Талерантнасьць і дэмакратыя: правы і статус сэксуальных меншасьцяў у Беларусі. - Калі сэксуальная арыентацыя чалавека перастае быць яго прыватнай справай? - Чаму апазыцыйныя палітыкі маўчаць пра правы геяў?
Гэтыя і іншыя тэмы ― ў чарговым выпуску «Зоны Свабоды», які вядзе Аляксандар Лукашук. У перадачы ўдзельнічаюць Багдан Андрусышын, Юры Дракахруст і прафэсар Заходнемічыганскага ўнівэрсытэту Алена Гапава.
Аляксандар Лукашук: Сёньня мы пагаворым пра тое, пра што ў беларускім грамадзтве прынята маўчаць — пра правы і статус сэксуальных меншасьцяў, пра правы геяў. Нагодай для нашай перадачы сталі чарговыя перашкоды, якія чынілі правядзеньню гей-параду беларускія ўлады. Варта сказаць, што ў гэтым беларускія ўлады нават у Эўропе не самотныя: нядаўна гей-парад быў забаронены ў Бялградзе, іх рэгулярна забараняюць у Расеі.
У шэрагу рэгіёнаў Расеі нядаўна былі прынятыя заканадаўчыя акты, якія крыміналізуюць тое, што ў іх названа «прапагандай гамасэксуалізму». Такі ж закон на гэтым тыдні прыняты ў першым чытаньні ва ўкраінскім парлямэнце.
Наш супрацоўнік Багдан Андрусышын апублікаваў на нашым сайце блог «Годзе зьнявагі!», у якім апісаў шматлікія парушэньні правоў геяў, зьняважлівае, дыскрымінацыйнае стаўленьне да іх, якое ў Беларусі дэманструюць прадстаўнікі супрацьлеглых палітычных перакананьняў.
Блог Багдана выклікаў палкую, зацікаўленую дыскусію на нашым сайце. Імпэт гэтай дыскусіі пераканаў нас, што гэтая тэма важная і актуальная.
Юры, калі казаць пра праблему талерантнасьці ў беларускім грамадзтве: як у гэтай сфэры — у праблеме талерантнасьці адносінаў па паважных, памяркоўных да розных праяваў паводзінаў меншасьцяў — выглядае менавіта праблема гамафобіі?
Юры Дракахруст: Апытаньні паказваюць, што сэксуальныя меншасьці — гэта адна з самых «непрымальных» груп у беларускім грамадзтве. Вось некаторыя дадзеныя апытаньняў:
Лістапад 2009, лябараторыя «НОВАК»:
Як Вы ставіцеся да права правядзеньня гей-парадаў у Беларусі?
Па Беларусі: 62% — не, 14% — так, 24% — абыякава.
Па Менску: 58% — не , 26% — так, 17% — абыякава
У дадзеным выпадку сталіца ня надта адрозьніваецца ад усёй краіны.
Яшчэ больш жахлівыя, я б сказаў, дадзеныя:
Сакавік 2010, сумеснае дасьледаваньне лябараторыі «НОВАК» і інстытута «БІСС»:
Ці згодныя Вы, што гамасэксуалізм павінен быць забаронены і карацца ў крымінальным парадку гэтак жа, як ў савецкія часы?
Цалкам згодны — 43%
Часткова згодны — 20%
Чэрвень 2010, апытаньне НІСЭПД:
Як Вы ставіцеся да сэксменшасьцяў?
Станоўча — 4%
Адмоўна — 57%
Больш талерантна да сэксменшасьцяў ставіцца моладзь, людзі з вышэйшай адукацыяй, людзі праэўрапейскіх палітычных прыхільнасьцяў, тыя, хто супраць Лукашэнкі (але і тут адрозьненьні нязначныя, якія не мяняюць суадносіны: напрыклад, калі сярод тых, хто давярае Лукашэнку, адмоўна ставяцца да геяў 63 %, дык сярод тых, хто не давярае — 45%).
Аляксандар Лукашук: Алена, скажыце, як можна патлумачыць прычыны, прыроду гамафобіі ў Беларусі ці ў постсавецкіх грамадзтвах?
