У Беларусі ёсьць пісьменьнікі, што выглядаюць як прафэсійныя баскетбалісты. Ёсьць пісьменьнікі, сустрэўшы якіх, можна падумаць, што чалавек гандлюе на «Жданах». Ёсьць пісьменьнікі, што паводзяць сябе як плэйбоі, і пісьменьнікі, што хутчэй нагадваюць гатычных калдуноў.
Той, хто аднойчы пабачыць Андрэя Федарэнку, адразу зразумее, што перад ім — пісьменьнік. Сапраўдны.
Такі, якіх вельмі няшмат засталося ў сьвеце, дзе самыя лепшыя вымушаны камуфлявацца пад самых горшых. Увесь час размовы зь ім не пакідае адчуваньне, нібыта Андрэй Міхайлавіч, акрамя тваіх словаў, чуе яшчэ нечыя словы, і тыя словы кажуць яму амаль тое ж, што кажаш ты, але — трошачку іначай. І што вось з гэтым, уяўным, табой, суразмоўца насамрэч і размаўляе. І што яму вельмі складана слухаць усе гэтыя галасы ды падтрымліваць дыялёгі, якія разгортваюцца вакол яго.
Андрэй Міхайлавіч існуе на трох узроўнях рэальнасьці адразу — наяўным, умоўным і фэнтэзійным. У той час, пакуль вы замаўляеце каву, ён пасьпявае зразумець працэс набываньня кавы як літаратурны сюжэт — нешта падобнае мы бачым у жыцьці героя аднаго з федарэнкавых апавяданьняў, «Пра аднаго пісьменьніка». Кожная кніжка такога чалавека — падзея. У яго ёсьць кніжкі лепшыя і кніжкі горшыя.
Дык вось. У Федарэнка выйшла кніжка «Ланцуг». Яна цудоўная.
Кніжка выдадзена ў «Мастацкай літаратуры» і складаецца з 2-х аповесьцяў, 3-х апавяданьняў і 1-го эсэ.
Федарэнка ўвесь час піша пра пісьменьнікаў і літаратараў. Ёсьць у яго нават аповесьць пра літаратурнага злодзея, што краў творы нікім не чытаных савецкіх «сучасных клясыкаў» і публікаваў іх пад сваім імем у раённай газэце за ганарары і ніхто не мог яго схапіць таму, што ніхто не чытаў таго трэшу, што выдаваўся ў «тоўстых» савецкіх часопісах.
Федарэнка, нават калі піша пра грыбы — атрымліваецца пра літаратуру. Так, напрыклад, эсэ «З кошыкам, або гісторыя ненапісанай аповесьці» пачынаецца зь містычнай сытуацыі, фантазму, кашмару, які вядомы (хаця б у якасьці дурнога сну) любому, хто спрабаваў пісаць прозу: пісьменьнік плянуе напісаць аповесьць пра грыбы, адкрывае кніжку другога пісьменьніка, і бачыць, што ўсе ягоныя думкі — скрадзены папярэднікам! Што яны выкладзеныя дакладна ў тых выразах, што і ў яго. Гэты кашмар пададзены ў «З кошыкам» у якасьці ўступу да надзвычайнага па густу і смаку разважаньня-мэдытацыі пра прыроду Беларусі.
Але самае галоўнае ў зборніку — дзьве аповесьці.
Першая мае назву «Ланцуг» і напісаная яшчэ ў 1994 годзе. Гэта нешта!
Вось уявіце сабе сюжэт (spoiler warning!): малады доктар крадзе ў старога доктара вялікія грошы. Ужо цікава! Далей: ён прыходзіць дамоў і пачынае есьці сябе, чакаючы арышту. Ён упэўнены, што ўсё зрабіў неахайна, сьледчыя яго знойдуць і не дадуць веры ягонай вэрсіі таго, што адбылося.
Тут ёсьць дзіўная па сваёй беларускасьці фраза: «галоўнае, хіба ён ня ведае нашай міліцыі? (...) Ды ім варта толькі захацець, і яны дакажуць, што ён ня толькі злодзей, але і забойца, маньяк...» (стар. 23). Доктару сьніцца кашмар, ён прачынаецца і раптам усьведамляе, што «болей прачынацца некуды» (стар. 24).
