Кіно: Выжыць у Беларусі можа або вар’ят, або алькаголік

Літоўскі партал Delfi публікуе інтэрвію зь літоўскай рэжысэркай, аўтаркай дакумэнтальнага фільму «Цацкі» Лінай Лужыце. Ліна Лужыце зьняла дакумэнтальны фільм «Цацкі» пра жыхароў Жлобіна (Гомельская вобласьць), дзе людзі на вакзальных пэронах нелегальна гандлююць самаробнымі цацкамі.

«У мяне засталася моцная любоў да гэтых людзей, яны такія сапраўдныя, чалавечныя, не заклапочаныя, не эгацэнтрычныя. Для мяне такія людзі — галоўная каштоўнасьць у жыцьці, і ў Беларусі я іх сустрэла вельмі шмат», — кажа рэжысэрка.

Прэм’ера яе фільму «Цацкі» адбудзецца ў Вільні на фэсьце Scanorama 17 лістапада.

— Я не выбірала краіну — і вельмі рада, што не выбірала. Бо калі б я яе менавіта выбрала, то, мабыць, выбрала б яе ў сувязі зь нейкім існуючым у Беларусі абсурдам. Іншымі словамі, заходні рэжысэр прыяжджае захаваць экзотыку. Беларусь для майго фільму зьявілася зусім выпадкова. Я ехала цягніком з Украіны ў Вільню празь Беларусь. Цягнік ехаў доўга, таму я заснула, а калі расплюшчыла вочы, праз акно вагона на мяне глядзелі кракадзіл і слон. Я спачатку падумала, што зьехала з глузду, але потым выйшла на пэрон і ўбачыла загарэлыя ад сонца твары людзей з сынтэтычнымі, дрэнна зробленымі цацкамі, якія яны прадавалі. Цягнік паехаў, але від з вакна амаль год стаяў у мяне перад вачыма. Толькі праз год я вырашыла, што гэта трэба зьняць.

— Горад называўся Жлобін?

— Жлобін. Ён невялікі, але гэты невялікі горад — індустрыяльны цэнтар. Там некалькі фабрык, заводаў.

— Якое ўражаньне зрабіла на вас тое, што вы ўбачылі? Якім вы ўбачылі жыцьцё невялікага беларускага гораду?

— Спачатку для мяне ўсё было вельмі экзатычна. Мне здаецца, што там вельмі шмат няправільных рэчаў. Паліцыя можа падысьці да цябе, прыніжаць цябе, адымаць камэры, задаваць зьневажальныя пытаньні. Тады я думала: якое ж тут жудаснае жыцьцё. Але пасьля таго як я там пажыла, уся гэтая экзотыка адразу зьнікла, і я адчула, што мы ў Літве жывем гэтаксама, як і яны ў Беларусі, толькі гэтае жыцьцё крыху інакш запакаванае. Яны тут шыюць цацкі, а мы ідзем працаваць у банк. Такое іх жыцьцё, але сутнасьць тая ж: яны любяць, сьпяваюць, працуюць, мараць. У мяне засталася моцная любоў да гэтых людзей, яны такія сапраўдныя, чалавечныя, не заклапочаныя, не эгацэнтрычныя. Для мяне такія людзі — галоўная каштоўнасьць у жыцьці, і ў Беларусі я іх сустрэла вельмі шмат.

— Што вы ведалі пра Беларусь, перш чым убачылі ў акне слана і кракадзіла і вырашылі туды адправіцца?

— Я ведала, што ёсьць Лукашэнка, што ў яго чорныя вусы, што тут рэжым, ці як гэта яшчэ можна назваць… Ведала, што ў Беларусі ўсё вельмі танна, хоць на самой справе цэны такія ж, як у Літве. Так што я амаль нічога ня ведала пра гэтую краіну.

— Вы шмат размаўлялі зь людзьмі. Якія сярод іх настроі?

— Мы там былі гэткімі «людзьмі з Захаду», хоць жывем за некалькі дзясяткаў кілямэтраў. У іх да нас была белая зайздрасьць у добрым сэнсе гэтага слова, у тым сэнсе, што ў нас, магчыма, жыцьцё ўладкаванае трохі лепш. У той жа час гэтыя людзі разумеюць, што яны жывуць там, яны ня могуць уцячы, зьехаць. Яны казалі, што ў вас там таксама дрэнна, а ў нас у Беларусі нават лепш. Але ў будзённым жыцьці гэта нармальныя людзі. Часам пачынаюцца размовы пра Лукашэнку, што ім не хапае грошай, што іх арыштоўваюць сярод белага дня незразумела зь якіх прычын. Гэты абсурд жудасны. І, мне здаецца, яны адчуваюць шмат болю. Вядома, яны ня думаюць пра гэта кожны дзень. Пасьля таго як нас ледзь не арыштавалі, у мяне зьявілася такая думка: ты можаш выжыць у Беларусі, калі ты псыхічна ненармальны ці алькаголік.

— Людзі гавораць пра палітыку?

— Пра палітыку яны не гавораць. Калі гавораць, дык толькі добра ці ніяк. А выпіўшы, сьмелыя пачынаюць лаяць гэтую палітыку, а нясьмелыя маўчаць.