Алена Гапава: Пачнем з вытокаў, з пытаньня, чаму гістарычна сфармавалася такое стаўленьне да гамафобіі. Прычына — у сувязі паміж сэксам і рэпрадукцыяй. Калі гістарычна патрэбна было шмат дзяцей, сэкс павінен быў весьці да рэпрадукцыі, і той сэкс, які ня вёў да рэпрадукцыі, забараняўся. Да таго ж, такая сэксуальнасьць, якая вядзе да рэпрадукцыі, зьвязаная з пэўнай структурай сям’і, а сям’я лічылася асновай грамадзтва, за сям’ёй стаялі пэўныя каштоўнасьці і г. д. Калі гэта зьмяняецца, часам здаецца, што ўсё развальваецца, што грамадзтва распадзецца, што гэта вядзе да хаосу.
Што тычыцца Беларусі, дык тут зараз ідзе будаўніцтва нацыянальнай дзяржавы, а нацыянальная дзяржава заўсёды патрабуе пэўных мітаў, пэўных традыцыйных каштоўнасьцяў.
Юры Дракахруст: Варта сказаць, што гэта стаўленьне некалькі тысячаў гадоў мае рэлігійную легітымацыю.
Яшчэ ў Торы, сьвятой кнізе габрэяў, напісана, што гэта грэх, мярзота і г. д. Зь юдэйскай рэлігіі гэта акцэптавалі і дзьве другія аўраамічныя рэлігіі — хрысьціянства і мусульманства.
Аляксандар Лукашук: Менавіта гэты рэлігійны аргумэнт нярэдка гучыць падчас дыскусій пра гамафобію, пра правы геяў. Багдан, а што абаронцы правоў геяў гавораць наконт рэлігійнага аргумэнту на карысьць гамафобіі?
Багдан Андрусышын: Ведаеце, некалі Шэксьпір напісаў: «Сам д’ябал можа цытаваць Сьвятое Пісаньне, каб дасягнуць свае мэты.»
Я ня думаю, што варта надта кіравацца Бібліяй у гэтым пытаньні. Там прачытаеце рознае — і заклікі забіць каменьнем жонку, калі выявіцца, што яна не была цнатлівай перад шлюбам, і заклікі забіць жонку і мужа, калі займаюцца сэксам падчас мэнструацыі ў жанчыны, а таксама забіць таго, хто працуе ў суботу, есьць сьвініну або носіць адзеньне, зробленае зь мяшанай тканіны.
Біблія была напісаная ў зусім іншы час і датычная зусім іншай культуры з далёка ніжэйшым узроўнем здабыцьця ведаў, чым мы маем сёньня.
І ўрэшце, ёсьць Дух і Літара, і я лічу, што, можа, Дух — Хрыстова любоў і дараваньне іншаму — важнейшыя за састарэлую і гістарычна абумоўленую Літару.
Што да граху — па-мойму, кожнаму з нас уласнае сумленьне аўтаматычна падказвае, што ёсьць грахом, а што не. Я ніколі не лічыў сябе грэшнікам з прычыны сэксуальнай арыентацыі.
І нарэшце, у большасьці мы жывём не ў тэакратычных дзяржавах, а ў сьвецкіх краінах, дзе адказы на сучасныя праблемы трэба шукаць у законах Канстытуцыі, а ня ў Бібліі.
Аляксандар Лукашук: Юры, наколькі царква ўвогуле ўплывае на паводзіны людзей — у тым ліку сацыяльныя паводзіны, а ня толькі маральныя і палітычныя — у беларускім грамадзтве?
Юры Дракахруст: Тут можна прыгадаць знакамітую формулу Лукашэнкі — «праваслаўны атэіст». Яна сьмешная, але ў ёй ёсьць пэўны сэнс, таму што рэлігія, вера — гэта ня толькі культ, ня толькі абрад, ня толькі ўласна вера, але і пэўны культурны код.
У гэтым сэнсе, нельга сказаць, што беларусы ад раніцы да вечара моляцца ці выконваюць усе запаветы — гэта не зусім так. Але менавіта як культурны код, як звод нейкіх правілаў: што можна, а што нельга, што забаронена, а што дазволена — так, беларусы, безумоўна, хрысьціяне. І яны засвойваюць, у прыватнасьці, і гэту забарону, гэта асуджэньне, якое зададзена ня толькі Бібліяй. Наколькі я разумею, гэта стаўленьне ня толькі запісана ў Бібліі — яно паўторанае і сучаснымі цэрквамі.
