ОБЭРИУ (Объединение реального искусства = Аб’яднаньне рэальнага мастацтва) — расейская авангардысцкая літаратурна-мастацкая групоўка, якая існавала ў Ленінградзе ў 1927 — 1931 гадах.
Яе ўдзельнікі вызначаліся «дзівацкай» арыгінальнасьцю мастацкага сьветапогляду, схіляліся да парадоксу, гратэску, іроніі, стаялі ля вытокаў драмы абсурду. Друкаваць свае «дарослыя» творы ў савецкіх выданьнях яны амаль ня мелі магчымасьці, а таму былі вымушаны сысьці ў дзіцячую творчасьць. Менавіта празь яе яны і сталі вядомымі пры жыцьці як у Расеі, так і за яе межамі, у тым ліку ў Беларусі. Адгарнем жа гэтую невядомую старонку літаратурных сувязяў і пачытаем творы абэрыутаў, перакладзеныя на беларускую мову яшчэ пры жыцьці аўтараў.
Данііл Хармс. Як Сьцёпка Панкін лётаў у Бразылію /Пераклад Пальчыка/. Менск: БДВ, 1931
У арыгінале поўная назва гучыць так: «О том, как Колька Панкин летал в Бразилию, а Петька Ершов ничему не верил». Гэта забаўная гісторыя пра двух хлопчыкаў, якія вырашаюць пабываць у далёкай Бразыліі, едуць на аэрадром і ўпрошваюць лётчыка ўзяць іх з сабою. Пасьля нядоўгае спрэчкі лётчык пагаджаецца, і ўсе яны разам лятуць на самалёце… А вось дзе яны апынуліся насамрэч — загадка, адрасаваная ня толькі дзецям, але і дарослым. Крытыкі лічылі гэты твор шкодным, пісалі, што ён заклікае савецкіх дзяцей да эміграцыі.
Падобна, што беларускі перакладчык з творчасьцю Хармса быў знаёмы кепска. Ён нават ня ведаў, як правільна звалі расейскага пісьменьніка — на вокладцы й тытульніку пазначана: «А. Хармс». А вось тое, што ён даў героям перакладзенага твора іншыя імёны — гэта быў ход сьвядомы, імкненьне такім чынам наблізіць апавяданьне да беларускага чытача. Таму хармсаўскі Колька ў перакладзе зрабіўся Сьцёпкам, а Пецька — Янкам.
На мове арыгіналу твор выходзіў асобнай кніжкай (1930), але беларускі пераклад выйшаў раней за яе, бо быў зроблены непасрэдна зь першапублікацыі ў часопісе «Ёж».
Ізноў маем справу зь перайменаваньнем героя. У Ю. Уладзімірава хлопчыка завуць Яўсей, а ў перакладзе ён ператварыўся ў Аляксея. Атрымалася:
Як заснуў Аляксей,
Як захроп Аляксей,
Толькі шум гудзе,
Праз цалюткі дзень,
Аж страхаюцца ўсе.
Мы яго будзілі,
Ў барабаны білі,
У званкі званілі,
Яму крычалі ўсе:
«Уставай, Аляксей!»
Ня здолелі пабудзіць яго ні дваццаць пажарных часьцей, ні сто трубачоў, ні нават рота салдатаў. І толькі маміна пытаньне «Хочаш, Аляксейка, мяккага абараначка?» падняло героя з ложка. (Бацькі, бярыце на ўзбраеньне!)
Ёсьць у перакладзе пэўныя хібы, але для 24-гадовага Алеся Якімовіча гэта быў перакладніцкі дэбют. Самому ж аўтару Юрыю Ўладзіміраву на той момант было ўсяго 20. На жаль, таленавіта заявіўшы пра сябе ў дзіцячай паэзіі, Уладзіміраў рана пайшоў з жыцьця — у 1931 годзе яго ня стала.