Ён бяжыць у шпіталь, вяртаць грошы, але тут высьвятляецца, што ягоны калега прыйшоў па іх яшчэ ўвечары, не знайшоў, ды даў дубу ад шоку. Далей пачынаецца наогул сюр — доктарчык марыць пазбавіцца ад даляраў, але не можа гэтага зрабіць, прыходзіць на пахаваньне, і на пытаньне ўдавы, якая адна ведала пра грошы, ці ён забраў, — адмаўляе: «Не ня браў!» А пакунак з грашыма ляжыць ў яго ў куртцы, пячэ ў рукі, але: «Не, ня браў»! Вось у гэтай пужлівай супярэчлівасьці, у гэтай непасьлядоўнасьці — уся сутнасьць чалавечай натуры, а аповесьць ляціць наперад, героя ўвесь час нешта штурхае ў сьпіну, нейкае адчуваньне экзыстэнцыйнай жудасьці, нелягічнасьці быцьця і сьвету, і вось ён ужо бухае з жаніхом дачкі памерлага, яны абодва напіваюцца да паўпрытомнасьці, доктарчыка вязуць у вясьнянку на таксоўцы і вось, ужо разьвітваючыся, доктар упіхвае ў рукі маладзёну пакет з далярамі. Той «на аўтапілоце» прыходзіць дамоў і валіцца спаць. У ранку, разам з пахмельлем, на яго звальваюцца «бабкі». Прычым сцэна апісана па-майстэрску: вось маладзён, паэт, паўзе пахмяляцца, вось ён некуды выходзіць, і чытач чэшацца: дый што там з далярамі? Вось герой заходзіць у кватэру і раптам: пакет! А ў ім — грошы. Адкуль? Хто падкінуў (першае, што прыходзіць у галаву небараку)? Далей грошы робяць кола па руках (прастытутка\бандзюк\разборка\паранены нажом) і вяртаюцца да доктарчыка, які дранцьвее, калі яму іх уручаюць.
У гэтай геамэтрыі сюжэта — нешта японскае. Гэта як у «Ляльках» Такесі Кітана — сюжэт пра закаханую, што 20 год кожны дзень прыходзіла чакаць свайго мафіёзі з ланч-боксам у парк.
Другая аповесьць — «Салдат», кранутая той жа экзыстэнцыйнай праўдзівасьцю, калі літаратура набліжаецца да жыцьця настолькі, што адчуваецца ўжо тактыльны кантакт, як у фільме «Hurt Locker». 1983 год, цэнтральная Расея, радавы Ласіца заўважае, што паступова вар’яцее. Ён не можа спаць, ягоныя думкі блытаюцца, у яго навязьлівая манія забойства. І вось, ён чамусьці вырашае, што калі ён вернецца да сябе на радзіму, на Беларусь, пабачыць родную хату, гэта пройдзе. Ці гэта так, — пытаньне неістотнае, сюжэт нам не пакідае на гэтае пытаньне часу.
Салдат бяжыць — з двума ражкамі патронаў ды АКМам. Яго шукаюць. Ён хаваецца ў жанчыны, адносіны зь якой выпісаныя з сапраўдным эстэцтвам, асабліва сцэна ў хляве, якая магла б зрабіцца эратычнай, але не зрабілася.
І вось, здрады, геройства, фантазіі аб «апошнім баі», ачапленьне, саспэнс, стрэл...
І — калі ўсё скончана, два чалавекі сядзяць на кукішках, разважаюць: «кажуць, ёсьць такая хвароба — абвастрэньне настальгіі». Другі яшчэ раней казаў: «я ня ведаю гэтую настальгію, у мяне няма радзімы. Бо я — зь сям’і вайскоўцаў, увесь час у разьездах». А тут яны паляць, маўчаць. Раптам другі, кажа: «Нешта на радзіму захацелася». Яму пярэчыць першы: «У цябе ж няма радзімы, ты казаў». І той, другі, коратка: «Таму і захацелася».
Беларуская літаратура — як тая беларуская радзіма. Адзін кажа, што яе няма. Другі скажа, што аб ёй сумуе. Трэці кажа, што сумуе менавіта таму, што яе — няма.
Федарэнкава проза — гэта адначасова і Беларусь, і туга па яе адсутнасьці.