Аляксандар Лукашук: У тым ліку, ня толькі праваслаўнай царквой, але і каталіцкай, і пратэстанцкай царквой, і цэрквамі іншых веравызнаньняў. Але ж рэлігія ў прынцыпе — прыватная справа чалавека, і пажадана, каб у чалавека заставаліся свае адносіны з Богам.
Тым ня менш, яшчэ адзін з аспэктаў, які падчас гэтай дыскусіі ўзьнікае, — гэта мэдычны аспэкт. Яго сэнс у тым, што тое, што называюць нетрадыцыйнай сэксуальнай арыентацыяй, лічыцца ненармальным: маўляў, нетрадыцыйная сэксуальная арыентацыя — гэта не прыроджанае, а калі і прыроджанае, то гэта адхіленьне. Ці навуковае самае паняцьце сэксуальнага адхіленьня? Ці норма ўключае ў сябе ўсё?
Алена, як з гэтага пункту гледжаньня выглядае аргумэнтацыя тых, хто яе выстаўляе?
Алена Гапава: Я ня мэдык, не біёляг, але магу сказаць, што прычынай такой сэксуальнай арыентацыі, здаецца, зьяўляюцца пэўныя прыродныя асаблівасьці, і тут нічога зрабіць нельга — людзі такія, якія яны ёсьць.
А вось норма ў адносінах да гэтага зьмянілася, таму што, як бы гэта ні падавалася дзіўным, але нормы як такой не існуе. Норма — гэта тое, што мы вырашаем называць нормай. Калісьці норма была вельмі жорсткай, адзінай, а ўсё астатняе лічылася адхіленьнямі. Зараз жа паняцьцем «адхіленьне» амаль не карыстаюцца, і пачатак гэтаму быў пакладзены дасьледаваньнем Альфрэда Кінзі — знакамітага дасьледчыка сэксуальнасьці. У ходзе сваіх дасьледаваньняў (а гэта вельмі шырокія дасьледаваньні, у іх удзельнічала вельмі шмат людзей), ён выявіў агромністую разнастайнасьць у сэксуальных паводзінах, і стала зразумела, што норма — гэта рэч штучная.
Мы звычайна называем нормай нейкі варыянт, які статыстычна найбольш часта сустракаецца. Пачынаючы з 70-х гадоў тое, што завецца нормай, было пашырана, і ў яе пачалі ўключаць больш разнастайныя паводзіны, і зараз ужо кажуць: у нормы ёсьць варыянты. Гэтыя варыянты прымальныя, бо яны не наносяць нікому ніякай шкоды.
Аляксандар Лукашук: Як ацэньваецца гэта сытуацыя агульнапрызнанымі, вядучымі, аўтарытэтнымі навуковымі цэнтрамі? Багдан, ці існуе кансэнсус па гэтым пытаньні ў мэдычнай навуцы?
Багдан Андрусышын: Ніводная зь вядучых (я не кажу пра нейкія маргінальныя) арганізацый, спэцыялістаў, псыхіятраў, псыхолягаў у ЗША, Вялікабрытаніі, у іншых эўрапейскіх краінах, а таксама Сусьветная арганізацыя аховы здароўя не прызнае гомасэксуалізм як хваробу. Наадварот, існуе кансэнсус у дасьледаваньнях і клінічнай літаратуры ў тым, што аднаполавыя сэксуальныя і рамантычныя стасункі і пачуцьці ёсьць нармальнымі, пазытыўнымі варыяцыямі чалавечай сэксуальнасьці.
Прычыны пакуль не да канца зразумелыя, але складаюцца з комплексу генэтычных, біялягічных, гарманальных і асяродзьдзевых кампанэнтаў. Калі ёсьць большая рызыка да мэнтальных захворваньняў (дэпрэсіі, думак пра самагубства і г.д.) сярод членаў ЛГБТ-супольнасьці, дык яны, хутчэй, выкліканыя нэгатыўным успрыманьнем іхняй арыентацыі з боку асяродзьдзя — адным словам гамафобіяй.
