраз іх твараў такі ж гаротны, як у майго бацькі, калі ён сьціскаў у руках паперку, дзе былі налічаныя нават ня грошы, а толькі “трудодни”.

Алег Аблажэй