Мікалай Алейнікаў. Танкі і санкі /Пераклад Э. Мінкінай/. Менск: БДВ, 1931
З трох кніг Мікалая Алейнікава, перакладзеных на беларускую мову — «Баявыя дні» (1930), «Дзіўнае сьвята» (1930) і «Танкі і санкі» (1931) — спынімся на апошняй. Менавіта яна патрапіла пад найбольшыя нападкі крытыкаў, якія пабачылі ў ёй «паклёп на Чырвоную Армію, апашленьне гераічнай барацьбы супраць белых і інтэрвэнтаў» і вынесьлі прысуд: «Кніжка шкодная. Яе трэба канфіскаваць». («Правда», 6.04.1935). Сучасныя літаратуразнаўцы прызнаюць, што адценьне парадыйнай, часам на мяжы са зьдзекам, прымітывізацыі ў дзіцячай публіцыстыцы Алейнікава сапраўды навідавоку. Дарослы чытач яе заўважыць:
«Старшыня савету выклікаў да сябе таварыша Івана Дарафеева і сказаў яму:
— Ты прызначаны камандзірам палку.
— Як-жа я буду камандаваць палком? — сказаў Іван Дарафееў. — Я-ж гэтай справы ня ведаю.
Старшыня савету адказаў:
— У нас вучоных камандзіраў няма, а ты чалавек надзейны.
— Ды я-ж качагар.
— А я сьлесар, — сказаў старшыня савету, — а вось усім горадам кірую.
— Нічога ня зробіш — сказаў Іван Дарафееў, надзеў шапку задам наперад і паехаў на фронт».
Мікалай Забалоцкі. Чырвоныя і сінія /Пераклад Петруся Сквярнюка/. Менск: БДВ, 1932
Інакшую нетрадыцыйную распрацоўку тэма Чырвонай Арміі набывае ў Мікалая Забалоцкага. Дынамікай свайго аповеду апавяданьне нагадвае знаёмыя па савецкіх школьных падручніках дзіцячыя творы пра грамадзянскую вайну, аднак уласьцівыя такім творам трагізм і гераічная патаснасьць зьнікаюць зь першай жа старонкі: гэта не вайна, а ўсяго толькі манэўры, «чырвоныя» змагаюцца ня зь «белымі», а зь нейкімі «сінімі», і страляюць жаўнеры не сапраўднымі патронамі, а пустастрэльнымі. Толькі вось галоўны герой, хлопчык Міхаська, успрымае ўсё, што адбываецца, усур’ёз…
Гэтую кніжку Забалоцкі напісаў неўзабаве па вяртаньні з вайсковай службы, а карэктуру вычытваў у студзені 1928 году паміж падрыхтоўкай пастаноўкі знакамітай хармсаўскай п’есы «Елізавета Бам».
Перакладное выданьне праілюстраваў Іван Ахрэмчык, у далейшым — вядомы беларускі мастак савецкага часу.
Аляксандар Увядзенскі. Лягерная песьня /Пераклад Анатоля Зіміёнкі/. Іскры Ільіча. 1935. № 7
У адрозьненьне ад Данііла Хармса, чые творы для дзяцей вылучаюцца ня меншым майстэрствам, чым «дарослыя», Аляксандар Увядзенскі ў сваёй дзіцячай творчасьці відавочна халтурыў. Трохі схалтурым і мы, далучыўшы да беларусізаванага абэрыуцкага пяцікніжжа і пакуль адзіны знойдзены ў друку яго перакладзены твор. Гэта піянэрская «Лягерная песьня», музыку да якой, дарэчы, напісаў беларускі кампазытар, аўтар гімну БССР Нестар Сакалоўскі. У мастацкіх адносінах прымітыўная (ці прынамсы — прымітывісцкая: «Дождж ідзе і мочыць, / Мочыць, як ён хоча, / Сто галоў»), але цікавая проста як факт, як нейкая нітачка, якой абэрыут Увядзенскі пры жыцьці быў прывязаны да кантэксту беларускай літаратуры. Такое вось нечаканае перакрыжаваньне.