А галоўныя прычыны гамафобіі ў розных грамадзтвах, я б сказаў —недастатковая адукаванасьць і памылковыя асацыяцыі і стэрэатыпы, якія яна спараджае. І — трэба сказаць шчыра — сіла царквы, якая ў пераважнасьці робіць усё магчымае ў супрацьстаяньні годнасьці і правам геяў.
Юры Дракахруст: Я хацеў бы дадаць да таго, што сказала Алена, і паглядзець на пытаньне нормаў з мэтамаральнай пазыцыі, бо норма — гэта могілкі спробаў яе зьмяніць. Норма зьмяняецца менавіта пад ціскам нейкіх спробаў. Тут, па шчырасьці, нельга сказаць: вось гэты пункт гледжаньня правільны, а вось гэты — няправільны.
Яшчэ некалькі сотняў год таму ідэя, што жанчына можа галасаваць, разглядалася як дзікасьць: гэта ж дзіця ў інтэлектуальным сэнсе. Гэта было зразумела ўсім. Але потым пачалася больш высокая адукацыя жанчын, змаганьне жанчын за свае правы, прычым часам — крывавае змаганьне, распаўсюд гэтай ідэі і сярод мужчын, і сярод жанчын, і сярод палітыкаў. Потым — як ні дзіўна, Першая Сусьветная вайна, якая была вайной татальнай, якая выдрала жанчын з кухні, з царквы і ў масавым парадку прывяла на вытворчасьць. І ўсе, у тым ліку і мужчыны, убачылі, што жанчыны — гэта людзі, груба кажучы. Так мянялася норма.
Адносна Беларусі я думаю, што калі зьменіцца цяперашняя норма, прынятае стаўленьне да сэксуальных меншасьцяў, дык зьменіцца яно менавіта так — у барацьбе. Так жа яна мянялася, між іншым, і ў Штатах.
Аляксандар Лукашук: Алена, Вы — вядомы ў Беларусі спэцыяліст у гэндэрных пытаньнях. Калі мы сёньня кажам пра правы сэксуальных меншасьцяў, мы ўжываем слова «гамафобія». «Фобія» — азначае страх. Ці была фобія ў адносінах да правоў жанчын (у гістарычным сэнсе)?
Алена Гапава: Вядома, была. Гэта пэрыяд, празь які праходзілі ўсе грамадзтвы. Потым гэта зьмянілася, калі жанчыны пачалі выходзіць на рынак працы і плаціць за сябе самі, атрымалі пэўныя эканамічныя рэсурсы. Вядома, што ўсе грамадзтвы мелі пэўны пэрыяд такой «жанафобіі», калі лічылася, што месца жанчыны ў доме, у пэўных занятках.
Аляксандар Лукашук: Фобія (phóbos) у перакладзе з грэцкай азначае страх. Годна жыць можна толькі бяз страху.
Але варта сказаць, што і прадстаўнікі дэмакратычнай апазыцыі Беларусі выказваюцца на гэтую тэму досыць стрымана.
Калі пачаўся гэты тыдзень гей-прайду, мы зьвярнуліся да шэрагу кіраўнікоў палітычных партыяў і вядомых людзей у Беларусі, і іх рэакцыя збольшага была такая: нас гэта ня тычыцца; чаму вы ўвогуле з намі пра гэта гаворыце? Юры, як бы Вы патлумачылі такую рэакцыю?
Юры Дракахруст: Па-першае, трэба дадаць, што некаторыя нават нястрымана выказваюцца на гэты конт: напрыклад, партыі хрысьціянскай арыентацыі — Беларуская хрысьціянская дэмакратыя, Кансэрватыўна-хрысьціянская партыя — выказваюцца даволі рэзка, зыходзячы з артадаксальнай рэлігійнай трактоўкі гэтага пытаньня.
Што да тых, хто імкнецца ўхіліцца ад пэўнага адказу, то я думаю, што матывацыя тут часткова тлумачыцца тымі лічбамі, якія я прывёў у дадзеных апытаньняў па праблемах сэксуальных меншасьцяў.
Палітыкі ведаюць пра збольшага адмоўнае стаўленьне грамадзтва, у тым ліку, іх электарату, да гэтага пытаньня. Таму яны імкнуцца абысьці тое пытаньне, на якім хутчэй згубяць, чым выйграюць.