*** Варта набыць для хатняй бібліятэкі
Шкала адзнакаў:
* Чытайце лепей Акуніна
** Прачытаў сам — перакажы сяброўцы
*** Варта набыць для хатняй бібліятэкі
Той, хто аднойчы пабачыць Андрэя Федарэнку, адразу зразумее, што перад ім — пісьменьнік. Сапраўдны.
Такі, якіх вельмі няшмат засталося ў сьвеце, дзе самыя лепшыя вымушаны камуфлявацца пад самых горшых. Увесь час размовы зь ім не пакідае адчуваньне, нібыта Андрэй Міхайлавіч, акрамя тваіх словаў, чуе яшчэ нечыя словы, і тыя словы кажуць яму амаль тое ж, што кажаш ты, але — трошачку іначай. І што вось з гэтым, уяўным, табой, суразмоўца насамрэч і размаўляе. І што яму вельмі складана слухаць усе гэтыя галасы ды падтрымліваць дыялёгі, якія разгортваюцца вакол яго.
Андрэй Міхайлавіч існуе на трох узроўнях рэальнасьці адразу — наяўным, умоўным і фэнтэзійным. У той час, пакуль вы замаўляеце каву, ён пасьпявае зразумець працэс набываньня кавы як літаратурны сюжэт — нешта падобнае мы бачым у жыцьці героя аднаго з федарэнкавых апавяданьняў, «Пра аднаго пісьменьніка». Кожная кніжка такога чалавека — падзея. У яго ёсьць кніжкі лепшыя і кніжкі горшыя.
Дык вось. У Федарэнка выйшла кніжка «Ланцуг». Яна цудоўная.
Кніжка выдадзена ў «Мастацкай літаратуры» і складаецца з 2-х аповесьцяў, 3-х апавяданьняў і 1-го эсэ.
Федарэнка ўвесь час піша пра пісьменьнікаў і літаратараў. Ёсьць у яго нават аповесьць пра літаратурнага злодзея, што краў творы нікім не чытаных савецкіх «сучасных клясыкаў» і публікаваў іх пад сваім імем у раённай газэце за ганарары і ніхто не мог яго схапіць таму, што ніхто не чытаў таго трэшу, што выдаваўся ў «тоўстых» савецкіх часопісах.
Федарэнка, нават калі піша пра грыбы — атрымліваецца пра літаратуру. Так, напрыклад, эсэ «З кошыкам, або гісторыя ненапісанай аповесьці» пачынаецца зь містычнай сытуацыі, фантазму, кашмару, які вядомы (хаця б у якасьці дурнога сну) любому, хто спрабаваў пісаць прозу: пісьменьнік плянуе напісаць аповесьць пра грыбы, адкрывае кніжку другога пісьменьніка, і бачыць, што ўсе ягоныя думкі — скрадзены папярэднікам! Што яны выкладзеныя дакладна ў тых выразах, што і ў яго. Гэты кашмар пададзены ў «З кошыкам» у якасьці ўступу да надзвычайнага па густу і смаку разважаньня-мэдытацыі пра прыроду Беларусі.
Але самае галоўнае ў зборніку — дзьве аповесьці.
Першая мае назву «Ланцуг» і напісаная яшчэ ў 1994 годзе. Гэта нешта!
Вось уявіце сабе сюжэт (spoiler warning!): малады доктар крадзе ў старога доктара вялікія грошы. Ужо цікава! Далей: ён прыходзіць дамоў і пачынае есьці сябе, чакаючы арышту. Ён упэўнены, што ўсё зрабіў неахайна, сьледчыя яго знойдуць і не дадуць веры ягонай вэрсіі таго, што адбылося.
Тут ёсьць дзіўная па сваёй беларускасьці фраза: «галоўнае, хіба ён ня ведае нашай міліцыі? (...) Ды ім варта толькі захацець, і яны дакажуць, што ён ня толькі злодзей, але і забойца, маньяк...» (стар. 23). Доктару сьніцца кашмар, ён прачынаецца і раптам усьведамляе, што «болей прачынацца некуды» (стар. 24).
