Прэм'ера: Vita Brevis

Ars longa vita brevis — у старажытным Рыме мастацтва цанілі вышэй за жыцьцё, але доктар мастацтвазнаўцтва Віктар Марціновіч лічыць, што час жыцьця варта траціць толькі на прыгожае.

Пасьля кожнай сваёй сустрэчы з прыгожым і ня вельмі ён будзе раздаваць зоркі:

* - лепш паглядзець БТ
** - ідзі сам і вазьмі сябра
*** - варта не капаць бульбу

Майстар-вуду, Тарасюк

У вас засталося тры дні.

Кідайце ўсе справы.

Кідайце недакапаную бульбу, не данесеныя ў выбаркамы подпісы, кідайце, кажу, ўсё; бярыце падводу і едзьце ў Менск. Бо выстава Тарасюка ў Музэі сучаснага мастацтва пачне дэмантавацца ў суботу, 18-га жніўня. Можаце не пасьпець..



Словазлучэньне «народны майстар» настолькі дэвальвавалася праз усё гэтыя «дажынкі», «гарады майстроў» на афіцыйных сьвятах, што цалкам страціла сваю першапачатковую магію. Моц і шарм, што намякаюць нам на чалавека, які трымае ў руках гісторыю і будучыню, які можа за пяць хвілін з саломкі зрабіць «павука», у якім глядач убачыць мікраскапічную мадэль космасу.

Калі я быў малым, сустрэў такога самародка ў дзіцячай школе ў адным з менскіх ЖЭСаў, ён, апрануты ў саламяны капялюш і вышываную кашулю, вучыў дзетак адрозьніваць словы на іўрыце ад словаў на старажытным арамейскім, рабіць дудку з коласа, а потым проста некуды зьнік — так, як і варта зьнікаць сапраўднаму чараўніку, знахару ці «народнаму майстру». Здаецца, у кожным раённым цэнтры, калі паскрэсьці, можна знайсьці такога ведуна, які знае, як арганізаваць шлюб, якія зёлкі трэба піць пры атручваньні і як адсякаць яйкі кабану.




Мікалаю Тарасюку 80 год.

Ён жыве ў вёсцы Стойлы ў Пружанскім раёне і ў Менск з выставай прыехаў у першы раз. Ён робіць лялькі з дрэва. Часам ад ягоных ляляк бярэ жах. Часам глядзець на іх вельмі сьмешна.

Ён — адначасова ляўрэат прэміі «За духоўнае адраджэньне» і аўтар дасьціпных лялек, у якіх можна было б пазнаць таго, хто гэтую прэмію звычайна ўручае:

Летась ў Ружанах, на сьвяце, арганізаваным выканкамам, дзед Мікалай зладзіў выставу з вусатай лялькай, падпісанай «Лягчэй на каньках катацца, чым хазяйствам занімацца». Пасьля гэтага Тарасюка не забаранілі, а запрасілі з выставай у Менск, ва ўстанову культуры Менгарвыканкаму, Музэй сучаснага мастацтва.

Кажу ж, ня просты дзед!

Ой, ня просты!

Першы раз у жыцьці я пабачыў творы Мікалая Тарасюка ў Пружанах, у тамтэйшым краязнаўчым музэі. Хадзіў сярод звычайнай экспазыцыі раённага музэя і раптам — заля зь лялькамі. Вялікія, у рост чалавека (на Менскай экспазыцыі такая, традыцыйная, тарасюкова лялька — толькі адна). Сабраныя ў групы. Падпісаныя дзіўнымі подпісамі. Я боўтаўся сярод гэтых драўляных постацяў, глядзеў на намаляваныя твары і раптам адчуў сабе загіпнатызаваным. Мне зрабілася блага і страшна.

Чаму?

Ну, вось ёсьць такі лёнданскі скульптар, Рон Маек. Ён — гіпэррэаліст, выкарыстоўвае супэрсучасныя тэхналёгіі дзеля таго, каб імітаваць колер і фактуру чалавечай скуры, дайсьці да эфэкту поўнай імітацыі. Тарасюк робіць свае скульптуркі з дрэва і прымалёўвае ім вочы і бровы адным колерам, вусны і шчокі — другім. І ўсё. Аднак у Маека мы бачым — трупы. Мярцьвячыну. Таму, дарэчы, і робіцца жудасна на ягоных выставах, што ёсьць мёртвая чалавечая абалонка і няма душы. У Тарасюка, у кожнай драўлянай постаці — душа, без дасканала зробленага цела. Я глядзеў на гэтыя вялікія драўляныя постаці, апранутыя ў беларускія строі, у вышыванкі, і валасы на галаве варушыліся.

Праз сто год, калі адбудзецца выстава Тарасюка ў Лёнданскім музэі сучаснага мастацтва, яе абавязкова будзе суправаджаць моцны саўндтрэк, напрыклад — хор буддыйскіх манахаў, што будзе нізка, на басах, весьці мантру. У нашым Музэі сучаснага мастацтва — ціха, ніякага саўндтрэку, аднак чалавек тонкі і падрыхтаваны ўсё адчуе без усялякай музыкі. У ягоным сэрцы пры праглядзе Тарасюка, будзе гучаць «Barbarian Choir» са «Скайрыму»...