Ёсьць яшчэ адзін, я б сказаў, вельмі змрочны чыньнік, як грунтуецца на прымаўцы «ад сумы ды ад турмы не заракайся». Што тычыцца нашых апазыцыянэраў, дык ім ад турмы заракацца ўдвая не даводзіцца, а норавы турмы, этыка турмы ў гэтых пытаньнях надзвычай брутальная, — прычым як беларускай турмы, гэтак і амэрыканскай турмы. У гэтым сэнсе любое выказваньне любой публічнай асобы нават з простай прыхільнасьцю да геяў у выпадку, калі ён патрапіць у турму, вельмі, мякка кажучы, ускладніць яго існаваньне.
Аляксандар Лукашук: Юры даў аналіз палітычнай сытуацыі ў Беларусі і яе спэцыфікі. Але пытаньне стаўленьня палітыкаў у дэмакратычных грамадзтвах да правоў геяў таксама мянялася: яно не заўсёды было на тым узроўні, пра які мы гаворым сёньня, калі міністрам замежных спраў краіны, якая лідзіруе ў Эўразьвязе, можа адкрыта быць гей. Як гэта мянялася? Алена, як бы Вы ахарактарызавалі працэс: чаму раптам гэта стала часткай палітычнага працэсу ў дэмакратычных Злучаных Штатах?
Алена Гапава: Гістарычна ўсе грамадзтвы — і заходнія, і ўсходнія, і іншыя — нэгатыўна ставіліся да сэксуальных меншасьцяў і мелі адпаведныя законы, але на Захадзе гэта пачало мяняцца ў канцы 60-х — на пачатку 70-х гадоў на хвалі агульнай дэмакратызацыі.
Перш за ўсё зьмены пачаліся ў Амэрыцы, калі ішла вайна ў Віетнаме, і ў гэты час адбывалася вельмі хуткая мадэрнізацыя грамадзтва: не індустрыяльная (таму што гэта ўжо былі індустрыяльна разьвітыя краіны), але сацыяльная мадэрнізацыя. У гэтым працэсе групы, якія раней былі прыгнечанымі — жанчыны, «каляровыя», геі і гэтак далей — выходзілі на дэманстрацыі супраць вайны ў Віетнаме, за свае правы, за правы жанчын.
Так адбылося, што правы геяў былі прызнаныя ў кантэксьце большай дэмакратызацыі ўвогуле: у кантэксьце прызнаньня правоў жанчын, правоў «каляровых» і гэтак далей. Гэта вельмі важна. Атрымалася, што за правамі геяў пачало бачыцца нешта большае. Правы нейкай пэўнай групы — гэта вельмі важна, але калі гэта ў дэмакратычным кантэксьце, гэта набывае яшчэ большы сэнс, яшчэ больш рэзананс.
Калі ў 70-я гады пачалася праблема СНІДу, спачатку невядома было, што рабіць з гэтай праблемай: гэта была жудасная хвароба, і патрэбныя былі сродкі, каб дасьледаваць гэта захворваньне і шукаць нейкія лекі. Тады прыйшло разуменьне таго, што гэта таксама нашы грамадзяне, — нашы грамадзяне, якія зараз хварэюць больш, чым нейкія іншыя грамадзяне, і таму мы павінныя абараняць іх, нешта для іх рабіць. Атрыманьне правоў геямі прайшло у рамках вялікага працэсу дэмакратызацыі.
Аляксандар Лукашук: Багдан, як бы Вы патлумачылі для гледачоў нашай праграмы ў Беларусі сувязь наступных трох паняцьцяў: палітыка, талерантнасьць і правы геяў?
Багдан Андрусышын: У Амэрыцы ўжо у 1977 годзе было пяць адкрытых гомасэксуалаў, якія былі абраныя ў органы улады і адстойвалі правы геяў.
У 1980 годзе Дэмакратычная Партыя стала першай з галоўных палітычных партыяў ЗША, якая ўхваліла правы геяў як частку сваёй плятформы.
Клінтаны — і ён, і яна — сёньня зьяўляюцца прыхільнікамі правоў геяў, хоць з розных палітычных прычынаў у час свайго прэзыдэнцтва Біл Клінтан падпісаў закон — так званы Акт абароны шлюбу, які прадугледжвае, што заключаць шлюб могуць толькі мужчына з жанчынай.
