Адзін з маіх першых успамінаў дзяцінства (яшчэ зусім цьмяны як сон) такі.
За нашаю хатай на пругмені (пругмень – гэта пляц перад гумном) адпачываюць
чужыя дзядзькі. Яны рагочуць, выскаляюцца, дражняць мяне – гэта вельмі
нядобрыя дзядзькі. Іхная работа – разабраць па бярвеньнях гумно, збудаванае
рукамі майго дзеда і бацькі, каб забраць яго ў “калхоз”. Само гэтае слова,
дзе спалучаецца “кал” і нейкі “хоз”, здаецца мне пачварным, бы якісь брудны
і кашмарны прывід.
Калхоз праглынуў увесь дабытак, напрацаваны маім дзедам, бабуляю, бацькамі
– кавалак зямлі, на якім рос хвойнік (да канца жыцьця бацькі называлі яго
“наш хвойнік”), каня, калёсы, сані і гэтак далей, і, адначасова, спадзяваньні
на вольнае жыцьцё.
Толькі ўдалося схаваць у хляве вазок – спрытныя санкі з гнутымі палазамі,
з шыкоўнаю сьпінкаю. Вазок гэты старанна захоўваўся, шчыльна абкіданы саломаю.
Ён стаўся для маіх бацькоў нейкім сымбалем надзеі, а можа проста астраўком
былога, хоць і цяжкога, але незалежнага жыцьця. Ім хацелася верыць, што
зноў настане дзень, калі можна будзе запрэгчы свайго коніка ў свой вазок
і ехаць-ехаць лёгка ды вольна са званочкамі пад ясным месяцам па марознай
дарозе.
А пакуль што даводзілася неяк жыць, зарабляць на хлеб, і мой дзед ды
бацька рабілі колы да калхозных вазоў. Бацьку майму было цяжка пісаць
так званыя “нарады на работу”, і рабіў гэта я. І мая піянэрская душа пратэставала,
бо трэба было падманваць дзяржаву. Напрыклад, адну і тую ж апэрацыю – выраб
сьпіцаў – пісаць два разы: нарыхтоўка сьпіц і “изготовление” тых жа сьпіц.
Нягледзячы на ўсе гэтыя хітрыкі налічвалі за ўсё кола 10 рублёў. Можаце
сабе ўявіць, гледзячы дзесь у музэі на такое кола, – колькі працы трэба
ўкласьці, каб вытачыць зь бярозы калодку, выдзяўбаць адтуліны, выстругаць
зь цьвёрдага як жалеза дубу сьпіцы … Але дзе ты іначай заробіш той чырвонец?
Усё мінулася. Няма ні маіх бацькоў, ні таго вазка, ні тых калёсаў, а
пачварна-кудлатая істота пад назвай “калхоз” існуе, і чорт яе не бярэ.
А вось у Літве, дзе я цяпер жыву, сяляне працуюць на сваёй зямлі, свамі
трактарамі, сеялкамі ды боранамі, вырошчваюць сваю прадукцыю ды прадаюць
яе розным фірмам. А потым яны чакаюць грошы – месяц чакаюць, паўгады, год
– ні капейкі. І сяляне сядаюць на свае трактары, свае аўтамабілі, свае
вазы і едуць у сталіцу, каб шукаць свае грошы і сваю праўду. І выраз іх
твараў такі ж гаротны, як у майго бацькі, калі ён сьціскаў у руках паперку,
дзе былі налічаныя нават ня грошы, а толькі “трудодни”.
Алег Аблажэй