Ты ўваходзіш у залю і бачыш, што гэтым разам лялькавод-Тарасюк вырашыў засяродзіць сваю ўвагу на старажытным беларускім мастацтве батлейкі. Два паверхі музэя застаўленыя маленькімі драўлянымі хаткамі, побач зь якімі — драўляныя ж фігуркі беларусаў. Дзівосы пачынаюцца, калі ўглядаесься ў тое, чым тыя фігуркі займаюцца. Апынаецца, што батлейка выкарыстана народным майстрам як мадэль, як форма, як сцэна, на якую ён выводзіць сваіх големаў.


Вось чалавек, і яшчэ адзін чалавек ля вазка, на якім — немаўля. Назва кампазыцыі: «Пачакай, гаспадар, я Богу памалюся». Чаму «гаспадар» павінны пачакаць, пакуль чалавек з вазком будзе маліцца Богу? Што насамрэч адбываецца тут?

Ці вось — драўляны мужычок сядзіць ля драўлянага калодзежу. Подпіс «Сяджу і думаю». І такі спакой, такая ціхамірнасьць. Калі б у мяне быў офіс, я б набыў гэту беларускую «нэцке» і паставіў бы ў пакоі для адпачынку.

Ці, ужо болей знакавае: нейкія злодзеі зь дзідамі, што абкружаюць арэну, а на ёй — Хрыстос. А перад Збавіцелем — нейкі страшны зьвер. Ці то леў, ці то цмок. Подпіс «Ісус Хрыстос на пакуце». Аднак, чакайце... Такой сцэны няма ў эўрапейскім мастацтве. Хрыста, што разрываецца ільвамі, не малявалі нават у Сярэднявеччы, калі сюжэты з апокрыфаў множыліся як назіральнікі ад СНД на беларускіх выбарах. Ня памятаю я такой сцэны, Хрыста са зьвярамі, і ў Эвангельлях. Дык пра што нам кажуць тут? Што даводзяць?



Небаракі называюць Тарасюка прадстаўніком «наіўнага», «прымітыўнага» мастацтва. Аднак гэта прымітыўна і наіўна, так думаць! Мастак-аматар Анры Русо быў прадстаўніком прыміытўнага мастацтва. А дзед Мікалай — і не мастак наогул. Ён — мацней. Ён — майстра. З тых, хто зробіць дзьве лялькі, паставіць ля драўлянай царквы і праз тыдзень — шлюб у вёсцы! Такія малявалі сцэны паляваньня на сьценках скалы, каб небаракі-паляўнічыя хоць нечага прынесьлі. І небаракі — прыносілі. Бо мастацтва — цуд і магія.

Вось сцэнка «Мужык з сабакам» (напісана — «сабакай»). А бачым — мужыка ня толькі з сабакам, але і з дубальтоўкай, прычым на бярозе побач сядзіць кот. Дык чаму «мужык з сабакам»? Што адбудзецца далей? Мужык са стрэльбы заб’е ката? Ці сабака палезе на бярозу? Чаму ў назьве падкрэсьлены той сабака?

Ці — «запражоны муж» — жонка апранула хамут на мужыка, зараз паедзе. Сацыяльная іронія? Сарказм? Забабоны? Што гэта?

Ці вось яшчэ: два цывільна апранутыя мужчыны за сталом. Побач зь імі — велізарная бомба, падобная на снарад ад мінамёту. Подпіс: «Зрабілі атамную бомбу, а каго яны зьбіраюцца забіваць? Усіх, ці па выбару»? Рот крывіцца, хочацца пагардліва ўсьміхнуцца: ага! Майстар-антымілітарыст зь вёскі Стойлы Пружанскага раёну! Аднак потым узгадваеш: гэта ж не мастацтва. Гэта — магія. Ён можа такім чынам сьвет ад вайны бароніць... Падумаеш дрэнна пра дзеда Мікалая — цябе так перакруціць, што ніякія пацеры не дапамогуць!

І далей — «Мужык на балоце з кабаном» — ідылічная сцэнка, мужчына, забіты кабан, але... Зьмешчана ўсё гэта на касьцяной сківіцы нейкай мёртвай жывёлы. Пад драўлянымі лялькамі — счарнелыя зубы чэрапа. І раптам зноўку бярэ жудасьць: хто гэта быў?

Ня конь — чэрапы каней я бачыў у вёсцы. І не карова, бо сківіца вострая на канцы. Каза? Дракон? Чаму кампазыцыя разьмешчанай на костках?

Ці вось яшчэ сюжэт з вуду: «Мужык памёр ля самагоннага апарату».

І апошні прыкол ад дзеда Мікалая: бальніца, сёстры, доктар, які чамусьці трымае ў руцэ нож... І подпіс: «Бальніца наша выратаваньне». Ад чаго «выратаваньне»? Ад хваробаў ды немачы? Чакайце... А чаму пацыент вусаты?

Так сталася, што пасьля выставы я сустрэўся ў кавярні з калегам, буйным спэцыялістам па віетнамскаму шаманізму, Алішэрам.

«Дык у чым сутнасьць віетнамскай рэлігіі?» — запытаўся я.

«Там няма ніякай рэлігіі, — адказаў навукоўца. — Наогул, у мяне адчуваньне, што слова «рэлігія» абазначае выключна тое, што мы бачым у Эўропе. А ўсё астатняе — не рэлігія, а веды. Яны — ня вераць. Яны — ведаюць. Што духі — не ў раі ці ў пекле. Яны — побач з намі. Працягні руку — дакранесься».

Я, каталік, ўзгадаў лялек Тарасюка, і раптам з Алішэрам цалкам пагадзіўся.

*** - варта не капаць бульбу