Як вядома, нядаўна Барак Абама выступіў супраць гэтага закону і стаў першым амэрыканскім прэзыдэнтам, які публічна заявіў аб сваёй падтрымцы шлюбаў паміж гей-парамі. Прадугледжваецца, што ў недалёкай будучыні гэтае пытаньне будзе змушаны вырашыць Вярхоўны Суд, і думаю, што яму будзе вельмі цяжка даказаць справядлівасьць цяперашняй фэдэральнай забароны, то бок апраўдаць адмову ў цэлым шэрагу льготаў, якія грамадзянін атрымоўвае пад шлюбным статусам, толькі на падставе сэксуальнай арыентацыі.
Наогул, у прынцыпе прыхільнікі Дэмакратычнай Партыі заўсёды былі і дагэтуль застаюцца большымі прыхільнікам гей-руху ў Амэрыцы, чым рэспубліканцы. Калі выберуць Ромні, сытуацыя для геяў, напэўна, не палепшыцца.
Акрамя палітыкаў, вялікую ролю у выбудаваньні сацыяльнай талерантнасьці адыгрывае «мэйнстрым» культура — тэлебачаньне, фільмы, СМІ.
Безумоўна, Галівуд сваімі паступова больш пазытыўнымі вобразамі геяў спрычыніўся да зьмены поглядаў шырэйшага грамадзтва. У выніку, цяпер ужо ў ЗША большасьць насельніцтва, напрыклад, прыхільна ставіцца да ідэі гей-шлюбаў. Гэта было далёка не так нават гадоў 20 назад.
Алена Гапава: Мне хацелася б сказаць, што грамадзтвы разьвіваюцца па-рознаму і мадэрнізацыя ідзе розным шляхамі. І калі мы хочам усталяваньня талерантнасьці ў Беларусі, мы павінны шукаць формы, празь якія гэтая талерантнасьць павінна праяўляцца. Напрыклад, ў Беларусі існуе аплочаны дэкрэтны адпачынак, а ў ЗША — не. Гэта ня значыць, што амэрыканскае грамадзтва — дапатопнае, ці што беларускае — дапатопнае, як, на жаль, напісаў Данчык у сваім блогу.
Гэта значыць, што грамадзтвы разьвіваюцца па-рознаму. І мы павінны шукаць форму, празь якую тую мадэрнізацыю, якая ёсьць на Захадзе, можна зрабіць зразумелай у Беларусі, і наадварот.
Аляксандар Лукашук: Багдан, зьмест большасьці допісаў у дыскусіі пад вашым блогам, акрамя зусім ужо агрэсіўных, быў такім — мы ня супраць таго, каб геі існавалі ў іх прыватным жыцьці, ня супраць, каб яны мелі ўсе грамадзянскія правы, як і ўсе астатнія людзі. Але публічная дэманстрацыя геямі сваёй арыентацыі, іх парады, маніфэстацыі абураюць нашае маральнае пачуцьцё — пішуць многія наведнікі нашага сайту.
Гэта нагадвае формулу заканадаўства часоў Вялікай Францускай рэвалюцыі : «Габрэям — усе правы, як грамадзянам, ніякіх — як супольнасьці». А чаму гэтага мала?
Багдан Андрусышын: Што значыць «існаваць у сваім прыватным жыцьці?!» Мы ж не існуем толькі ў чатырох сьценах свайго прыватнага жыцьця. Мы ўсе члены шырэйшага грамадзтва. І нашая ідэнтычнасьць у гэтым грамадзтве складаецца з розных чыньнікаў: такія як — Пол, Узрост, Раса, Сацыяльна-Эканамічны Статус, Шлюбавы Статус, Прафэсія... Але ў вялікай ступені гэтая ідэнтычнасьць таксама залежыць ад яшчэ аднаго важнага чыньніка — ад Сэксуальнай Арыентацыі.
Паводле гэтых розных чыньнікаў кожны з нас выбудоўвае свой «self-image» — як ён ці яна сам сябе бачыць знутры, і як ён ці яна хоча, каб іншыя, звонку, яго ці яе бачылі.
Калі пара гэтэрасэксуалаў ходзіць па вуліцы за руку, ці пры разьвітаньні у публічным месцы пацалуюцца ці лічацца гэта афішаваньнем альбо прапагандай?