Ён бяжыць у шпіталь, вяртаць грошы, але тут высьвятляецца, што ягоны калега прыйшоў па іх яшчэ ўвечары, не знайшоў, ды даў дубу ад шоку. Далей пачынаецца наогул сюр — доктарчык марыць пазбавіцца ад даляраў, але не можа гэтага зрабіць, прыходзіць на пахаваньне, і на пытаньне ўдавы, якая адна ведала пра грошы, ці ён забраў, — адмаўляе: «Не ня браў!» А пакунак з грашыма ляжыць ў яго ў куртцы, пячэ ў рукі, але: «Не, ня браў»! Вось у гэтай пужлівай супярэчлівасьці, у гэтай непасьлядоўнасьці — уся сутнасьць чалавечай натуры, а аповесьць ляціць наперад, героя ўвесь час нешта штурхае ў сьпіну, нейкае адчуваньне экзыстэнцыйнай жудасьці, нелягічнасьці быцьця і сьвету, і вось ён ужо бухае з жаніхом дачкі памерлага, яны абодва напіваюцца да паўпрытомнасьці, доктарчыка вязуць у вясьнянку на таксоўцы і вось, ужо разьвітваючыся, доктар упіхвае ў рукі маладзёну пакет з далярамі. Той «на аўтапілоце» прыходзіць дамоў і валіцца спаць. У ранку, разам з пахмельлем, на яго звальваюцца «бабкі». Прычым сцэна апісана па-майстэрску: вось маладзён, паэт, паўзе пахмяляцца, вось ён некуды выходзіць, і чытач чэшацца: дый што там з далярамі? Вось герой заходзіць у кватэру і раптам: пакет! А ў ім — грошы. Адкуль? Хто падкінуў (першае, што прыходзіць у галаву небараку)? Далей грошы робяць кола па руках (прастытутка\бандзюк\разборка\паранены нажом) і вяртаюцца да доктарчыка, які дранцьвее, калі яму іх уручаюць.
У гэтай геамэтрыі сюжэта — нешта японскае. Гэта як у «Ляльках» Такесі Кітана — сюжэт пра закаханую, што 20 год кожны дзень прыходзіла чакаць свайго мафіёзі з ланч-боксам у парк.
Другая аповесьць — «Салдат», кранутая той жа экзыстэнцыйнай праўдзівасьцю, калі літаратура набліжаецца да жыцьця настолькі, што адчуваецца ўжо тактыльны кантакт, як у фільме «Hurt Locker». 1983 год, цэнтральная Расея, радавы Ласіца заўважае, што паступова вар’яцее. Ён не можа спаць, ягоныя думкі блытаюцца, у яго навязьлівая манія забойства. І вось, ён чамусьці вырашае, што калі ён вернецца да сябе на радзіму, на Беларусь, пабачыць родную хату, гэта пройдзе. Ці гэта так, — пытаньне неістотнае, сюжэт нам не пакідае на гэтае пытаньне часу.
Салдат бяжыць — з двума ражкамі патронаў ды АКМам. Яго шукаюць. Ён хаваецца ў жанчыны, адносіны зь якой выпісаныя з сапраўдным эстэцтвам, асабліва сцэна ў хляве, якая магла б зрабіцца эратычнай, але не зрабілася.
І вось, здрады, геройства, фантазіі аб «апошнім баі», ачапленьне, саспэнс, стрэл...
І — калі ўсё скончана, два чалавекі сядзяць на кукішках, разважаюць: «кажуць, ёсьць такая хвароба — абвастрэньне настальгіі». Другі яшчэ раней казаў: «я ня ведаю гэтую настальгію, у мяне няма радзімы. Бо я — зь сям’і вайскоўцаў, увесь час у разьездах». А тут яны паляць, маўчаць. Раптам другі, кажа: «Нешта на радзіму захацелася». Яму пярэчыць першы: «У цябе ж няма радзімы, ты казаў». І той, другі, коратка: «Таму і захацелася».
Беларуская літаратура — як тая беларуская радзіма. Адзін кажа, што яе няма. Другі скажа, што аб ёй сумуе. Трэці кажа, што сумуе менавіта таму, што яе — няма.
Федарэнкава проза — гэта адначасова і Беларусь, і туга па яе адсутнасьці.
*** Варта набыць для хатняй бібліятэкі
Шкала адзнакаў:
* Чытайце лепей Акуніна
** Прачытаў сам — перакажы сяброўцы
*** Варта набыць для хатняй бібліятэкі