— Вы згадвалі, што людзі ня вельмі ахвотна ішлі на кантакт з вамі. Чаму? Здаецца, наадварот: усе кажуць, што беларусы — адкрыты, шчыры народ…

— Людзі баяліся са мной гаварыць, бо тое, што яны робяць (прадаюць цацкі), — нелегальнае. Яны ня плоцяць падаткаў, гандлююць там, дзе нельга. І ўсе гэта бачаць: улада бачыць, міліцыя бачыць, нават прыглядае за імі. Наколькі я разумею, у Беларусі ты можаш рабіць усё што заўгодна, але калі гэта зафіксавана, то становіцца доказам, які можна выкарыстаць супраць цябе.

У нас была адна гісторыя. Мне вельмі трэба было зьняць адзін кадар у бок вакзалу. І нам не дазвалялі. Міліцыянт сказаў, што як толькі дастанеце камэру, адразу арыштуюць. Я спрабавала зь ім гаварыць, угаворваць, і тады ён сказаў: ідзіце і здымайце. Я пытаюся: калі? Ён кажа: цяпер. Я яго прашу даць мне што-небудзь накшталт даведкі, што дазваляецца здымаць, каб нам не зламалі камэры. Ён кажа, што ня дасьць мне нічога, і тлумачыць: «Калі ты хочаш даведкі, гэта працягнецца паўгода, трэба будзе зьвяртацца ў Менск, і адказ будзе — «не». Я зьдзіўлена пытаюся: «Чаму? Гэта дыплёмная праца пра тое, як людзі робяць цацкі. Што ў гэтым дрэннага?» Ён адказаў, што ў гэтым няма нічога дрэннага, але калі твой фільм дзе-небудзь там вылезе, то мне будзе дрэнна. Так што вось, злачынствы адбываюцца, але калі ты іх фіксуеш, гэта дрэнна.

— Гэта значыць, зь беларускай міліцыяй даводзілася сутыкацца?

— О, так. Сказаць, што за намі вялося нейкае назіраньне, я не магу. Але яны сярод дня падыходзілі, і першае іх пытаньне гучала так: што вы робіце? Патрабавалі паказаць пашпарты, візы і выключыць камэры, а потым казалі: «Хутка адсюль». Спачатку нам было страшна, мы спрабавалі адказваць, а потым, калі яны падыходзілі да нас і казалі свае прамовы, я ўжо не зьвяртала ўвагі. Калі мы здымалі ў цягніку нелегальны гандаль, нас затрымалі і сказалі, што цяпер мы вас арыштуем на бліжэйшай станцыі. Але адбыўся дзіўны, абсурдны беларускі цуд. У той момант міліцыянт абедаў, і яго не было на пункце, дзе нас хацелі здаць. Таму мы сабралі камэры, касэты і пайшлі хутчэй адтуль.

— Беларусь называюць аўтарытарнай дзяржавай. Вы гэта адчулі?


— Абсалютна. Чым большы ты дурань, тым табе лягчэй жыць. Калі ты пачынаеш думаць, выказваць сваю думку, задаваць пытаньні — усё, табе канец. Цябе будуць перасьледаваць, штрафаваць, караць, кідаць за краты. Да прыкладу, ты ідзеш з камэрай, і да цябе, выбачаюся за лексыкон, падыходзіць баба, спыняе і пачынае казаць, што ты здымаеш прапагандысцкі фільм, а на самой справе ў Беларусі ўсё вельмі добра, а такія, як ты са сваімі камэрамі, ствараюць у сьвеце вельмі дрэнны імідж краіны. Ты спрабуеш адказаць, што займаесься ня гэтым, але гэта бескарысна, ім ня важна, што ты кажаш. У цябе няма голасу, у цябе нічога няма.

— Значыць, вы рабілі прапагандысцкі фільм?

— (Сьмяецца.) Калі жартаваць, то — вядома. Але калі сур’ёзна, то мне здаецца, што я была вельмі сумленнай. У фільме няма закадравага голасу, няма драм, арыштаў, там проста людзі. Яны шыюць цацкі, выпіваюць, злуюцца, сьпяваюць, працуюць. Для мяне гэта частка іх жыцьця, без аніякіх маніпуляцый.

— І ніякай палітыкі?

— Палітыкі там няма, але яна адчуваецца.

— Усё ж, якая была асноўная думка вашага фільму?

— Тое, што я ўбачыла праз акно ў цягніку, было амаль адзінай інфармацыяй, калі я ехала здымаць гэты фільм. Я ніколі не хачу здымаць фільмы пра тое, як людзям дрэнна жывецца або як ім добра жывецца. Мне было вельмі цікава даведацца, як яны там жывуць сярод гэтага паралёну, мяхоў, цацак, плястмасавых вачэй, алькаголю і г.д. Мне было вельмі цікава ўбачыць, як яны жывуць. Я ўбачыла і сама так пажыла. І гэты фільм пра тое, як гэтыя людзі там жывуць. Я не хачу накладаць на гэта нейкую філязофію. Мне як рэжысэру заўсёды цікавыя звычайныя людзі. Я звычайны чалавек, яны звычайныя людзі, але ўсё гэта на мяжы абсурду. Як чалавек можа прывыкнуць? Але яны прывыкаюць і жывуць. Мяне зачароўвае, які чалавек жывучы і моцны, што выжывае дзе заўгодна.

Анонс фільму «Цацкі» (па-літоўску)