Гамасэксуалы, які і гэтэрасэксуалы, павінны мець права быць бачнымі у гэтым грамадзтве паводле ўсіх чыньнікаў сваёй ідэнтычнасьці — і ня быць змушанымі на кожным кроку сябе пільнаваць у гэтым пляне. Яны павінны мець права быць аўтэнтычнымі.
А што да самога сэксу дык сэксуальнае жыцьцё для ўсіх нармальных людзей інтымная, прыватная справа. Ня трэба заглядаць у спальныя пакоі, бо тут гутарка ідзе зусім не пра ложак.
Самы важны і вельмі часам цяжкі крок для кожнага гея — гэта «to come out of the closet.» Гэта азначае самавызваленьне ад гэтай турмы-шафы, жывой магілы — у якой некаторая частка грамадзтва хоча, каб члены ЛГБТ-супольнасьці заставаліся.
І ў гэтым усё абгрунтаваньне гэтага закліку — «не афішуйцеся.» Існуйце, але каб мы вас ня бачылі. Каб мы вас ня ведалі. Гэта проста «фігавы лісток».
Аляксандар Лукашук: Калегі, адной з важных падзей гэтага тыдня быў разгляд касацыйнай скаргі ўдзельнікаў музычнага гурту Pussy Riot. Нагадаю нашым слухачам і гледачам, якія, магчыма, забыліся: дзяўчаты з гэтага гурту паспрабавалі выканаць нейкую антыпуцінскую песьню ў Храме Хрыста Збаўцы ў Маскве. За гэта яны былі асуджаныя на два гады зьняволеньня. Зараз, паводле касацыі, адну зь дзяўчатаў вызвалілі з-пад варты — яна будзе асуджаная ўмоўна, а дзьве яшчэ застаюцца за кратамі.
Рэакцыя грамадзтваў — беларускага, расейскага, постсавецкіх — раскалола і палітычную апазыцыю, і журналістаў, і вернікаў: і там, і там ідзе гаворка пра межы дазволенага і недазволенага. Алена,на Ваш погляд, пра які стан грамадзтва нам сьведчыць, на ваш погляд, выпадак Pussy Riot?
Алена Гапава: Я лічу, што храм — ня тое месца, дзе трэба выконваць нейкія пэрформансы, але, мне здаецца, за гэты ўчынак ня варта саджаць іх ў турму — гэта адміністратыўнае парушэньне.
Гаворка вакол учынку Pussy Riot — гэта гаворка ня толькі пра іх пэрформанс як такі, але гэта гаворка ўвогуле пра тое, што дазволена, а што недазволена; гэта гаворка пра тое, якія групы ў грамадзтве будуць мець прыярытэт у вызначэньні таго, што дазволена. Гэта вельмі вялізная размова не толькі пра рэлігійныя, але і пра іншыя рэчы.
Аляксандар Лукашук: Юры, у беларускім грамадзтве можа быць талерантнасьць, насаджаная зьверху?
Юры Дракахруст: Паспрабаваць, канешне, можна, але я думаю, што сапраўдная талерантнасьць можа быць спароджаная толькі самім грамадзтвам.
Вяртаючыся да сытуацыі з Pussy Riot, я думаю, тое, што гэта ў прынцыпе лякальная сытуацыя спарадзіла такую рэакцыю, такі раскол, сьведчыць пра крызыс ідэнтычнасьці, крызыс каштоўнасьцяў у расейскім грамадзтве. Расея, як і Беларусь, шукае, што для яе важна, а што няважна, што можна, а што нельга. Гэта часткова крызыс выхаду з камунізму, які працягваецца, а часткова — рэакцыя на выклікі сучаснасьці.
Я яшчэ раз хачу падкрэсьліць: Алена сказала, што ня варта ў храме гэтак рабіць, і я пагаджаюся зь ёй у гэтым, але гэта наша асабістая партыкулярная пазыцыя. Што можа будзе і што нельга будзе — гэта высьветліцца ў дыскусіі, у змаганьні, гэта высьветліцца ў спробах праверыць норму на злом. Калі норма зломіцца, калі яна адыдзе — значыць, будзе іншая норма, калі ж яна ўтрымаецца — значыць будзе такая норма, як і ёсьць.
Аляксандар Лукашук: Багдан, а вы бачыце падабенства паміж рэакцыяй на пэрформанс Pussy Riot і рэакцыяй на гей-парады?
Багдан Андрусышын: Падабенства ёсьць, але ў адным выпадку, па-мойму, абурэньне выклікана ня столькі самімі ўдзельнікамі акцыі і іхным пасланьнем, колькі месцам, якое яны выбралі, каб выказаць гэты свой мэсыдж. У выпадку Pussy Riot выклікала абурэньне, што гэта было ў царкве. А у гей-парадах ня месца правядзеньня акцыі выклікае абурэньне, а якраз самі ўдзельнікі і іхнае пасланьне — што мы існуем, ухваліце гэты факт, не заганяйце нас у цемру, у нябачнасьць. Вось што выклікае абурэньне ў некаторых грамадзтвах.
Дарэчы, з апытаньня, праведзенага ў Менску, я заўважыў, што людзі проста спалоханыя гэтым пытаньнем геяў, я не заўважыў ніякай сапраўднай нянавісьці або агрэсіўнасьці. Але гэты страх можна пераадолець толькі праз пастаянную асьветніцкую дзейнасьць, адукаваньнем людзей — канфэрэнцыямі, рэклямамі, круглымі сталамі і, так, шэсьцямі і парадамі.
А найлепшая адукацыя — гэта калі ў жыцьці гетэрасэксуала ёсьць блізка знаёмы ці сваяк гей. Тады ўжо цяжэй рабіць з гэтага чалавека пачвару, пляваць яму ці ёй у твар.
Раскажу пра адзін выпадак. У нашай сям’і была знаёмая, якая працавала ў галіне моды і некалі заўсёды прыходзіла і распавядала — з падсьмейваньнем, з кпінамі, зь мімікай — пра сваіх супрацоўнікаў-геяў. Яны на ейны густ паводзілі сябе занадта па-жаноцку. Дык так працягвалася гадамі — пакуль не атрымалася, што адзін з трох ейных унукаў, назавем яго Андрэем, такі самы гей. І — як рукой зьняло! Скончыліся кпіны і падсьмейваньні.
А сёньня, дарэчы, гэтай жанчыне далёка за 90, і яна апынулася хворай і самотнай пасьля раптоўнай сьмерці адзінай дачкі. І што вы думаеце? Узяў яе у сваю хату і апякуецца бабуляй якраз той самы Андрэй, адносна бедны (у фінансавым, але я б сказаў, не ў маральным пляне), а не адна з двух заможных унучак.
Аляксандар Лукашук: Правы геяў і формы іх рэалізацыі выклікаюць і будуць працягваць выклікаць спрэчкі ў беларускім грамадзтве. Магчыма, да той пары, пакуль ідэнтычнасьць і годнасьць асобы ня стане безумоўнай каштоўнасьцю ва ўсіх сфэрах: ад прыватнай да нацыянальнай і да палітычнай.
Пакараньне за гомасэксуалізм выключанае з Крымінальнага кодэксу пасьля распаду СССР. Канстытуцыі незалежных краінаў быццам гарантуюць свабоднае права на мірнае шэсьце і выказваньне любых поглядаў, якія не супярэчаць унівэрсальным каштоўнасьцям, усеагульнай Дэклярацыі правоў чалавека. Але на справе сытуацыя выглядае іначай.
Найбольш трагічныя яе праявы ў Беларусі — гэта палітвязьні. Любая тэма — ад эканомікі да правоў сэкс-меншасьцяў — афарбаваная гэтай трагічнай сытуацыяй.
13 палітвязьняў па-ранейшаму застаюцца за кратамі:
Ігар Аліневіч, Мікалай Аўтуховіч, Алесь Бяляцкі, Яўген Васьковіч, Зьміцер Дашкевіч, Мікалай Дзядок, Эдуард Лобаў, Аляксандар Малчанаў, Васіль Парфянкоў, Арцём Пракапенка, Павал Севярынец, Мікалай Статкевіч, Аляксандар Францкевіч.
Разам яны правялі за кратамі ўжо 23 гады, 2 месяцы і 27 дзён.
Іх імёны, іх лёсы — кантэкст тых падзеяў, пра якія мы
